CHÚT KỈ NIỆM VỀ MỘT NHÀ VĂN LỚN

 CHÚT KỈ NIỆM VỀ MỘT NHÀ VĂN LỚN

Trần Trung

Tôi vẫn nhớ đinh ninh. Ấy là vào mùa xuân năm 1968. Lúc đó,
tôi đang học năm thứ hai, khoa Văn ĐHSP Việt Bắc.
Được tin nhà văn Nguyên Hồng sẽ lên gặp gỡ, với sinh viên
khoa Văn, chúng tôi rất mừng vui, háo hức. Và rồi, sau khi nhận
được tin chừng dăm hôm, nhà văn của “Những ngày thơ ấu”
(1938), “Bỉ vỏ” (1938), “Địa ngục và lò lửa” (1946)…đặc biệt là
bộ tiểu thuyết đồ sộ dày hàng hai vạn trang sách gồm bốn tập
đầy đặn-“Cửa biển” (được viết từ năm 1961 đến năm 1976),
đã lên Thái Nguyên và “cập bến”tại Hội trường khoa Văn của
chúng tôi.

Sau lời giới thiệu trịnh trọng và thân mật của thầy Hoàng
Nhân-Chủ nhiệm khoa, một ông già nhỏ thó với hàng râu thưa,
xuất hiện trên bục giảng-Nhà văn Nguyên Hồng ! Cả hội trường
đứng bật dậy và vỗ tay nồng nhiệt. Nhà văn khả kính của chúng
ta, thật mộc mạc, giản dị đến không ngờ; có lẽ chỉ “sang” hơn
một chút về hình ảnh ông (trước cách mạng ) qua cách nhìn
thân mật và có phần suồng sã của văn hữu Nguyễn Tuân: “Ăn
mặc xuềnh xoàng tới mức người ta tưởng là lập dị”. Trên tay
ông là một cuộn bìa lớn, màu trắng đục. Sau nụ cười cởi mở rất
hiền, ông giở cuộn bìa, treo lên bảng và hăm hở giới thiệu ngay
: Đây là sơ đồ bộ tiểu thuyết Cửa biển mà tôi sắp hoàn thành.

Tôi , ngồi ngay trên hàng ghế đầu (chỉ mong nhìn cho rõ nhà
văn yêu quí !),ngước lên nhìn vào tấm bìa màu xin xỉn dở trắng
đục, cơ man là chữ, là những mũi tên, những khoanh vuông
tròn mà…đọc làm sao nổi ! Mà, ngơ ngác, lạ lẫm. Rồi, nhà văn
say sưa, xúc động thuyết minh, giảng giải về bộ tiểu thuyết đồ
sộ của mình sắp hoàn thành. Quả là, như nhiều người đã nhận
xét về bản tính của Nguyên Hồng:Nhà văn dễ xúc động và nhất
là ông rất hay…khóc. Lúc thao thao bất tuyệt, tôi dễ nhận ra
ông với ánh mắt long lanh vừa như chứa lửa, lại vừa như rưng
lệ. Ngoài hội trường, như đang “đồng tình”, “đồng cảm” với
nhà văn của chúng sinh lao khổ mà giăng giăng những lớp mưa
xuân bàng bạc, thoảng bay…Ông giảng giải say sưa, hào hển cứ
như đang đứng trước các nhân vật, từng nhân vật của mình,
nhất là những cảnh ngộ trắc trở, khốn quẫn của nhân vật mình
đang thai nghén, sáng tạo…
Tôi cứ nhớ mãi câu chuyện đã trở thành giai thoại của Nguyên
Hồng: khi đọc lại bản thảo của mình, tự nhiên ông bật khóc nức
nở, khi nhân vật Gái đen (Trong tiểu thuyết “Sóng gầm” của
ông) bị chết mà tác giả không “cứu”được. Ông khóc thương, xa
xót cho những nhân vật “nhỏ bé”, khốn khổ của mình, hay ông
đã khóc, từng khóc cho chính số phận bất hạnh của mình : năm
12 tuổi, Nguyên Hồng đã mồ côi cha-Người cha từng ốm đau,
nghiện ngập và không có tình thương với vợ con. Gia đình ông
vốn nghèo khổ, càng trở nên sa sút,bế tắc. Rồi, mẹ ông lén lút
đi bước nữa, để rồi bị nhà chồng ruồng bỏ, đến con đẻ cũng

không được gặp mẹ. Hẳn là từ cảnh ngộ buồn thảm và bi đát
ấy,Nguyên Hồng sớm tìm đến cảm thông và xót thương với
những con người lao động khốn khổ, “dưới đáy” xã hội.
Hội trường khoa Văn im phăng phắc nghe nhà văn của những
con người cùng khổ nói chuyện, tâm tình. Ngoài trời, đang vào
độ xuân, vẫn mưa, thoảng nhẹ như mơ hồ. Lũ sinh viên chúng
tôi, mới độ đôi mươi, chăm chú nghe nhà văn như nuốt lấy
từng lời tâm huyết của Nguyên Hồng. Tôi cứ nhớ mãi một đôi
lời của ông trước khi kết thúc buổi giao lưu :Nhà văn phải là
người bạn gắn bó, tâm đắc của những con người cùng khổ mà
phẩm hạnh sáng trong, cao cả ! Nhà văn cũng nhấn thêm rằng :
Nghề văn là nghề nhọc nhằn, nghiệt ngã và song phẳng lắm..
Những con chữ anh viết phải được chắt ra từ cảm xúc thực, từ
tim, óc, máu thịt anh. Những lời tâm huyết gan ruột của nhà
văn, hẳn đã được “chắt ra” trong những trang viết sôi nổi mà
da diết đến thống thiết qua: “Những ngày thơ ấu” (1938), rồi kế
tiếp đến hang loạt các truyện ngắn, truyện vừa của Nguyên
Hồng- “Bảy Hựu”, “Hai dòng sữa”, “Miếng bánh”, “Giọt máu”,
“Đêm giải phóng”…
***
Hội trường khoa Văn của chúng tôi khi đó, trên một quả đồi
được dựng bằng tranh tre nứa lá và lợp bằng lá cọ. Khi đi xuống
những bậc thang đất, tôi đi ngay sau nhà văn. Nguyên Hồng
bước đi thong thả , tự tin. Chợt, tôi giật mình khi nhà văn trượt

chân, suýt ngã. Cũng may ( may cho ông và, cũng là may cho cả
tôi nữa!), Nguyên Hồng nghiêng đổ vào tôi và tôi cũng kịp đỡ
lấy ông. Đôi dép cao su ông mang, cũng vì thế mà tuột tung
quai ra. Tôi định cúi nhặt giúp nhà văn, Nguyên hồng đã cười
rất hiền: để tớ ! Thế rồi, ông nhanh nhẹn rút từ trong túi quần
ra một cái rút-dép , lồng trong chiếc vòng tròn tròn được làm
bằng kim loại mỏng, một sản phẩm nào đó của nhà máy Dệt-
Nam Định. Cái rút-dép đó, thời chúng tôi, dường như ai đi dép
cao su cũng sẵn “thường trực” trong túi quần, phòng bị quai
“lìa” khỏi dép. Lão nhà văn bình thản, ngồi và rút lại từng quai
dép bị tuột. Có lẽ, việc/sự này đã quá quen, quá thạo với nhà
văn nghèo gốc Thành Nam…Ông lại cười, rất hiền và bình thản
đi xuống tiếp.
***
Từ phố Hàng Cau-Nam Định, nhà văn Nguyên Hồng ra đất cảng
Hải Phòng,sống chật vật và viết văn tại xóm lao động nghèo.
Cũng từ những năm tháng đó,sự nghiệp văn chương của nhà
văn cần lao thực sự khởi phát với những tác phẩm:tiểu thuyết,
truyện ngắn có giá trị với nguồn cảm hứng nhất quán hướng về
tầng lớp cần lao. Cho đến năm 1959, Nguyên Hồng lại chủ
động, ngược lên Bắc Giang và tiếp tục “khắc khổ, cần lao và
tranh đấu” với những trang viết; lại tiếp tục “chắt ra” những
con chữ,trang văn từ máu thịt tâm tư của mình, khi hướng tới
những con người khốn khổ và cao quí… cho đến hơi thở cuối

cùng trước tiểu thuyết “Núi rừng Yên Thế”-Tập 2 (viết về người
anh hùng Hoàng Hoa Thám ), đang còn dang dở. Trong hơi thở
tàn bên người vợ, Nguyên Hồng chỉ còn thốt lên, đứt đoạn :
“Tiếc quá”… “Hội nhà văn”…,rồi đi.
Hôm nay, viết những dòng kỉ niệm đã qua xa trên năm chục
năm rồi, tôi chợt ngẫm: một nhà văn rất giầu tình cảm trong
văn và cả trong đời như Nguyên Hồng ,cũng là một nhân cách
lớn bởi tình yêu thương rất mực với đồng loại, với quê hương
và sáng tạo bền bỉ, quyết liệt đến tận phút chót của cuộc đời.
Tâm trí tôi như chợt hiện lên hình ảnh nhà văn của những con
người dưới đáy xã hội (xưa) cùng ánh mắt, nụ cười hiền và sáng
; cùng những sợi râu bạc rung lên, cả khi ông cười và khóc.
HÀ NÔI, 25/12/2020
Tr Trung.