KỈ NIỆM VỚI NHÀ VĂN NGUYỄN ĐỨC THIỆN
Khi tôi ở Nga về nước 1984, đọc truyện ngắn TRĂNG MUỘN của Nguyễn Đức Thiện đăng ở Văn Nghệ Bắc Thái, tôi rất khen. Hỏi Hồ Thủy Giang thì biết Nguyễn Đức Thiện đã chuyển vào Tây Ninh. Cơ duyên trong một chuyến tôi đi công tác Tây Ninh trong đoàn của Bộ Giáo Dục, các bạn Tây Ninh mời Nguyễn Đức Thiện qua giao lưu. Lúc đó Nguyễn Đức Thiện mới rõ Võ Nhu ( bút danh của Vũ Nho) đã khen truyện Trăng Muộn. Và tôi cũng lần đầu gặp Nguyễn Đức Thiện. Do cơ duyên đó mà sau đó tôi viết về thơ, về truyện ngắn, tiểu thuyết của anh. Khi anh mất tôi có viết thương tiếc anh trên báo VĂN NGHỆ của Hội nhà văn Việt Nam. Nay nhân các bạn Tây Ninh kỉ niệm 10 năm ngày nhà văn đi xa, tôi đăng lại một bài viết mà sinh thời Nguyễn Đức Thiện đã đọc.
Nguyễn Đức Thiện với KIẾP
NGƯỜI XUỐNG XUỐNG LÊN LÊN
Đọc tiểu thuyết KIẾP NGƯỜI XUỐNG XUỐNG LÊN LÊN, nhà
xuất bản Quân đội nhân dân, 2010.
Tiểu thuyết này được viết trong vòng một
năm, từ tháng 5 năm 2007đến tháng 5 năm 2008. Với một người đã viết và in 6 tập
truyện ngắn, 6 tiểu thuyết thì đây vừa là một thách thức, vừa là một thành tựu.
Thách thức vì là viết nhiều như vậy, có thể sẽ cạn vốn, không còn gì để viết.
Thành tựu vì vượt qua thách thức lớn đó,
viết được chứng tỏ bút lực còn mạnh mẽ. Hơn nữa, như Nguyễn Đức Thiện bộc bạch về nghề : “Viết văn là để trải lòng mình ra, để giải tỏa tất cả những gì chứa chất
trong mình. Ai cũng có kí ức. Tôi viết văn trước hết là để chép lại những kí ức
của mình […] Tôi sẽ ngưng viết khi thấy trong mình không còn kí ức nữa”
(Suy nghĩ về nghề văn trong cuốn Nhà văn
Việt
Mảnh đất
miền Tây gắn bó với Nguyễn Đức Thiện lại thêm một lần nữa làm bối cảnh
cho tiểu thuyết này. Câu chuyện được triển khai xoay quanh nhân vật chính - một cô gái làm ở mỏ đất sét,
bỏ lên thị xã, rồi rơi vào tay lũ buôn người, bị bán sang bên kia biên giới.
Hận thù tay chủ, cô trốn về và quyết trả thù. Cuộc đối mặt với chủ nhà hàng
Xuân Đào đã khiến cô gái bị tra tấn, hành hạ dã man. Và tiểu thuyết mở đầu bằng bản tin về cô của báo chí làm xôn
xao dân cư thị xã T.
Nguyễn Đức Thiện đã triển khai tiểu thuyết của
mình theo hai trục lớn. Một trục gắn liền với sự kiện Diễm, cô gái bị chủ nhà hàng hành hạ một cách dã man không rõ
vì nguyên nhân gì. Công an vào cuộc và sự việc dần dần hé lộ. Trục khác do một
nhân vật được gọi “gã”, một nhân vật “thằng điên” nhưng có những lúc không điên, kể lại những gì y nghe, y
thấy. Nhiều đoạn kể chuyện của “thằng điên” cho biết còn có một người điên nữa,
hay để phân biệt thì gọi là tâm thần.
Đó là cái tay nhà báo kiêm nhà văn ngồi ở ngã tư. Hai nhân vật bị coi là “điên”
này đã ráp nối các sự việc xảy ra ở cái thị xã T. để bạn đọc biết được chủ nhà
hàng Xuân Đào- Phước Luôn đã bị điên khi hốt hoảng trước những tội ác của y bị
bại lộ. Và tay nhà văn từng điên vì bế
tắc, không viết được đã nghe chuyện của Phước Luôn nên đã chép lại thành câu
chuyện.
Thủ pháp này của Nguyễn Đức Thiện làm cho
câu chuyện thêm phần hấp dẫn. Và cũng
nhờ áp dụng thủ pháp này, giọng điệu trần thuật của tiểu thuyết trở nên đa
thanh hơn, đồng thời điểm nhìn nghệ thuật trong tác phẩm cũng trở nên đa dạng
và phong phú hơn. Với giọng hài hước, nhân vật nhà văn điên kể : “ Những trang viết toàn những chuyện điên
điên, khùng khùng. Thế mà người ta thích. Tôi bỗng ngẫm ra, viết như ngày xưa
ấy mà thẳng thớm, đàng hoàng có khi bị chửi là cũ kĩ. Nay cứ viết vung vít lên
thế mà người ta lại khoái. Tôi viết bằng ngôn ngữ thằng điên” ( tr.356).
Đằng sau những lời này là một sự thật về
việc tìm cách gắng đổi mới cách viết. Chí ít thì nhiều phần của tiểu
thuyết này đã được viết qua cảm nhận của hai nhân vật điên là Phước Luôn và nhà
báo kiêm nhà văn điên không tên tuổi ở ngã tư. Đây là một dụng công của Nguyễn
Đức Thiện. Và công bằng mà nói, tác giả đã có những thành công.
Câu chuyện của tiểu thuyết ngay từ đầu đã
có vẻ như một chuyện vụ án hình sự nghiêm trọng. Nhưng khi triển khai thì
chuyện hình sự không phải là điều mà tác giả quan tâm. Nhân vật Diễm là cô bé khổ từ khi mới sinh
ra, gắn liền với cái mỏ đất sét trắng. Cuộc đời đưa đẩy Diễm gặp Phước Luôn và
cô bị bán sang bên kia biên giới. Quay trở lại với quyết tâm trả thù, nhưng cô
không có gan và cũng không biết cách. Điều lớn nhất cô có thể làm là cho mật cá
và thuốc xổ vào thức ăn của nhà hàng.
Phước Luôn là nhân vật có lí lịch gắn liền
với nghề nấu cháo lòng gia truyền. Nhưng anh ta đã bỏ nghề của ông cha và dấn
thân vào nghề buôn người. Cặp với Phước Luôn là Xuân Đào, con gái bà bán thịt,
người có một thú vui là đếm tiền và khao khát được làm mẹ. Miêu tả những nhân
vật này, Nguyễn Đức Thiện tỏ ra có hiểu biết kĩ về nghề nghiệp của gia đình họ.
Và nếu bạn đọc để ý thì sẽ thấy sẵn niềm say sưa về nghề nấu cháo lòng heo và
bán thịt, nhà văn đưa luôn cả một truyện ngắn “ Tân kì đồ tể truyện” (từng in
trong tập truyện ngắn Không thể đùa)
vào thành chương sách. Đó là chuyện về Bỉnh, làm nghề lò mổ những đã đoạn tuyệt
với nghề. Làm lò mổ, làm nghề nấu cháo
lòng và nghề bán thịt thì hẳn là phải có quan hệ với tư cách khách hàng. Họ là
những người có liên quan đến nghề nghiệp của nhau. Đây là một
nhánh phụ, một phụ cảnh rất hợp với chủ đề “ kiếp người xuống xuống lên
lên” của tác phẩm.
Trong số những nhân vật phụ vô danh thì
nhân vật chủ nhà trọ ở biên giới, nơi Phước Luôn lẩn trốn là người có số phận
li kì và tội nghiệp. Từ ông ta, có thể biết được những con người làm nghề ăn
mày trong xóm động mả. Bởi chính ông ta từng là một thành viên trong số đó. Con
người không có mẹ cha. Từng theo gánh hát mua vui, từng bị vứt bỏ khi không
diễn được trò, từng ăn mày ngụ nơi động mả. Rồi lang chạ với vợ chung của hai
gã què cụt, rồi đi buôn nước bọt. Lấy vợ, bị vợ bỏ vì không làm được công việc
của người đàn ông. Con người mở nhà trọ vì không biết làm gì đó đã gặp Phước
Luôn và đã trút tâm sự với kẻ đang trốn chạy, cho ta biết thêm một kiếp người,
những kiếp người nơi góc khuất.
Có thể nói hầu như tất cả các nhân vật từ
chính đến phụ, từ già đến trẻ, từ lũng sâu của mỏ đất sét đến nơi thênh thang
của thị xã T, hay vùng biên giáp ranh với nước bạn,… không có người nào có số
phận may mắn hay sung sướng. Toàn là những kiếp người xuống xuống lên lên trong
dòng thác vô tư của cuộc đời. Tập trung mô tả như vậy, phải chăng tác giả muốn
khẳng định kiếp người nào cũng đầy những nỗi bất hạnh, khổ đau. Không nên làm
chồng chất thêm những đau khổ nữa.
Nhân vật nhà văn điên đã viết truyện
Thật ra, hai nhân vật trong truyện Kịch
kia đem lại cho người đọc cảm giác lỏng
lẻo của kết cấu tiểu thuyết. Nó làm loãng ý tưởng chủ đề về những kiếp người, mặc dù nó cho thấy khó khăn
của người làm sân khấu thời nay và quan niệm về
nghệ thuật khác: sân khấu có thể đóng màn, nhưng cuộc đời thì vẫn diễn.
Nếu có thể kể ra nhược điểm của tiểu thuyết
này thì đó chính là việc ham kể của nhà văn. Dòng kí ức của nhân vật “thằng
điên” ( sau này mới hay đó là Phước Luôn ) và những câu chuyện của nhà văn tâm
thần luôn đan xen không khỏi khiến cho người đọc có lúc mệt mỏi. Rồi câu chuyện
của ông chủ quán trọ đường biên, nơi Phước Luôn trú ngụ cũng là một câu chuyện
dài được kể cho vị khách ( bất chấp nhân vật có muốn nghe hay không).
Những hiểu biết về nghề làm bánh tráng ở
đất Trảng sẽ thật thú vị và đắc địa trong một bút kí, nhưng đưa vào tiểu
thuyết, nhất là lại tiếp ngay sau cái đoạn nói về nghề nấu cháo lòng
heo những chín trang in thì đúng là có phần rềnh rang làm chậm nhịp độ
tự sự.
Kết thúc tiểu thuyết, tác giả để cho nhân
vật nhà văn đối thoại với một người bạn. Người
bạn đọc yêu cầu nhà văn phải thế này, thế khác. Nhà văn suy ngẫm:
“ Thì
thôi, đành làm kẻ gàn dở vậy. Ông bạn ấy nói có thể đúng lắm chớ. Viết xong rồi
đây, ai sẽ đọc. Mặc kệ, tôi đã viết và viết xong rồi. Nhiều lắm là như ông bạn
làm thơ của mình vậy: xuất bản miệng, đọc cho mọi người nghe. Ôi trời, ai dám
ngồi nghe cả một chương tiểu thuyết đây?”.
Tôi muốn nói với ông nhân vật nhà văn trong
Kiếp
người xuống xuống lên lên và nhà văn Nguyễn Đức Thiện rằng : Chắc chắn
là sẽ có người đọc. Và sẽ còn có nhiều
người tìm đọc.
Hà Nội, 27/9/2010
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét