Có
một người con trai...
Hoàng Dân
Một câu (hoặc
bài) ca dao có 10 cách hiểu là một câu ca dao hay, 100 cách hiểu là câu ca dao
ám ảnh, 1.000 cách hiểu là câu ca dao bất hủ! (thơ cũng vậy!). Nghĩa là cách
hiểu của mỗi người đọc chỉ là một khả năng hoặc một giả định mà thôi! Vì thế,
trên các mặt báo thỉnh thoảng lại rộ lên một loạt bài trao đi đổi lại về cách
hiểu đối với một câu (hoặc bài) ca dao nào đó. Đầu những năm 90, báo Giáo
dục&Thời đại đã mở một diễn đàn như thế về bài ca dao Trèo lên cây bưởi hái hoa:
Trèo
lên cây bưởi hái hoa
Bước
xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ
tầm xuân nở ra xanh biếc
Em
có chồng anh tiếc lắm thay
Ba
đồng một mớ trầu cay
Sao anh chẳng
hỏi những ngày còn không
Bây
giờ em đã có chồng
Như
chim vào lồng như cá cắn câu
Cá
cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim
vào lồng biết thuở nào ra
Ngoài lí do như
đã nêu trên, còn có một lí do khác đã khiến các vị phụ huynh học sinh cũng sốt
sắng vào cuộc là bởi bài ca dao này có trong chương trình của môn ngữ văn ở
trường phổ thông. Đầu năm 2003, trên báo Văn
nghệ Trẻ tiếp tục có một số bài viết trao đổi về bài ca dao này. Xem thế đủ
biết tính dị bản và tính đồng sáng tạo của người đọc đối với
văn bản nghệ thuật quả là phong phú, đa dạng và lí thú! Có một cách hiểu tương
đối phổ biến về nội dung ý nghĩa của bài ca dao này là: tình cảm tiếc nuối của chàng trai đối với người yêu khi người yêu đi
lấy chồng! Hiểu như thế có lẽ đúng
nhưng chưa thật đầy đủ chăng?
Hãy bắt đầu từ
câu:
Trèo lên cây
bưởi hái hoa
Bước
xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Chủ thể có hai
hành động ngược hướng là trèo lên và bước xuống, có hai đối tượng của hành
động là hoa (bưởi) và nụ tầm xuân, nhưng chỉ có một thao tác
duy nhất là hái! Hái hoa tức là đến
với đối tượng đã bộc lộ đầy đủ hương sắc và là đối tượng cần phải chinh phục
trước. Còn cái nụ thì chưa biết có nở ra một bông hoa đẹp hay không? Hãy đợi
một chút xem sao, thong thả một chút xem sao, việc gì phải vội vàng hấp tấp?
Cái nụ sẽ là đối tượng thứ hai trong cuộc chinh phục vô tận của chàng trai, nếu
nó hấp dẫn! Như thế, không thể nói chàng trai là người chân thành đi tìm kiếm
tình yêu, mà hình như ngược lại đây là một gã trai lẳng lơ, tham lam con rô cũng tiếc, con diếc cũng muốn! Gã
trai ấy có những hành động vừa mâu thuẫn, vừa nửa vời và rất lúng túng vội vã.
Thế cho nên mới:
Nụ
tầm xuân nở ra xanh biếc
Em
có chồng anh tiếc lắm thay
Có nhiều ý kiến
tranh cãi về màu sắc tự nhiên của bông hoa tầm xuân. Người thì bảo nó màu
trắng, người lại bảo nó phơn phớt hồng như màu đào phai và có người khẳng định
nó màu trắng xanh. Trong thực tế, khi mới nở nó có màu trắng xanh (hoa non),
sau đó nó đổi dần sang màu trắng hồng (hoa trưởng thành). Có người bảo hoa tầm
xuân màu phơn phớt hồng nên bình rằng vì quá nhớ tiếc người yêu mà chàng trai
bị loạn sắc. Còn những người cho rằng hoa tầm xuân màu trắng xanh thì bình rằng
đó là cái đẹp non tơ, e ấp, ngỡ ngàng ; cái đẹp đã khiến chàng trai choáng váng
vì quá nuối tiếc. Chúng tôi tán đồng với cách hiểu thứ hai. Tuy nhiên, vẫn còn
một chi tiết rất quan trọng cần phải được phân tích bổ sung. Hoa tầm xuân là
một thứ hoa hồng dại như rau rền dại, rau diếp dại... nghĩa là
một thứ hoa mọc và nở tự nhiên, không phải hoa do con người trồng, chăm sóc,
tỉa tót... Nó thường mọc nương theo bờ rào trong vườn ở các làng quê, đôi khi
chính nó làm thành một đoạn hàng rào. Tóm lại, hoa tầm xuân là một loài hoa
hoang dã. Vẻ đẹp khi mới nở của hoa tầm xuân là vẻ đẹp hoang dã, vẻ đẹp lạ và
đầy bí ẩn. Chính cái bí ẩn ấy đã kích thích trí tò mò và khát vọng chinh phục
của chàng trai.
Trước sự thẫn
thờ có vẻ tội nghiệp của chàng trai, cô gái an ủi:
Ba
đồng một mớ trầu cay
Sao anh chẳng
hỏi những ngày còn không
Ba đồng có thể
là nhiều (chị Dậu chỉ thiếu có 2,2 đồng mà đã điêu đứng đến nỗi phải bán con,
bán chó!), cũng có thể là không nhiều (đó là cái giá tối thiểu để hoàn tất các
thủ tục hôn nhân!). Vấn đề là lời chào
cao hơn mâm cỗ, đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn, nghĩa là nếu thực
lòng yêu thương thì chẳng ai lại để đến tận khi người ta đi lấy chồng mới rên
rẩm tiếc nuối! Nhưng mà thôi, không bàn cái chuyện đã rồi nữa! Hãy nhìn thẳng
vào thực tế đây này!
Bây
giờ em đã có chồng
Như
chim vào lồng như cá cắn câu
Cá cắn câu
biết đâu mà gỡ
Chim
vào lồng biết thuở nào ra
Em đã thụ động
chờ anh (phận nữ nhi mà!), còn anh thì hoàn toàn chủ động:
Anh như thuyền
đi, em như bến đậu
Nếu anh là
chàng trai có khí phách và có bản lĩnh:
Làm
trai cho đáng nên trai
Xuống
đông đông tĩnh, lên đoài đoài yên
thì hãy thử ra tay tháo cũi xổ lồng giải phóng
cho em! Thế nghĩa là ngay từ đầu cô gái đã thực lòng thương yêu chàng trai,
chân thành mong muốn được gắn bó với chàng trai! Liệu chàng trai có ra tay tháo cũi xổ lồng hay không? Đó là một
câu hỏi còn bỏ ngỏ cho tới ... muôn đời!!!
Đọc bài của bạn, PM nhớ đến câu ca dao :
Trả lờiXóaHoa Cúc vàng nở ra hoa Cúc tím
Em có chồng rồi trả lại yếm cho anh
Và:
Hoa Cúc vàng nở ra hoa Cúc xanh
Yếm em em mặ, yềm gì anh, anh đòi.....
Sản phẩm ca dao luôn như viên ngọc đa diện nhiều chiều lấp lánh, lý giải kiểu gì cũng hợp cảnh, thuận tình....
Cám ơn đã ghé trang và chia sẻ!
XóaBài ca dao là một bức tranh tâm trạng của chàng trai bất ngờ gặp người mà mình thầm yêu trộm nhớ nhưng nay nàng đã có chồng, và người con gái chợt nhận ra tình cảm của chàng trai với mình, nên chàng trai bối rối vụng về. Các động tác trong bài thể hiện sinh động và rất hay cái lí, cái quy luật của tình cảm, chứ không phải thể hiện cái lô gic của đời thường.
Trả lờiXóakhông nên che dấu sự dốt nát
Trả lờiXóa