Có tiền xuống xóm Khâm Thiên,Khao nhau chầu hát, sướng mê mẩn đời.Đốc Sao, nhà ấy mà chơi,Ả đào xinh đẹp, lại người hát hay. :
Phố Cô Đầu và câu chuyện về kỳ nữ cô Đốc Sao
Ký ức người ở lại
Ngõ Văn Chương, Khâm Thiên: Những điều chỉ có ở khu tập thể cũ Hà Nội
From: Chim Di
Date: Sat, May 28, 2022 at 11:19 AM
Subject: Khâm Thiên ngày tháng cũ.
To:
Khâm Thiên ngày nay
Đây là chốn ăn chơi của các cụ nhà ta ở những vùng ven đô xưa của Hà Nội vào thời Pháp thuộc...“ Nhiều tiền ra Khâm Thiên/Ít tiền ra Vạn Thái/Ngứa dái ra Ngã Tư Sở”.Theo câu Tục ngữ kia thì phố Khâm Thiên ăn chơi hạng nhất với những Cô Đầu lừng danh, tài sắc vẹn toàn... Sau này lại thêm tiệm nhảy đầm cho các ông Thông, ông Ký... tân học có tiền nhiều hơn. Cạnh tranh làm tăng giá thuê, một số nhà hát cô đầu ... dọn sang xã Vạn Thái. Ít tiền hơn nữa, thì xuống ở vùng Ngã Tư Sở.... nơi chốn của chị em ta, giới lao động và của những văn, thi sĩ nghèo.Nhà văn Vũ Trọng Phụng đã chết vì bịnh lao ở khu nhà ở Cầu Mới, Ngã Tư Sở. Khi hấp hối, ông nhờ bạn là nhà văn Ngọc Giao kê đầu mình lên hòn gạch thẻ lót bản thảo những trang văn đang dở dang.
Hà Nội trước 1954 nghèo lắm, dân số khoảng nửa triệu người, di chuyển đa số bằng tầu điện, xe tay kéo.....chưa có xích lô đạp.Nhà cửa thì vài nhà có nước máy, còn thì gánh hoặc xách nước đổ vào bể, chum.... Ở vùng ngoại ô thì nhà nào cũng đào 1 cái ao be bé nhỏ... nhà nhỏ, ngõ nhỏ...để nấu ăn, tằm rửa, giặt rũ....Mặt ao phủ 1 lớp bèo xanh tuổi thơ, nhảy ùm xuống... những cánh bèo dạt ra.... Nhà vệ sinh dưới sân, ngồi xổm thả bom lộp độp vào thùng, có người đi lấy phân mỗi sáng dùng móc sắt kéo ra đổ vào xe thùng mang đến chỗ làm phân bón.Năm 1954 vào Sài gòn thấy văn minh quá, xài cầu tiêu trong nhà, có dội nước. Xe cộ đủ loại có taxi, xích lô máy, đạp...
Khâm Thiên ngày nay 2021... khác gì?
Thời Pháp thuộc, các ông trốn nhà,
giấu vợ rủ nhau ra Khâm Thiên hát cô đầu, hút thuốc phiện hay nhảy đầm
thường nói là ‘đi KT’. KT là viết tắt của Khâm Thiên.
“Nhiều tiền ra Khâm Thiên”
Đầu năm 1920, khi các nhà hát ca trù (hay ả đào, cô đầu) ở ấp Thái Hà bị
Trần Văn Tiến, con trai trùm du côn Trần Vương đến quấy phá, khách ngại
không dám vào nên một số nhà hát lên Khâm Thiên thuê nhà, nhờ Cửu Khê
che chở. Cửu Khê là dân anh chị có nhiều đất
cần bán và nhà cho thuê. Thời gian này, phố mới hình thành, nhà thưa,
dân vắng. Lập tức Cửu Khê nhận lời ngay vì có quán cô đầu ắt đám khách
giàu có sẽ đến, phố đông lên đất sẽ có giá.
Khâm Thiên khi đó thuộc tỉnh Hà Đông, do vậy không theo luật lệ của cảnh
sát Hà Nội nên các nhà hát thoải mái trống phách tới sáng. Sự phồn
thịnh của Khâm Thiên bắt đầu từ năm 1930 kéo dài đến năm 1945 nhờ hát cô
đầu và tiệm nhảy. Việc làm ăn phát đạt đến mức
hễ có ngôi nhà nào mới xây lập tức có người đến thuê với giá cao. Những
chủ ít vốn không chịu nổi tiền nhà ngày càng tăng buộc phải đi xa hơn,
xuống Ngã Tư Sở, đường Tàu Bay, Vạn Thái (phố Bạch Mai)…
Đầu những năm 1930, khách hát là tổng lý, lái buôn, lái xe các tỉnh về
thì đến năm 1935 chỉ còn khách sang. Vì thế mới có câu: “Nhiều tiền ra
Khâm Thiên/Ít tiền ra Vạn Thái/Ngứa dái ra Ngã Tư Sở”. Bày trí các nhà
hát thường theo hai kiểu: có tràng kỷ, sập
gụ, tủ chè hay theo lối mới là sa lông nhưng không thể thiếu sập để
khách nằm hút thuốc phiện.
Thời kỳ đầu, khách chuộng con hát hay, thạo tay phách, nhưng lối sống
Tây đánh bật kiểu truyền thống, nhiều nhà thay đổi để chiều khách. Khi
có khách thích cô đầu biết hát thì họ đi “mượn”. Nhà Kỳ Văn và Trường
Bẩy có nhiều đào hát lành nghề, họ dạy cho các
cô hát lối cổ.
Trong số nhà hát theo lối truyền thống có quán bà Năm, tụ hội nhiều cô
có giọng hay. Đây là nơi nhà văn Nguyễn Tuân thường đến. Nhà hát theo
lối mới sang nhất phố, lúc nào cũng đông khách là của cô Đốc Sao. Chồng
cô Đốc là bác sĩ người Hoa tên Lưu Nam Sao,
vì thế người ta gọi là cô Đốc Sao. Nhà hát Đốc Sao chuyên chọn gái quê
nghèo tầm tuổi 15 – 16 trông xinh xắn, hay mắt rồi thuê thầy dạy vài
bài, dăm ba câu tiếng Pháp.
Đốc Sao cũng huấn luyện các cô biết uốn éo, liếc mắt, lại cho dùng phấn sáp của Pháp, tơ lụa tốt. Con hát nhà Đốc Sao có kỷ luật, cấm không nói chuyện riêng và cười với nhau trước mặt khách. Ban ngày ra phố có xe tay của nhà chủ đưa đi, vừa để kiểm soát vừa làm sang.
Giá một chầu hát ở những nhà hát sang năm 1936 – 1940 khoảng 20 đồng,
thêm rượu Tây, thuốc phiện hộp, gọi ăn đêm thì một cuộc chơi tốn bạc
trăm trong khi lương tri huyện tập sự là 80 đồng. Các cô đầu Khâm Thiên
đẹp nổi tiếng có Hải, Xuyến, Sâm “già”…
còn cô Hồ được ví là “liêu trai” KT.
Khâm Thiên không chỉ là nơi tập trung nhiều nhà hát mà còn là nơi có nhiều sàn nhảy như: Du Hí trường, Nữ Thần, Cảnh Tiên, Cảnh Chùa… cùng hai nhà chuyên dạy gái nhảy. Năm 1938, đốc lý Hà Nội Henri Virgitti đã nhận xét: “Khâm Thiên là một xóm ăn chơi nhất, hiện đại nhất và đắt khách nhất. Đó là một xóm giàu có nhất trong khu vực này. Trên một đoạn phố không đầy 800 m mà có tới 40 nhà hát với trên 200 con hát, thêm 5 tiệm khiêu vũ với khoảng dăm chục gái nhảy và có hai nhà săm cho thuê buồng. Các chủ xuất thân từ cô đầu, nhân tình của các quan lại An Nam cao cấp
Khâm Thiên – Cái nôi của văn nghệ Hà Nội
Trong bài Xóm Khâm Thiên: Cái nôi của văn nghệ Hà Nội ba chục năm về
trước của nhà văn Vũ Bằng đăng trên một tờ báo ở Sài Gòn năm 1973 có
đoạn: “Thực tình đến bây giờ (năm 1973) cố moi trí nhớ tôi cũng chưa
thấy nhà văn, nhà báo đất Bắc nào mà lại không ra
vào nhà hát cô đầu”.
Các văn nghệ sĩ hội họp uống rượu, ngâm thơ, đánh một khẩu trống để thưởng một câu hay, một tiếng đàn khéo bấm, hay một giọng ca buông bắt thật tài tình. Đôi khi tức cảnh, họ tạo nên những câu, bài hát nói hay những vần thơ bát cú, lục bát thật hay. Nhà văn đã không ngần ngại khi gọi phố cô đầu Khâm Thiên là Cái nôi của văn nghệ Hà Nội.
Các nhà văn, nhà báo: Phùng Bảo Thạch, Vũ Đình Chi, Nguyễn Triệu Luật,
Lưu Văn Phụng, Hy Sinh, Vũ Liên, Ngô Tất Tố… lúc làm cho các báo Việt
Nữ, Công Dân, Vịt Đực mỗi khi bàn về số báo ra kỳ tới vẫn thường hội ý
và kẻ ma-két ở nhà hát vào đêm khuya, lúc im
ắng tiếng đàn giọng ca.
Khâm Thiên không chỉ là chốn chơi mà nó gợi cảm hứng cho các nhà văn,
nhà báo, nghệ sĩ. Trong tiểu luận Ca trù Thăng Long – Hà Nội: Những diễn
biến trong tiến trình lịch sử, nhà nghiên cứu Trần Thị Kim Anh viết:
“Những bài viết sâu sắc với những từ ngữ đẹp đẽ nhất dùng để miêu tả
ngợi ca nghệ thuật ca trù của Phạm Quỳnh, Nguyễn Xuân Khoát, Ngô Linh
Ngọc đều bắt nguồn từ đây. Nhạc của Nguyễn Văn Thương, thơ của Vũ Hoàng
Chương, Trần Huyền Trân lấy cảm hứng từ đây. Bản
dịch Tương tiến tửu của Đái Đức Tuấn, tác phẩm Con voi già của vua Hàm
Nghi của Lưu Trọng Lư đều bắt đầu viết ở đây trong những cơn cao hứng”.
Đối với Nguyễn Tuân, ca trù có vị trí đặc biệt trong tâm hồn ông. Thuở
nhỏ ông theo cha đi “đập trống” ở Hàng Giấy khi phố này tập trung nhiều
quán ca trù (giá thuê nhà ở đây quá cao nên các nhà hát đã chuyển xuống
ấp Thái Hà), lớn lên ông tự ra Khâm Thiên.
Ca trù ám ảnh và xuất hiện trong nhiều truyện như: Chiếc lư đồng mắt
cua, Đới roi, Chùa đàn… đầy đau đớn, khắc khoải của nhà văn mà Tố Hữu
gọi là “Thợ kim hoàn của chữ”. Trần Huyền Trân sống ở ngõ Cống Trắng đã
tặng Quách Thị Hồ những câu não lòng “Tự cổ sầu
chung kiếp xướng ca/Mênh mông trời đất vẫn không nhà/Người ơi mưa
đấy?Hay sênh phách/Tay yếu gieo lòng xuống chiếu hoa…”.
Đề tài hiện đại rất hiếm thấy trong tranh dân gian Đông Hồ, và có nghệ
nhân nào đó chắc đi hát ở Khâm Thiên vào sàn nhảy để rồi vẽ bức Nhảy
đầm, rất hài hước và hóm hỉnh. Họa sĩ Cát Tường khi sáng tạo ra áo dài
Le Mur đã mang đến Khâm Thiên nhờ cô đầu mặc thử.
Từ đây những mẫu áo dài tân thời này mới lan ra khắp Hà Nội.
Sau 1954, ca trù bị hiểu sai, cô đầu bị dư luận buộc tội là hạng người bỏ đi. Các nhà hát phố Khâm Thiên bị đóng cửa. Dấu tích một chốn chơi nổi tiếng cách nay gần 100 năm chẳng còn gì, chỉ là con phố lem nhem đông đúc và kẹt xe.
CÁM ƠN NHÀ THƠ NGUYỄN KHÔI ĐÃ GỬI CHO BÀI NÀY!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét