TIỂU LUẬN của NGUYỄN THỊ MAI 

       

Nhà văn Nguyễn Thị Thiện – Người làm nhịp cầu

đưa bạn đọc đến văn chương

TÁC GIẢ NGUYỄN THỊ MAI

 

                                                           NHÀ VĂN NGUYỄN THỊ THIỆN

Trong mấy năm gần đây, cây bút bình thơ Nguyễn Thị Thiện được nhiều người biết đến từ những trang báo quen thuộc với bạn đọc như ấn phẩm Hạnh phúc gia đình của báo Phụ nữ Việt Nam, Báo Văn Nghệ của Hội Nhà văn… nhưng đáng kể phải là chị đã xuất bản đều đều 5 năm qua với 8 tập sách. Trong đó tập Nơi biên cương Tổ quốc là tập sách nóng hổi nhất vừa ra lò cuối tháng 8.

Viết khỏe, viết nhiều, hăm hở và sung sức … là vốn quý của Nguyễn Thị Thiện, nhưng điều đáng nói là chị viết khá chất lượng, thủy chung với một thể loại Bình thơ (và chỉ bình thơ) là ít có cây bút phê bình lý luận nào làm được như vậy.

Sự khác biệt và gây ấn tượng đầu tiên với bạn đọc của Nguyễn Thị Thiện là: viết sách theo chủ đề. Một tác phẩm văn học, chủ đề thuộc phạm trù nội dung. Bản thân chủ đề không làm nên giá trị tác phẩm nhưng người viết chọn chủ đề để định hướng viết và thể hiện ý tưởng của mình thì chủ đề ấy góp nên thành quả tác phẩm. Người viết bình luận văn học chọn những tác phẩm theo cùng một chủ đề để bình là dấn thân vào sự khó để cống hiến cho bạn đọc. Khó là vì phải tìm kiếm tác phẩm công phu, phải chọn lọc tác phẩm có giá trị, phải tránh được sự nhàm chán của bạn đọc, phải làm một “thư viện lưu trữ” nhỏ giúp bạn đọc tra cứu chính xác khi cần thiết. Những điều đó nhà văn Nguyễn Thị Thiện đã làm được trong các cuốn sách của mình. Cuốn Thơ dâng mẹ và cuốn Tình cha con, chị trọn toàn những bài thơ cảm động, hiếu nghĩa về cha mẹ để bình. Ai đó có những lúc buồn nhớ cha mẹ, có lúc cần đọc những vần thơ về cha mẹ đã có thể tìm được. Điều quan trọng là các bài bình của Nguyễn Thị Thiện giúp bạn đọc hiểu hơn, thương yêu hơn cha mẹ mình, thấy được thơ giúp họ thể hiện được nỗi tâm tình từ trong sâu thắm. Hoặc tập Quê hương Việt Nam, Nguyễn Thị Thiện chọn các bài thơ điển hình viết về quê hương đất nước. Chị không chỉ giúp bạn đọc có các bài thơ hay mà còn truyền cảm xúc yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào được làm con nước Việt qua lời bình của chị. Còn bây giờ, khi tập Nơi biên cương Tổ Quốc vừa xuất bản, chúng ta lại được đọc 32 bài thơ hay chủ đề về biên giới hải đảo và người lính với những lời bình dẫn dắt ta hiểu sâu sắc lịch sử chiến tranh và máu xương phải trả cho mảnh đất Việt Nam mình. Với chủ đề biên giới, hải đảo và người lính, Nguyễn Thị Thiện đã chọn các bài thơ tiêu biểu cho mỗi thời đại, cho mỗi thế hệ, cho mỗi vùng miền và cho mỗi cuộc chiến. Từ cuộc chiến tranh chống quân Tống xâm lược, qua các cuộc chiến tranh chống Thực dân Pháp, Đế Quốc Mỹ rồi đến chống giặc Tàu bành trướng và cả bây giờ, mỗi bài thơ hiện lên gương mặt một thời đại, hiện lên bản chất xâm lăng tàn ác của quân thù và tinh thần yêu nước thiết tha, kiên trung bất khuất chống quân xâm lược của nhân dân qua lời bình của Nguyễn Thị Thiện. Chính sự chọn  lọc thơ hay, tập trung vào chủ đề đã làm nên giá trị tập sách. Đúng vậy, về chủ quyền và niềm tự hào về đất nước chị chọn bài Nam quốc sơn hà và bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm; về vẻ đẹp miền biên giới Tổ Quốc chị chọn bài Pắc Bó hùng vĩ của Hồ Chí Minh, về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp gian khổ, oai hùng chị chọn bài Lên Tây Bắc của Tố Hữu, Tây Tiến của Quang Dũng, Nhật ký biên giới của Chính Hữu; về cuộc kháng chiến chống Mĩ chị chọn Trường Sơn đông Trường Sơn Tây của Phạm Tiến Duật, Chiếc gương soi trên buồng lái của Khuất Quang Thụy, Cây xấu hổ của Anh Ngọc… về cuộc kháng chiến chống quân Tàu xâm lược biên giới chị chọn Gửi em ở cuối sông Hồng của Dương Soái, Chiều biên giới của Lò Ngân Sủn.v.v..  chọn như thế là tinh, là biết tính đại diện. Vì vậy 32 bài thơ được bình, đều là bài thơ bản thân nó đã có sức cảm hóa, yêu thích của bạn đọc, giờ lại được những lời bình có cánh nâng tầm cái hay lên khiến bài thơ càng thu hút. Ấy là Nguyễn Thị Thiện đã bước đầu bắc nhịp cầu tới bạn đọc.

Và tiếp theo, ta nói đến giá trị lời bình của chị.  Nếu ai đã học văn và dạy văn thì đều biết: Bình thơ là thưởng thức thơ, khám phá thơ bằng con mắt tinh tế và cảm xúc của riêng mình để nhận ra nỗi lòng người viết gửi gắm vào tác phẩm. Mục đích để chia sẻ, đồng cảm với tác giả, đóng góp cho tác phẩm hay hơn và làm nhịp cầu nối tới bạn đọc khác. Vì “Thơ chính là tiếng lòng của thi nhân. Người đọc thơ nhận ra tiếng lòng ấy, người ta gọi là người Mắt Xanh”. Những nhà thơ đích thực, mỗi câu thơ đều mang kinh nghiệm sống một đời. Nhưng nó không lộ ra, phải có đôi mắt xanh nhìn mới thấy. Người bình thơ vừa là người khám phá cái đẹp của tác phẩm, vừa dẫn dắt người đọc đến với cái đẹp của tác phẩm, lại vừa là người sáng tạo thêm cái đẹp cho tác phẩm. Thế mới khó. Nhưng Nguyễn Thị Thiện đã làm được.

Trước hết chị đã phát hiện ra những ý hay của bài thơ. Ví dụ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng, chị phát hiện ra “cảm xúc chông chênh trong những hoài niệm xa xôi” của câu thơ: “Nhớ về rừng núi, nhơ chơi vơi”. Hoặc phát hiện ra “cảm nhận thật tinh nghịch, hồn nhiên của người lính có tâm hồn lãng mạn ở cụm từ “súng ngời trời”. Hay trong bài Đêm sân ga của Nguyễn Quang Thiều, chị phát hiện “Phụ nữ và trẻ em – những đối tượng yếu thế nhất trong xã hội cần được chở che, bảo vệ cũng phải trốn chạy” qua câu thơ “Nàng Tô Thị bồng con đi lối tắt”.

Để dẫn dắt người đọc đến với cái đẹp của tác phẩm, Nguyễn Thị Thiện không chỉ phân tích cái hay của ý tứ, chị còn mở rộng thêm kiến thức bên ngoài để so sánh, đối chứng , ví như chị lấy câu thơ “Nỗi buồn cháy, tim lính là ngọn lửa” trong bài Nhớ Hoàng Nhuận Cầm của Nguyễn Sĩ Đại để nói về nỗi buồn tích cực…

Một thành công đáng kể nữa là khi bình thơ, Nguyễn Thị Thiện bình cả nội dung và nghệ thuật. Nội dung dẫn dắt nghệ thuật, nghệ thuật nâng tầm nội dung. Và chị đã phát hiện ra cái hay trong nghệ thuật của bài thơ. Ví dụ bình bài Chiều biên giới của Lò Ngân Sủn. Chị phát hiện: “Trong bài thơ, điệp ngữ “Chiều biên giới em ơi” dùng 5 lần và lối điệp cú pháp”Có nơi nào” dùng 3 lần như những điệp khúc dào dạt tình yêu cuộc sống…..Toàn bài điệp từ “Như” dùng 10 lần được sử dụng đắt giá…”

Và còn sự độc đáo trong bình thơ của Nguyễn Thị Thiện là cách chọn đầu đề bài bình. Chị đã dùng cách rút một câu thơ trong chính bài thơ đó làm đầu đề cho bài bình của mình. Tuy nhiên câu thơ đó phải mang ý tưởng, quy tụ được hồn cốt của cả bài thơ nên phải là người tinh ý, thông minh mới chọn được. Thì hầu hết 32 bài thơ trong tập bình thơ, Nguyễn Thị Thiện đã chọn được những đầu đề tiêu biểu, gây ấn tượng cho bạn đọc.

Một đánh giá nữa làm nên thành công của tác phẩm là sự công phu, cầu toàn của Nguyễn Thị Thiện. Để bạn đọc không chỉ hiểu bài thơ, mà còn cảm xúc sâu sắc, đồng vọng tâm hồn với nhà thơ, Nguyễn Thị Thiện đã công phu tìm hiểu thêm tiểu sử tác giả, hoàn cảnh ra đời bài thơ, bình thêm thời đại nhà thơ đang sống và viết . Ngoài ra chị còn đọc thêm các bài thơ khác của cùng tác giả ấy để đưa vào so sánh hoặc để hiểu kỹ hơn bút pháp của tác giả. Ngoài ra nữa chị còn công phu tìm ảnh chân dung tác giả của bải thơ chị bình để giúp bạn đọc nhận biết, thỏa chí tò mò và quan trọng hơn, làm cho bài bình của mình thêm sinh động hấp dẫn.

Các bài thơ bình rất đạt và có sức thu hút người đọc là các bài: Đêm sân ga của Nguyễn Quang Thiều, Thư mùa đông của Hữu Thỉnh, Trăng thẹn của Phạm Huy Liệu, Chiếc gương soi trong buồng lái của Khuất Quang Thụy, Đường về Phum của Vương Trọng, Hát trên cao nguyên đá của Vũ Thị Minh Thu, Vị Xuyên của Chử Thu Hằng..v.v..

Tuy vậy, Nguyễn Thị Thiện cũng còn một chút những hạn chế trong bình thơ. Ấy là còn bình theo mô típ giảng văn trong nhà trường. (Giời thiệu tiểu sử tác giả, hoàn cảnh ra đời bài thơ sau đó mới phân tích bài thơ). Có những bài còn bình đều đều, không tập trung, xoáy vào những câu hay, câu thần nhất để bình. Hoặc cứ bình theo thứ tự các câu thơ, khổ thơ, dẫn ra đến đâu bình đến đấy. Một điều tối kỵ trong bình thơ là diễn nôm ý câu thơ ra văn xuôi trong khi câu thơ đó đã quá hiểu. Trong tập vẫn có ít bài thơ bị như vậy. Tác giả cũng cần thận trọng hơn với những nhận định khi bình những bài thơ cổ. Ví dụ bài thơ thần Nam quốc sơn hà, hiện nay sách vở và lịch sử chưa công nhận là của Lý Thường Kiệt, hơn nữa, khi bình ta có quyền chọn bản dịch hay nhất sát nhất nhưng chị lại trọn bản dịch (trong sách GK lớp 7 đang bị phê phán) không hay, không sát, lại còn quên đề tên người dịch. Hoặc cách dùng từ đôi chỗ chưa chuẩn. Ví dụ: gọi nhà thơ Vương Trọng là nhà thơ lớn; Giải thích “Phum là tổ chức xã hội cổ truyền”. gọi Trần Đăng Khoa là “Thần đồng thơ trẻ”…

Dù vậy thì cuốn  bình thơ “Nơi biên cương Tổ quốc” vẫn là cuốn sách rất có giá trị. Một là nó dâng tặng bạn đọc cuốn sách tập hợp toàn các bài thơ hay về chủ đề Biên cương Tổ quốc. Hai là dẫn dắt bạn đọc đến với cái hay, cái đẹp của bài thơ để họ tăng nguồn cảm xúc, hiểu và yêu thích bài thơ. Ba là giúp những người dạy thơ, yêu thích thơ, nghiên cứu về thơ có thêm tài liệu tham khảo. Bốn là cho chính tác giả - nhà văn Nguyễn Thị Thiện được thưởng thức thơ, khám phá thơ, chia sẻ với tác giả có những bài thơ hay. Và lý do thứ năm quan trọng nhất, nó làm nhịp cầu nối giữa thơ – tác giả và bạn đọc. Đưa bạn đọc đến  với vẻ đẹp chân thiện mĩ mà thơ ca đang tỏa sáng cho cuộc đời này.

Mong rằng chị còn ra nhiều tác phẩm đáng quý và có giá trị nữa như cuốn sách này.

 

Thanh Xuân, ngày 4/9/2022.