ANH CÒN GÌ CHO EM

Thơ tình cuối thu của Vũ Quần Phương
(Kính tặng nhà thơ Vũ Quần Phương)

ANH CÒN GÌ CHO EM
Anh còn gì cho em
Những tháng ngày gẫy nát
Tuổi thanh xuân qua rồi
Dăm câu thơ nhòa nhạt
Lá trong chiều thu rơi
Anh còn gì cho em
Cánh đồng sau vụ gặt
Phiên chợ khi vãn người
Ngọn đèn vừa cạn bấc
Bãi biển ngày nước lui
Anh còn gì cho em
Lỡ rồi không dám đợi
Buồn rồi không dám vui
Thuyền đã về bến ngủ
Biển mêng mông với trời
Anh còn gì cho em
Mặt trời lên chót đỉnh
Con đường trưa một mình
Anh đi trong bóng nhỏ
Bóng thu vào chân anh.
* Trong tập “Vết thời gian” Vũ Quần Phương đặt tên bài thơ là “Không đề”

Lời bình của Nguyễn Thị Lan
Trong những bài thơ tình của Vũ Quần Phương, “Anh còn gì cho em” là một bài thơ hay và buồn.
1. Thi phẩm không đề năm tháng nhưng có lẽ Vũ Quần Phương viết khúc “hoài niệm” này khi anh đã bước sang tuổi “thu” của cuộc đời. Một câu thơ đã mách bảo cho ta về tác giả: “Tuổi thanh xuân qua rồi”. Đời người lúc ấy có thể nói đã quành sang khúc buồn, đã đi hết những nẻo vui, mà “nỗi buồn” thì “tan lâu” như “con sông chảy chậm” trước khi đổ vào biển cả (ý thơ của Vũ Quần Phương trong bài thơ “Cửa bể”)

                                                            Nhà thơ Vũ Quần Phương


2. Âm hưởng chủ đạo của bài thơ là buồn, nuối tiếc và nhớ. Buồn dai dẳng, buồn đến tê tải. Thoảng ân hận, nuối tiếc: nuối tiếc cuộc đời, nuối tiếc tình người, nuối tiếc tuổi trẻ. Và nhớ, bâng khuâng…
Dệt nên tâm trạng ấy là điệp khúc: “Anh còn gì cho em” vang lên từ đầu đến cuối bài thơ có đến bốn lần. Mỗi lần lặp lại, theo sự phát triển của tứ thơ lại mở ra một ý mới. Một câu hỏi tu từ, hỏi để khẳng định. Khi nhân vật trữ tình tự hỏi: “Anh còn gì cho em”, thực ra đã khẳng định một điều đáng buồn: Anh không còn gì cho em, bởi hiện tại chỉ còn hoang tàn, gẫy nát, nhòa nhạt, vắng vẻ, hiu quạnh. Hàng loạt những hình ảnh sinh động nhiều sức ám gợi về sự vật, thời gian, không gian như: tháng ngày, câu thơ, lá thu, cánh đồng, phiên chợ, ngọn đèn, bãi biển, đều chỉ sự lụi tàn ấy.
Không chỉ buồn, ở đây còn rưng rưng niềm tiếc nuối: một cánh đồng từng có thu hoạch, một phiên chợ từng đông vui, một ngọn đèn từng tỏa sáng, một bãi biển từng triều dâng… tất cả không còn nữa. Tất cả đã qua rồi, vĩnh viễn qua rồi những tháng ngày tươi đẹp. Trong niềm nuối tiếc ấy, ta còn “đọc” được sự thảng thốt khi “anh” đối diện với thời gian.
Không gì đau khổ bằng sự ân hận. Trong thơ của mình, Vũ Quần Phương hay nói đến cái “lỡ”. Ở bài thơ này là lỡ đánh mất tình yêu, “lỡ” đánh mất tuổi trẻ, “lỡ” để thời gian trôi đi, để rồi giờ đây nỗi buồn gặm nhấm cõi lòng anh. Nếu hiểu như thế thì ở câu thơ “Anh còn gì cho em” không chỉ có cảm giác nuối tiếc mà còn cả mặc cảm “có lỗi” khi người thơ nhìn lại tháng năm qua.
Trong nghệ thuật múa, “lỡ” một nhịp sai cả bước nhảy. Trong kiếp người, một lần “lỡ” có khi để suốt đời phải day dứt, bởi nói như nhà triết học Hy Lạp cổ đại Đêmôcrit “Người ta không bao giờ tắm hai lần trên cùng một dòng sông”.
Chính mặc cảm “có lỗi” đã để “lỡ” ấy nên nhân vật trữ tình không cho mình cái quyền được “đợi”, được “vui”; anh cố để cảm xúc ngủ yên, an phận như con thuyền “đã về bến ngủ”, để lại “biển mênh mông với trời”.
Nhưng vượt lên trên nỗi cô đơn ấy, “thằng người” trong bài thơ đã cứng cỏi vượt lên chống chọi với số phận, ý thức được sinh phận nhỏ bé đầy hữu hạn trước vũ trụ vô cùng, nó không ngã lòng dù “một mình” với cái “bóng nhỏ”, “anh” vẫn “đi”.
3. Có thể xem bài thơ như là bức chân dung tinh thần tự họa, là thân phận của nhà thơ.
Ngoài đời, Vũ Quần Phương là người sống giản dị, tình cảm, hay buồn và hoài niệm, bài thơ làm ta quặn thắt vì vẻ đẹp và buồn của nó. Nó đẹp như một kỷ niệm tốt lành và buồn như một bi ca. Vũ Quần Phương đã lấy cái đẹp và buồn từ tâm hồn mình để đưa vào thi phẩm.
Người thi sĩ đa cảm ấy còn hiện lên như một người hiền lành hơi nhút nhát, rụt rè, biết là “lỡ rồi”, “buồn rồi” nên “không dám đợi”, “không dám vui”. Nhưng đằng sau vẻ rụt rè, hiền lành, rủ rỉ ấy còn có một Vũ Quần Phương khác. Bài thơ như một khúc ca buồn bã nhưng nỗi buồn ấy không bi lụy yếu đuối, nó làm trong lại hồn người. Nhân vật trữ tình – hiện thân của tác giả với bản lĩnh và khát vọng đã vượt lên số phận để sống dưới ánh mặt trời.
Gần như cả cuộc đời dành cho thơ và là nhà thơ được nhiều người yêu mến nhưng Vũ Quần Phương nhận cái gia tài thơ ấy chỉ là “Dăm câu thơ nhòa nhạt”. Đó là sự khiêm nhường đáng kính của một người không bao giờ tự mãn.
4. Bài thơ khá tiêu biểu cho phong cách thơ của Vũ Quần Phương. Đó là cảm thức xao xuyến; là nỗi buồn kín và sâu, lặng và thấm; là sự nhạy cảm với “vết thời gian”; là giọng thơ thâm trầm nhỏ nhẹ mà thăm thẳm mênh mang; là ngôn từ tinh tế, chính xác; là âm điệu hài hòa giàu phong vị truyền thống; là những thi ảnh đẹp, hun hút một nỗi buồn xa vắng.
“Anh còn gì cho em” mang vẻ đẹp cổ điển. Thơ ấy sẽ có sức sống lâu bền trong lòng người đọc. Thi phẩm sẽ được sự đồng vọng của nhiều người yêu thơ, khi có một ngày nào đó chợt ngoảnh lại tháng năm xưa.