CẢI CÁCH CHỮ QUỐC NGỮ, CHUYỆN KHÔNG NÊN BÀN NỮA - GS.TS Nguyễn Văn Hiệp
Nguồn: 
CẢI
CÁCH CHỮ QUỐC NGỮ,
CHUYỆN KHÔNG NÊN BÀN NỮA
Tưởng chuyện này đã êm rồi (xã hội còn nhiều chuyện cần
bàn hơn) nhưng hôm nay đọc những dòng giận dữ của GS Trần Đình Sử trên Tin Nhanh 24h, tôi thấy cần lên
tiếng để ủng hộ GS Trần Đình Sử, góp thêm tiếng nói bác bỏ đề nghị cải cách chữ
Quốc ngữ của PGS Bùi Hiền (thông qua Bản đề xuất của tác giả).
Những điều tôi viết ra đây cũng là ý kiến của Viện
Ngôn ngữ học gửi lãnh đạo cấp trên (tháng 1/2018), nhân có chỉ đạo đề nghị Viện
Ngôn ngữ học cho ý kiến về Bản đề xuất cải cách chữ viết của PGS Bùi Hiền (một
người mà trong quan hệ bình thường hàng ngày tôi rất kính trọng).
-Vài nét về lịch sử phát triển của chữ Quốc ngữ (bao gồm
những điểm bất cập và những đề nghị cải tiến, sửa đổi trước đây)
-Những bất hợp lí trong đề xuất cải tiến chữ quốc ngữ
của PGS.TS Bùi Hiền
-Kết luận của Viện Ngôn ngữ học
Với
tư cách là Viện trưởng, tôi là người tổng hợp các
ý kiến của Hội đồng khoa học mở rộng, tôi cũng trao đổi ý kiến với một
số
chuyên gia về ngữ âm, chữ viết có uy tín như GS Nguyễn Văn Lợi, PGS
Hoàng Dũng...Vì đây là nội dung được gửi lên lãnh đạo cấp trên (chắc
không có ai là nhà
ngôn ngữ học) nên cách viết phải giản dị, tuy nhiên vẫn không tránh được
một số
thuật ngữ chuyên môn. Sau đây là những nội dung được tổng hợp:
1.Vài nét về lịch sử phát triển của chữ Quốc ngữ
Chữ Quốc ngữ được hình thành trong khuynh hướng chung
của các giáo sĩ Tây Phương muốn Latin hóa các chữ Á Đông nằm trong địa bàn truyền
giáo của họ. Quá trình xây dựng chữ Quốc ngữ là một quá trình lâu dài, với sự
góp sức của nhiều người, trong đó có người Việt Nam. Các tài liệu cho thấy vào
thế kỉ 17, chữ Quốc ngữ đã có một diện mạo khá ổn định, gắn với việc xuất bản
cuốn Từ điển Việt - Bồ Đào Nha – Latin (Dictionarium Annamaticum Lusitinum et
Latinum) của linh mục Alexandre de Rhodes tại Roma, năm 1651. Có thể nói, thế kỷ
17 với sự ra đời của Từ điển Việt - Bồ Đào Nha – Latin (Dictionarium
Annamaticum Lusitinum et Latinum) của Alexandre de Rhodes đã đánh dấu diện mạo
hiện đại của chữ Quốc ngữ. Thế kỷ 18, 19, chữ Quốc ngữ tiếp tục hoàn thiện và
có hình thức như ngày nay.
Chữ Quốc ngữ là loại chữ ghi âm tương đối khoa học.
Tuy nhiên nó vẫn có nhiều điểm không hoàn hảo như tất cả bộ chữ ghi âm khác. Ở
diện mạo hiện nay, chữ Quốc ngữ vẫn tồn tại một số nhược điểm sau đây:
- Cùng một âm nhưng được ghi bằng những con chữ khác
nhau. Ví dụ, 3 chữ cái “c”, “k” và “q” đều được dùng để ghi âm /k/, chữ “y” và
“i” đều được dùng để ghi âm /i/;
- Âm đệm có lúc ghi là “u”, có lúc ghi là “o”;
- Các nguyên âm đôi có cách ghi lưỡng khả, phụ thuộc
vào vị trí của nguyên âm đôi trong âm tiết, ví dụ: iê/yê/ia/ya, ươ/ưa, uô/ua;
- Vị trí đánh dấu thanh không theo nguyên tắc nhất
quán: lúc thì đánh vào âm chính, lúc thì đánh ở giữa âm tiết cho cân đối.
Đây chính là lí do trong một thời gian dài, liên tục
có những ý kiến cho rằng cần phải cải tiến chữ Quốc ngữ trên nhiều phương diện
khác nhau. Năm 1902, một Uỷ ban cải cách chữ Quốc ngữ đã được thành lập (do
Jean Nicholas Cheon đứng đầu). Năm 1956, ở Miền Nam, Uỷ ban Ngôn ngữ cũng đưa
ra đề nghị cải tiến chữ Quốc ngữ; năm 1973 Uỷ ban Điển chế Văn tự cũng ra đời. Ở
Miền Bắc, Hội thảo Cải tiến Chữ Quốc ngữ được tổ chức năm 1960. Từ đó đến nay
đã có nhiều hội thảo khoa học tiếp tục đề cập đến chuyện cải tiến chữ Quốc
ngữ. Gần đây nhất, trong ba cuộc hội thảo lớn về chữ Quốc ngữ (năm 2015 tại Phú
Yên, năm 2016 tại Bình Định và tại Quảng Nam) đều có những tham luận nói đến những
nhược điểm và ý tưởng cải tiến chữ Quốc ngữ. Như vậy, có thể khẳng định rằng, vấn
đề cải cách chữ quốc ngữ đã từng được bàn đến nhiều lần, trên nhiều phương diện
và đề xuất của PGS. TS Bùi Hiền không phải là một ý kiến mới trong giới ngôn ngữ
học.
Tuy nhiên, ngôn ngữ nói chung và chữ viết nói riêng là
một sản phẩm của cộng đồng và mang tính quy ước. Chính cộng đồng sẽ quyết định
sự phát triển của chữ viết, chứ nó khó lòng bị chi phối bởi ý chí, nguyện vọng
hay đề xuất của một cá nhân hoặc bị cưỡng bách thực thi bởi một mệnh lệnh hành
chính.Chính vì thế, cho dù đã có những Hội nghị về cải tiến chữ Quốc ngữ với
hàng loạt các đề xuất của các nhà ngôn ngữ học nhưng tất cả đều không được áp dụng
vào thực tế.
Cho đến nay, đại đa số các ý kiến đều cho rằng, mặc dù
có những nhược điểm như trên, chữ Quốc ngữ vẫn là một loại chữ ghi âm rất tốt,
và hiện nay vẫn đang thực hiện tốt chức năng là chữ viết thống nhất của nước Việt
Nam, dùng để ghi lại tiếng Việt vì những lí do sau đây:
Thứ nhất, chữ Quốc ngữ có đủ khả năng để ghi lại toàn
bộ các âm có thể có trong tiếng Việt hiện đại. Không có một âm nào trong tiếng
Việt lại không thể dùng chữ Quốc ngữ ghi lại.
Thứ hai, chữ Quốc ngữ đã phát triển đến giai đoạn ổn định,
được cả cộng đồng chấp nhận và sử dụng một cách tự nhiên, mang tính quy ước và
phổ cập.
Thứ ba, chữ viết của một ngôn ngữ không đồng nhất với
ký hiệu ngữ âm quốc tế, nó còn ẩn chứa cả văn hoá nữa. Cho nên, không nhất thiết
phải áp dụng nguyên tắc “một âm vị ghi bằng một kí tự và ngược lại”. Về nguyên
tắc, ngôn ngữ (âm thanh) luôn biến đổi theo thời gian, trong khi chữ viết lại cố
định, cho nên qua thời gian bao giờ cũng có sự vênh nhau giữa âm vị cần ghi và
ký tự dùng để ghi.
Dĩ nhiên, nhằm giúp chữ Quốc ngữ thực hiện tốt chức
năng của mình, giới ngôn ngữ học hiện đang rất quan tâm đến vấn đề chuẩn hóa
chính tả (quy chuẩn cách viết), cách viết tên riêng gốc tiếng nước ngoài (đề
nguyên dạng, phiên âm hay chuyển tự), tên riêng gốc ngôn ngữ các dân tộc thiểu
số ở Việt Nam. Đây là những vấn đề mà việc giải quyết một cách triệt để đòi hỏi
cần phải ban hành Luật Ngôn ngữ ở Việt Nam.
2.Những bất hợp lí trong đề xuất cải tiến chữ Quốc ngữ
của PGS.TS Bùi Hiền
2.1.Về mặt pháp lí
PGS.TS Bùi Hiền coi tiếng Việt là tiếng Kinh: "Tạm
thống nhất lấy tiếng Hà Nội làm cơ sở ngữ âm cho việc xác định bảng chữ cái tiếng
Việt (tiếng Kinh)...(tr.3 của Bản đề xuất)". Điều này vi phạm nguyên tắc
bình đẳng dân tộc bởi Hiến pháp của Nhà nước CHXHCN Việt Nam coi tiếng Việt là
Ngôn ngữ Quốc gia có nghĩa là của chung toàn dân tộc (Nation) Việt Nam chứ
không chỉ của một tộc người. Ngoài ra, về mặt pháp lí, hiện nay chưa có văn bản
chính thức nào của Nhà nước quy định tiếng Hà Nội là tiếng chuẩn.
2.2.Về mặt khoa học
Phương
án đề xuất Cải tiến chữ quốc ngữ mà PGS.TS Bùi Hiền nêu ra rất lộn xộn,
chắp vá và hoàn toàn không mang tính khoa học. Điều
này thể hiện ở các điểm dưới đây:
- Thứ nhất, đã là nghiên cứu khoa học không thể có
cách diễn đạt mơ hồ như " Tạm thống nhất ..". Việc xác định tiếng nói
vùng nào của Việt Nam làm chuẩn chính âm hiện chưa đươc khẳng định.
- Thứ hai, PGS.TS Bùi Hiền đã có những nhầm lẫn cơ bản
về mặt ngôn ngữ học. Trong tiếng Việt, tiếng Hà Nội không phải là tiếng có thể
đại diện cho một diện mạo ngữ âm trung thực và khách quan của tiếng Việt. Trên
thực tế, tiếng Việt có nhiều vùng phương ngữ, thổ ngữ khác nhau với các biến
thể đặc điểm ngữ âm, từ vựng khác nhau. Như vậy, nếu chỉ dựa vào hệ thống ngữ
âm tiếng Hà Nội để làm cơ sở cải tiến chữ viết thì không phản ánh trung thực và
đầy đủ ngữ âm tiếng Việt. Đề nghị của PGS.TS Bùi Hiền sẽ làm tăng vọt số lượng
các từ đồng âm, đồng tự, gây khó khăn cho việc đọc hiểu văn bản.
Thứ ba, PGS.TS Bùi Hiền không phân biệt được các khái
niệm ngữ âm - âm vị học, không phân biệt được âm và chữ. Các con chữ mà ông
đưa ra không liên quan gì tới đặc điểm ngữ âm của nó.
Ông chưa nhận diện đầy đủ về hệ thống ngữ âm – âm vị học
tiếng Việt. Bảng 16 nguyên âm được đề cập trong phần 2 của Bản đề xuất là không
có cơ sở khoa học khi cho rằng có các âm vị /e, ɔ, o/ dài trong đối lập với /e,
ɔ, o/ ngắn. Nhiều ví dụ dẫn ra khiến người đọc băn khoăn về sự tồn tại của nó
trong tiếng Việt hay tính phổ biến của nó. Tác giả liệt kê âm vị /y/ trong đối
lập với /i/ cũng hoàn toàn không có cơ sở khi không đưa được các cặp đối lập tối
thiểu âm vị học mà lại dẫn ra các biến thể chữ viết “ti”~ “ty”.
Điều này còn được thể hiện khi tác giả xử lí trường hợp
nguyên âm đôi /uo/ và tổ hợp bán nguyên âm /w/ + một nguyên âm giống nhau (trường
hợp “cuốc” và “quốc” được thống nhất ghi thành “kuok”, hay “cua” và “qua” được
thống nhất ghi thành “kuô” theo phương án của tác giả). Ví dụ này cho thấy ông
đã đi ngược lại với nguyên tắc “một chữ ghi một âm và ngược lại” của chính
mình.
Bên cạnh đó, cách trình bày của ông trong Bản đề xuất
cũng thể hiện sự thiếu hiểu biết về cách kí hiệu phiên âm quốc tế: phiên âm âm
vị học được quy định chung của thế giới là trong gạch chéo /.../, và phiên âm
ngữ âm học được quy định chung của thế giới là trong móc vuông [...]. Nếu đã
không hiểu được các khái niệm căn bản nhất (âm tố, âm vị, ngữ âm học, âm vị học,...)
thì sao có thể bàn tới việc xây dựng (hay cải tiến, cũng như sử dụng) chữ viết
cho ngôn ngữ của một cộng đồng dân tộc?
Thứ tư, PGS.TS Bùi Hiền không có sự hiểu biết về từ
nguyên học và ngữ âm lịch sử tiếng Việt. Các chữ cái c-k-q tuy dùng để ghi cùng
một âm vị /k/, chữ cái d, gi, r để ghi cùng một âm vị /z/, ch-tr để ghi cùng một
âm vị /c/ trên bình diện đồng đại (nếu theo hệ thống ngữ âm tiếng Hà Nội) song
về lịch sử chúng ghi các phụ âm khác nhau trong tiếng Việt ở thời kì xuất hiện
chữ Quốc ngữ (Thế kỉ 17). Sở dĩ các linh mục dùng chữ d để ghi cái âm /z/ thời
đó vì khi đó đối với các từ ghi "da", "dì" trong tiếng Việt
thì cái con chữ “d “này được dùng ghi một âm có đặc điểm về phát âm gần với phụ
âm được ghi “d” trong nhiều ngôn ngữ ở châu Âu. Việc đập nhập ch- tr và ghi bằng
con chữ “c” cũng vậy
Thứ năm, đề xuất của PGS.TS Bùi Hiền đi ngược lại hoàn
toàn xu hướng chung của các nước sử dụng tự dạng Latin. Không có bất kì bộ chữ
có tự dạng Latin nào sử dụng chữ cái “w” để ghi âm vị /ŋ/. Đề nghị dùng “w”
thay cho “ng” sẽ phá vỡ tính hệ thống trong quan hệ giữa âm và chữ, khiến người
học khó học, khó nhớ. Cách làm này khiến người nước ngoài vốn quen với các hệ
chữ viết tự dạng Latin khó tiếp nhận chữ Quốc ngữ, vì thế gây khó khăn cho việc
phổ biến tiếng Việt, chữ Việt (chữ Quốc ngữ) ra quốc tế.
Tương tự, không có bộ chữ có tự dạng Latin nào sử dụng
con chữ “q” để ghi âm vị /tʰ/. Bên cạnh đó, việc tạo nên một con chữ mới để thể
hiện phụ âm /ɲ/, không thể gõ trên bàn phím máy tính gây khó khăn lớn trong việc
sử dụng trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay. Điều này vi phạm nguyên tắc
tiện dụng trong xây dựng chữ viết.
Thứ sáu, tác giả còn đề xuất thêm tới 04 con chữ cái mới
trong phương án cải tiến của mình. Điều này cho thấy hệ chữ viết của ông không
tiết kiệm, gọn nhẹ hơn so với phương án cũ.
Thứ bảy, học tiếng Việt, chữ Việt là quyền lợi và
trách nhiệm của mọi công dân Việt Nam thuộc các dân tộc khác nhau. Đề nghị cải
tiến chữ Quốc ngữ của PGS.TS Bùi Hiền làm cho chữ Quốc ngữ trở nên khác xa chữ
viết của một số ngôn ngữ dân tộc thiểu số (phần lớn dựa trên tự dạng Latin), vì
thế gây cho khăn cho người dân tộc thiểu số tiếp thu chữ Quốc ngữ.
2.3.Về mặt thực tiễn
Nếu cải tiến chữ Quốc ngữ theo đề xuất của PGS.TS Bùi
Hiền thì nó sẽ làm vô hiệu một kho văn liệu khổng lồ với các ấn phẩm được viết
bằng chữ Quốc ngữ, làm đứt gẫy sự liên tục văn hóa của cả một dân tộc. Nếu muốn
lưu giữ và truyền tải khối tri thức, văn hóa của dân tộc cho các thế hệ sau,
chúng ta sẽ phải tổ chức in ấn, chế bản lại. Đây là một việc làm cực kì tốn
kém. Không chỉ có thế, sự thay đổi này còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ
các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh… do thay đổi toàn bộ hệ thống
văn bản, giấy tờ, dữ liệu hiện hành đang được công nhận trên toàn thế giới.
Với tư cách là một loại chữ viết ghi lại ngôn ngữ dân
tộc, trải qua những phát triển lịch sử, chữ Quốc ngữ ngày nay đã trở thành một
tài sản văn hóa vô cùng quý giá của người Việt. Bản kiến nghị của PGS.TS Bùi
Hiền chỉ là mong muốn của một cá nhân, hoàn toàn không xuất phát từ
nhu cầu của xã hội. Chúng ta chưa có những điều tra về nguyện vọng
của xã hội về vấn đề này nhưng những phản ứng của cộng đồng trên
các phương tiện thông tin đại chúng thời gian qua đã cho thấy điều đó.
Chữ viết, sau khi được xã hội thừa nhận là tài sản chung của mọi
người. Xã hội chưa có nhu cầu thay đổi thì cá nhân không thể tùy tiện
đề xuất thay đổi, đặc biệt là những đề xuất đó lại rất thiếu cơ
sở khoa học như đã phân tích ở trên.
Mặt khác, bản thân hệ thống chữ Quốc ngữ hiện
hành vẫn đang thực hiện rất tốt vai trò của mình trong đời sống của
xã hội nước ta. Mặc dù có một số bất hợp lí nhưng những bất hợp
lí này là có thể chấp nhận được và không cản trở đến quá trình
giao tiếp bằng tiếng Việt. Vì vậy, bất cứ một sự cải tiến nào cũng sẽ
làm đảo lộn mọi lĩnh vực trong xã hội.
3. Kết luận
Đề xuất cải tiến chữ Quốc ngữ của PGS.TS Bùi Hiền như
đã phân tích là ý kiến của một cá nhân có thể có xuất phát từ mục đích tốt
nhưng lại thiếu kiến thức chuyên môn; hiểu biết chưa toàn diện về ngữ âm học,
ký tự học nên thiếu tính khoa học và thực tiễn, không có tính khả thi. Trong
tình hình chữ Quốc ngữ đang vận hành hiệu quả như hiện nay, Viện Ngôn ngữ học
cho rằng hoàn toàn không nên và không cần thiết có bất kì cải tiến nào đối với
chữ Quốc ngữ.
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp
(Viện trưởng viện Ngôn ngữ học)
2 nhận xét:
Vu Nho08:34 4 tháng 9, 2018Hoàn toàn ủng hộ kết luận của Viện ngôn ngữ học. PGS TS Bùi Hiền nên dẹp sự nghiên cứu vô ích, vô bổ, vô lối của mình đi cho xã hội nhờ. Một ông giáo tiếng Nga kiến thức ngôn ngữ học lõm bõm nên biết mình là ai!Trả lờiXóa- Xin phép đưa bài này về trang cá nhân để mọi người cùng biết.VNChép lại từ trang Bâng Khuâng.
