Bài thơ DẶN CON ( di chúc) với lời bình

      

DẶN CON
            

  Bao giờ Bố chết...xin thương

Tiễn đưa gọn nhẹ đời thường thế thôi

  Điếu văn chớ có nhiều lời
Hương nhang vài thẻ, hoa tươi vài vòng

  Người thân xúm xít thật đông

Vài ba giọt lệ ấm trong tiếng cười...

  "Hóa thân hoàn vũ" xong rồi

  Cốt tro về táng bên nơi ông bà

  Thơ văn vài tập gọi là 

Tặng cho Thư viện để mà xem chung,

  Cửa nhà đất của cha ông

Giữ làm "thờ tự" nhớ đừng bán đi

  Của riêng cha mẹ những gì

Chia như "Luật định" chớ bì tị nhau.

  Đời người thoáng tựa bóng câu

Chăm lo cần kiệm bắc cầu mưu sinh

  Sống vui trọn nghĩa vẹn tình

"Đời là bể khổ" tử sinh lẽ thường

  Đôi lời nhỏ nhẹ Dặn Con...

       Góc thành nam Hà Nội 6/ 2008

              NGUYỄN KHÔI

DẶN CON

 (Thơ Di Chúc) của Nguyễn Khôi,

MỘT BÀI THƠ HAY LỜI ĐẸP ĐẠO LÝ

                                       

                                         DƯƠNG NINH NINH

Sau một ngày tối mắt với những công việc ở một cty doanh nghiệp tư nhân, về căn gác trọ chật hẹp, khi mở mail đọc bài thơ DẶN CON (Thơ Di Chúc) của bác Nguyễn Khôi, tự nhiên thấy trong mình tan biến hết mệt mỏi và trong lòng lại còn cảm thấy nhẹ nhõm vui vui. Đọc di chúc mà lại vui vui, liệu có phải là vô cảm ?

Không, hoàn toàn không, vì chính Lời thưa mở đầu, bác Nguyễn Khôi cũng đã nói :“ NK xin đăng lại Bài thơ để các Bạn thơ đọc cho vui (cười mũi Nhà thơ lẩm cẩm) và ai thích thì cũng coi là một "tham khảo" khi viết Di chúc ”

Nhưng không phải tôi vui vui chỉ vì lời thưa trước hóm hỉnh ấy của một ông già 79 tuổi khi công bố cho bạn bè bài thơ di chúc của mình mà tôi vui vui còn vì thấy trong danh sách mail có hàng chục tên bè bạn, hầu hết đều là các bác đã có tuổi hoặc đều đã đang tuổi trung niên và hết thảy đều có danh vọng, có cả tên tôi, một cô gái mới chỉ đáng tuổi con cháu bác. Điều ấy có nghĩa là bác Khôi không coi tôi là bạn mà gần gụi hơn, thân thiết hơn, coi như con cháu trong nhà.

Nhưng tôi vui vui trên hết chính vì những câu chữ trong bài thơ di chúc Dặn Con. Không chỉ như tác giả nói chỉ gói gọn bằng 19 câu lục bát để dễ nhớ, dễ thuộc mà 19 câu thơ ấy đã thể hiện một cách nhìn đầy cao đẹp của một bậc cây cao bóng cả về đạo lý và văn hóa trong tình cảnh suy thoái đạo đức trong  xã hội  hiện nay.

Và vì vậy,  tôi đọc Dặn Con của bác Nguyễn Khôi trong tâm trạng đã hóa thân thành một đứa con cháu bác.

*

Câu thơ mở đầu Dặn Con không phải là một lời dặn dò mà là một lời cầu xin:

Bao giờ bố chết...xin thương

Trẻ sợ ma già sợ chết nhưng qua 4 chữ “Bao giờ bố chết”, ta thấy cụ già Nguyễn Khôi rất bình thản đón đợi cái ngày về chốn Thiên thu vô tuyệt, khác hẳn nhiều người từng lo sợ buồn phiền khi nghĩ về cái ngày đó mà nhà thơ Xuân Diệu là một:

 Nhưng mà tôi sẽ chết than ôi !

Tôi run như lá, tái như đông,

Trán chảy mồ hôi, mắt lệ phồng

Năm đẩy tháng dồn tôi đã đến

Trước bờ lạnh lẽo cõi hư không. (Hư vô)

Sinh hữu hạn tử bất kỳ, bố đang còn sống nhưng có thể chết bất cứ lúc nào không ai có thể biết trước được, vì vậy “bao giờ bố chết…xin thương” các con nhé. Hẳn các con còn nhớ, từ khi các con còn tấm bé cho đến bây giờ đã lớn khôn, bố đã nhiều lần xin thương ở các con. Khi các con còn trứng nước, mỗi khi bị hu hy nóng đầu hay đau ốm, bố đã cùng mẹ thay nhau nâng ẵm các con, ngồi bên giường nhìn các con xin thương bố mẹ mà mau chóng qua cơn bệnh. Khi các con cắp sách tới trường, mỗi khi biết các con mắc lỗi lầm ở trong trường hay ngoài phố, bố mẹ xin thương ở các con mà mau tu tỉnh lại. Cả khi các con đã trai nên vợ, gái nên chồng, mỗi khi thấy mái  ấm gia đình của các con bị giột lạnh bởi những giọt nước bất hòa, bố mẹ cũng xin thương ở các con nên nhớ câu “bát đũa còn có khi xô” mà làm lành với nhau cho thuận vợ thuận chồng…Bây giờ, “Bao giờ bố chết…xin thương”  là lời xin thương lần cuối ở các con đấy!

Xin thương, không có nghĩa là xin các con khóc thương sầu thảm và làm đám ma to, xây mộ lớn cho bố mà là Tiễn đưa gọn nhẹ đời thường cho bố, thế thôi. Giờ các con hãy nghe bố cắt nghĩa “Tiễn đưa gọn nhẹ đời thường”  là như thế nào nhé: 

Một là:

Điếu văn chớ có nhiều lời

Hương nhang vài thẻ hoa tươi vài vòng”.

Phải đấy, điếu văn dài dòng với cả suối ngôn từ hoa mỹ mà làm gì. Công lớn nhất của bố trong cuộc đời này là cùng mẹ nuôi dạy các con thành người với đúng nghĩa con người. Vì vậy chỉ cần đôi lờiđiếu văn để tiễn bố ra đi, làm cho vong linh bố được thanh thoát.

Trời đất hương hoa, người ta cơm gạo. Chết là về với Đất Trời, nôm na là về với cát bụi, ngọn nguồn là về với Tổ tiên. Vậy thì vài thẻ hương, vài vòng hoa cho bố là đủ chứ đừng hãnh tiến đua đời như tang ma đình đám của bao nhà khác. Quan tài trạm trổ rồng phượng rườm rà, với hàng trăm vòng hoa được “tháp tùng” cũng chừng ấy xe bốn bánh,  có hàng dãy xe biển số xanh, biển số đỏ, tiền vàng mã rải kín đường và ầm ỹ nhạc lễ bởi đội kèn đồng hay băng dàn nhạc với những nhạc cụ hiện đại saxophone, guitare điện, organ, violon…, những thứ ấy bày biện ra trong đám ma chỉ tổ cho thiên hạ chê cười về sự lố lăng.

Hai là:

Người thân xúm xít thật đông

Vài ba giọt lệ ấm trong tiếng cười

Các con nhớ là người thân thôi nhé mà các con chính là những người thân nhất của bố, là máu thịt của bố và mẹ làm nên. Xúm xít thật đông bên chiếc quan tài với ba giọt lệ ấm trong tiếng cười chứ không phải là tiếng khóc để rồi khi được đưa tiễn xong, bố đi tới mộ phần đen tối mà không bao giờ cảm thấy giá lạnh cô đơn bởi vẫn luôn nghe thấy cảm thấy những giọt lệ ấm trong tiếng cười ấy.

Ba là:

"Hóa thân hoàn vũ" xong rồi

"Cốt tro" về táng bên nơi ông bà

Rõ ràng và đơn giản thế thôi các con ạ. Hóa thân hoàn vũ cho bố rồi đem cốt tro về táng nơi ông bà mình, nơi các bậc gia tiên vốn một đời cần cù lao động để nuôi con cháu cho nên người và để góp phần làm đẹp thêm làng thêm xóm. Thế thôi, không mồ to mả lớn lộng lẫy nguy nga lại thêm lối kiến trúc kệch cỡm pha tạp Ta Tây Tàu cùng  Ấn Độ… , các con nhé!

Các con hãy ngẫm xem: Biết bao chiến sĩ đã bỏ mình vì đất nước hiện giờ còn chưa tìm thấy hài cốt nói chi đến mộ phần. Ấy là đời thực ở nước ta còn đời ảo trong văn học Thế giới thì như các con đã biết, Giăng Vangiăng là một con người chân chính vĩ đại, một con người cao cả của tình yêu thương nhưng khi chết đi, mộ ông cũng chỉ là một phiến đá dài và hẹp che vừa vặn tầm vóc một con người. Phiến đá không khắc tên ai và rồi cũng chẳng thoát khỏi lở lói thời vì gian vì meo mốc. Vì rêu và phân chim gậm nhấm.

Bố sao dám sánh với các anh hùng chiến sĩ vô danh. Bố sao bằng Giang Vangiang cao thượng chân chính nên “Bao giờ bố chết”, được về nằm bên nơi ông bà ở quê nhà là bố đã được ngậm cười nơi chín suối rồi.

 Giờ , còn một điều xin thương chót:

Thơ văn vài tập gọi là

Tặng cho Thư viện để mà xem chung

Cửa nhà, đất của cha ông

Giữ làm "thờ tự" nhớ đừng bán đi

Của riêng cha mẹ những gì

Chia như Luật định chớ bì tị nhau

Thiết tưởng lời dặn này chẳng có điều gì phải cắt nghĩa thêm: Mấy tập thơ văn, cửa nhà đất của cha ông để lại, một chút của riêng bố mẹ tích cóp dành dụm. Một đời người, bố chỉ có thế thôi nhưng phải kể chi ly rành rọt bởi vì nó phải được như Luật định. Chỉ có sống theo Luật định, con người mới có văn hóa, có kỷ cương, trách nhiệm và xã hội mới văn minh.

Các con thấy đấy, bố chỉ xin thương hai điều như thế , không đủ một nửa số trên năm đầu ngón tay.

Bài thơ kết thúc bằng khổ thơ với mấy câu rất ung dung tự tại: 

Đời người thoáng tựa bóng câu

Chăm lo cần kiệm bắc cầu mưu sinh

Sống vui trọn nghĩa ven tình

"Đời là bể khổ" tử sinh lẽ thường

Phải là một con người đã sống trọn đời mình với một cách sống giản đơn mà cao đẹp: “chăm lo cần kiệm bắc cầu mưu sinh”. Phải là người hiểu sâu sắc quy luật của tạo hóa:  người chết đơn giản như đêm nối tiếp ngày, mới có được “ Đôi lời nhỏ nhẹ dặn con...” như vậy.

Đọc  Dặn Con của bác Nguyễn Khôi, tôi không thể không nhớ đến bài thơ Di Chúc của cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến đã có từ trăm năm trước. Hai nhà thơ  sinh cách nhau trên một trăm năm, hai bài thơ ra đời cũng cách nhau trên một trăm năm nhưng lại gặp nhau ở nhiều điểm.

Nếu nhà thơ đương đại Nguyễn Khôi dặn con, khi mình chết tang lễ chỉ gọn nhẹ đời thường như kể trên thì nhà thơ lớn của dân tộc, Nguyễn Khuyến cũng di chúc:

Tế đừng có viết văn mà đọc,    
Đối trướng đừng gấm vóc mà chi.
Minh tinh con cũng bỏ đi,
Mời quan đề chủ, con thì chớ nên

Nếu nhà thơ đương đại Nguyễn Khôi dặn con: “Người thân xúm xít thật đông/ Vài ba giọt lệ ấm trong tiếng cười”  thì nhà thơ lớn của dân tộc Nguyễn Khuyến cũng di chúc gần như thế:

Môn sinh chớ tốn tiền đạt giấy,
Bạn với thầy cũng vậy mà thôi.
Khách quen con chớ nên mời,
Những đồ phúng viếng con thời chớ thu

Đúng là kẻ sĩ chân chính thì thời nào cũng vậy.

Tuy nhiên, vẫn có một khoảng khác biệt. Ấy là khi cụ Tam nhắc các con phải nhớ:

Cờ biển được tặng ban ngày trước,
Lúc đưa thầy con rước đầu tiên.
Có chăng một bọn thợ kèn,
Đi theo linh cữu, mỗi bên dăm người

Than ôi, cả bài Di Chúc toát lên một mong muốn đời thường: thanh liêm trong sạch trước thời thế và cuộc đời đầy chán ngán. Khi chết đưa ma, không cho viết văn tế, câu đối, minh tinh, thần chủ…nhưng lại bắt rước đầu tiên cờ biển vua ban ngày trước và làm xao động đường thôn lối xóm bởi bọn thợ kèn đi theo linh cữu mỗi bên dăm người. Phải chăng cụ Tam chưa thoát được cái vòng kim cô của ý thức hệ trung quân?

Và cũng có một điểm chưa rõ ở bác Khôi. Ấy là khi cụ Tam nêu cách đề mộ chí rõ ràng để muốn mình quên mình đi, muốn cuộc đời quên mình đi, quên một con người không có gì đáng khen ngợi, thờ cúng:

Việc ghi nhớ dựng bia trước mộ,
Để ngàn sau được rõ dấu xưa.
Bia đề mấy chữ đơn sơ,
Rằng: “Quan triều Nguyễn, tuổi già cáo hưu”.

Thì bác Khôi chỉ Dặn Con:

"Hóa thân hoàn vũ" xong rồi

"Cốt tro" về táng bên nơi ông bà

Không rõ bác Khôi có muốn bia mộ và đề mộ chí rõ ràng hay không? Vì bác Khôi không chỉ là nhà thơ mà một thời còn là “chuyên viên cao cấp Văn phòng Quốc Hội”.  Nên tôi e rằng, không rành rõ như cụ Tam, nếu tôi thực là con cháu bác cũng khó bề khi thực hiện di chúc!

*

Loài người hẳn đã có hàng triệu lời du chúc. Có những bản di chúc cho thấy ý nguyện tốt đẹp của nhiều người như di chúc của Beethoven, Alfred Nobel, Tôn Trung sơn hay Hồ Chí Minh…Có những di chúc có tính cách lập dị của một số người nổi tiếng như những ca sĩ, người mẫu hay những người giàu có. Và có cả những di chúc cho thấy ý nguyện tàn bạo ác nhân như di chúc của trùm khủng bố Bin Laden…Riêng ở Anh quốc và xứ Wales. Gần đây người ta đã chụp lại được 41 triệu bản di chúc chép tay. Nội trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất, người ta mới sưu tầm cũng đã được 280 nghìn bản di chúc của các chiến sĩ trận vong. Nhưng có thể nói, không dễ gì tìm được một vài bản di chúc bằng thơ.

Vì vậy bài Dặn Con (Thơ Di chúc) lục bát của bác Nguyễn Khôi là một bản di chúc đặc sắc, rất xứng đáng được xếp bên cạnh bài thơDi Chúc nức danh của cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến, nguyên tác chữ Hán đã được dịch rất thanh thoát ra thể thơ song thất lục bát phổ biến cả trăm năm nay trong lòng dân ta.

Mặc dù trong Lời Thưa, bác Nguyễn Khôi có nói: “NK tôi năm nay (79 xuân ta), già yếu, ốm đau,tuổi cao nhất họ nội tộc ở làng”. Nhưng đọc 19 câu thơ di chúc Dặn Con của bác, ta thấy 19 lời thơ rất hay toát lên những tình cảm sâu sắc, đẹp nhất chung nhất về đạo lý của người Việt chúng ta. Những tình cảm ấy được thể hiện bằng một lý trí rất sáng suốt. Vì vậy tôi tin rằng, cái ngày “Bao giờ bố chết” sẽ còn lâu mới đến với tác giả Dặn Con.

Với niềm tin ấy, tôi mong mỏi và  kính chúc bác Nguyễn Khôi sống lâu trăm tuổi để viết thêm nữa nhiều bài thơ hay và đẹp cho đời!

8/ 6/ 2016,

Một tối lún phún hạt mưa rơi ngoài phố

DƯƠNG NINH NINH