NHẬN XÉT NGẮN VỀ MỘT SỐ ĐỊNH NGHĨA THƠ
Phạm Đức Nhì
MẤY ĐIỂM TỰA
Bài
viết này được dựa trên mấy điểm căn bản sau đây:
1/
Đặc Tính Của Định Nghĩa
Định nghĩa – tùy tác giả hoặc tự điển – có 2, 3 hoặc 4 đặc tính. Trong bài viết này – bàn về thơ - tôi chỉ chọn đặc tính nói đến tính phổ quát của thơ.
Theo
Phan Ngọc, “định nghĩa” có 2 đặc tính trong đó tính phổ quát của định nghĩa thơ được phát biểu như sau:
Có giá trị phổ quát, tức là áp dụng cho mọi hiện tượng gọi là thơ trên trái đất này, bất chấp ngôn ngữ, thời gian, tập quán, trường phái. (Thơ Là Gì?, Talawas
02/09/2002)
Tôi
hiểu tính
phổ quát của thơ hơi khác. Cái hơi khác này nằm ở hai chữ “thời gian”. Tôi cho rằng định nghĩa thơ không phải bất biến mà ít nhất, có thay đổi theo thời gian. Mỗi khi biên giới thơ mở cửa để đón cư dân mới, định nghĩa thơ cũng phải thay đổi cho phù hợp với tình hình mới. (Tập quán, trường phái sẽ bàn đến trong khung cảnh thích hợp)
2/
Một Định Nghĩa Thơ Đơn Giản Nhưng Có Tính Phổ Quát Cao
Khi
tôi còn ở Trung
Học, định nghĩa thơ có thể ghi lại đại ý như sau: “Thơ là thể loại văn học có vần diễn tả một tâm trạng, cảm xúc hay một ý tưởng cao đẹp.”
Sau
này được
thay đổi
thành:
“Thơ là thể loại văn học có vần và (hoặc) nhịp điệu để diễn tả một tâm
trạng, cảm xúc hay một ý
tưởng.”
Cho
đến thời điểm này, đây là định nghĩa thơ tương đối có tính phổ quát cao; ngoài thơ truyền thống, Thơ Mới, còn có thể áp dụng cho cả những loại thơ vần biến thể hoặc không vần như thơ tự do, thơ văn xuôi.
Riêng
thơ văn
xuôi, đang trong tình trạng thử nghiệm, nhưng theo tôi, kết quả không được khả quan lắm.
3/
Mục Đích Tối Hậu Của Thơ.
Đã
là người,
ngoại trừ những bậc tu hành đạt đạo, ai cũng Xạo.
a/ Dối Trá Đời Thường:
Nói
để lừa dối người khác với mục đích kiếm lợi cho mình - vật chất, quyền hành, tình cảm, uy tín, danh vọng.
b/ Dối Trá
Vì Bị Vô Thức Điều Khiển
Nếu không bị lôi kéo vào dối trá đời thường thì cũng rất ít người tránh khỏi bàn tay lông lá của vô thức.
“Có
những điều không thể nói ra
cho
dù chúng ta
có
yêu nhau đến thế nào chăng nữa
mấy ngàn ngày
và
có thể mấy vạn ngày bốc lửa
chuyện anh
chuyện em
vẫn ẩn chứa bí mật của mỗi người
Có
những góc
tối ở trong hồn
không
bao giờ chia sẻ
chẳng phải vì niềm tin không vẹn vẽ
mà
vì đó là căn phòng bí mật
chẳng nên mở bao giờ.”
(Trần Hạ Vy, Căn Phòng Bí Mật) (1)
Vật chứa trong căn phòng bí mật chính là vô thức. Tác giả bài thơ khuyên người đời tránh, đừng đụng chạm đến căn phòng bí mật để việc hội nhập với xã hội lịch sự văn minh được suôn sẻ, không bị trở ngại.
Người ta thường nói “giận quá mất khôn”. Khi giận quá, không kiểm soát được lý trí, căn phòng bí mật bị “bật mí”, thường lỡ lời, nói ra những điều không nên nói - những điều mà nếu lý trí còn hiện diện, sẽ chuyển lệnh của vô thức, đóng kín căn phòng bí mật, không cho nói. Lý do: Chúng
sẽ gây mất lòng, hoặc bộc lộ những điều cần che dấu, có hại cho người nói.
Thật ra, chính những lời nói ra trong lúc “giận quá mất khôn” đó mới là những lời 100% chân thật.
Thi
sĩ cũng vậy. Cũng
Xạo và
cũng có những lúc
“giận quá mất khôn”. Đó là lúc cao hứng, nổi điên, cảm xúc sôi lên phủ mờ lý trí.
Nhưng đưa những điều muốn nói ra trong lúc nổi điên đó vào
thơ không
dễ dàng
như người đời gặp lúc “giận quá mất khôn”. Thi sĩ phải biết chọn thể thơ “nhất khí liền mạch” (không phân mảnh, đứt đoạn), chọn cách gieo vần vừa độ ngọt để tứ thơ và cảm xúc quyện vào nhau, sóng sau dồn sóng trước, chảy thành dòng liên tục – càng mạnh càng tốt. Bởi chỉ cần ngừng chảy một chút thôi là cơn điên sẽ hạ, lý trí sẽ xuất hiện, căn phòng bí mật sẽ đóng cửa, chữ Xạo sẽ tự động bước vào bài thơ.
Sự Chân Thật (viết hoa) trong thơ cực hiếm; thi sĩ muốn đưa “tiếng lòng chân thật” của mình vào thơ phải có 2 điều kiện: Một, tâm đang ở trạng thái nổi điên và hai, chọn được thể thơ thích hợp.
Bài
thơ nói
lên “tiếng lòng
chân thật” của thi sĩ sẽ bước vào Bến Bờ Thi Ca vì đã đạt được mục đích cao cả nhất của thơ.
MỘT SỐ ĐỊNH NGHĨA THƠ VÀ NHẬN XÉT
1/
Định Nghĩ Thơ Của Nguyễn Đình Thi:
“Làm thơ, ấy là dùng lời và những dấu hiệu thay cho lời nói, - tức là chữ - để thể hiện một trạng thái tâm lý đang rung chuyển mạnh mẽ khác thường.”
(Mấy ý nghĩ về thơ, Nguyễn Đình Thi, Talawas, dòng 20)
NHẬN XÉT:
Định nghĩa này có 2 điểm cần bàn tới:
