NG TẬP TRUYỆN NGẮN HAY Vũ Nho

NG  TẬP TRUYỆN NGẮN HAY

                                                                      Vũ Nho

Tập truyện ngắn thứ ba của Nguyễn Vinh Huỳnh với 15 truyện gần 300 trang khổ 13,5 x 20,5 vừa được nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành đầu năm 2015. Tác giả vẫn trung thành với thể loại này và có thể nói là đã có những thành công rất đáng ghi nhận.

          Những truyện ngắn của Vinh Huỳnh khai thác mảng đề tài mà tác giả thông thuộc: giới trẻ với những khát vọng làm giàu, đổi đời, bươn chải trong sự cạnh tranh khốc liệt của cơ chế thị trường. Bên cạnh đó là lớp già với những “người sót lại của ngày xưa”, một phần lơ ngơ không hợp với thời cuộc, phần khác thì lại “không ra gì”, thậm chí “Quá không ra gì”. Trong những người trẻ đó, tác giả dành không ít trang cho các “ má hồng”, từ “Gái quê” cho đến gái làm nghề mua vui cho thiên hạ ở trong nước, thậm chí sang tận Mỹ (Tình yêu cổ phần, Gái quê, Vợ dại, Quá không ra gì, Hão, Em chẳng hiểu thế nghĩa là sao, Tình cho không biếu không,Má hồng viễn xứ).

          Truyện của Vinh Huỳnh là truyện của người trẻ, của những vấn đề của cuộc sống hôm nay. Bạn đọc có thể gặp những tình huống ấy trên các báo viết, báo mạng. Rất quen. Một ông bố dùng bồ ruột của con trai, một tay lừa đảo tìm gái nhà lành bán cho nước ngoài, một cô gái nhẹ dạ, cả tin bỏ chồng con theo nhân tình rồi bị nhân tình gán cho người khác; một chàng trai có bằng đại học đi làm nghề xe ôm; cô gái làm nghề cave nhưng chẳng đợi ai ép uổng mà thấy nghề…cũng ổn, thậm chí “ đem lại sung sướng cho thiên hạ” tức là làm việc “từ thiện”. Những sếp đi nước ngoài để “ kiểm định công nghệ máy móc thiết bị hiện đại”, nhưng thực tế thì chỉ đi chơi, mua sắm, thậm chí tìm cảm giác lạ.  Sếp có câu căn dặn nổi tiếng : “ anh nói gì mặc anh, chú cứ linh động lựa ý Tây mà dịch”. Đến nỗi Phó đoàn cũng phải cằn nhằn “Trưởng đoàn gì mà như ếch ngồi đáy giếng, nói năng như thằng thuốc tẩy bán rong” (-Vẹt!- Dạ). Vấn đề là những tình huống, những mẩu tin những mảnh ghép hỗn độn trong cuộc sống như thế được tác giả dựng lại thành truyện, có nhân vật, có đối thoại, có lớp lang đàng hoàng. Người đọc bị cuốn vào và  say sưa, hồi hộp theo dõi, không biết kết cục sẽ ra sao. Đó là  nhờ kĩ thuật, nhờ năng lực của người viết.

          Có thể nói trong truyện ngắn, chi tiết sống động là một trong những yếu tố quan trọng để gây hứng thú  hấp dẫn và ràng buộc người đọc.  Trong tập truyện này, không hiếm những chi tiết  như thế. Những chi tiết đó được trải nghiệm, được quan sát từ đời sống và cố nhiên, cả từ sách vở nữa. Một đoàn cán bộ đi nước ngoài để kiểm định công nghệ mà chẳng ai có chút chuyên môn nào.  Chẳng ai đọc hồ sơ dày hơn từ điển bách khoa. Mục đích chỉ là “ cả đời mới có dịp đi Mĩ, cố tận dụng thăm thú cho đã”. Vì thế, nghe thuyết trình xong người ta hỏi cả chục lượt xem có ý kiến gì không thì cả đoàn “cứ lắc đầu quầy quậy”, rồi hỏi đã đọc hồ sơ chưa thì “ Cả đám im như thóc”. ( - Vẹt! – Dạ). Chân dung một ông sếp qua miêu tả của  nhân vật Lâm Huyền “ Người lão y mẩu thuốc hút dở. Lão sai. Lão khiến. Lão lũng đoạn độc quyền em như cái kẹo trong túi. Tệ nhất là trò sờ mông, bẹo má, nắn bóp, tí toáy, tí mẻ, tủn mủn, tùn mùn, ti tiện, tẹp nhẹp, tèm nhèm, bèo nhèo, bạc nhạc, đã đuôi  đuối như củ chuối, lại vớ vẩn chọc ngoáy nghịch bẩn chả ra thể thống cống rãnh gì” ( Má hồng viễn xứ) . Một ông lão nhà quê, lần đầu tiên bước vào khách sạn sang trọng, tìm mãi chưa ra cái chỗ xả nước ở trong người “ Lão cố cầm cự đỏ hừng cả mặt, ràn rụa nước mắt mà chưa biết xả ở đâu, bằng cách nào. Lão ngó nghiêng mọi ngóc ngách nhưng tịnh không có góc nào khuân khuất như bụi chuối vườn nhà. Khắp nơi toàn rải thảm đỏ thế này làm sao kiếm nổi một lối thoát bây giờ?Lão cũng không thể thổ lộ cái điều này cho Mô biết được, nghe cứ tèn tẽn, sường sượng, quê quê thế nào ấy” ( Gái quê). Một mẹo, một  mánh lới, vặt vãnh để cạnh tranh, chèn ép nhau thể hiện sự khôn lỏi  làm ăn trong thế giới thương trường cạnh tranh được coi như lí thuyết, văn hóa kinh doanh trong một nền kinh tế thị trường dã man : “ Đến nhà sếp bé thì phải đi xe cho thật là oai, thế nó mới nể, mới khiếp, mới chọe được. Còn đến nhà sếp lớn thì phải đi gọn nhẹ, đơn giản, người ngoài mới không để ý, đỡ bị lộ, đảm bảo an toàn cho sếp. Doanh nhân phải ứng biến như thần ông anh ạ” ( Cạnh Tranh).

          Trong nghệ thuật truyện ngắn thì việc dựng truyện của người viết thể hiện bút lực và tay nghề. Vinh Huỳnh không chỉ giỏi chọn chi tiết,  biết cách kể, giỏi miêu tả, mà điều quan trọng là thành thạo dựng chuyện. Chỉ một vài câu ngắn gọn, người đọc đã bập ngay vào tình huống truyện. Rồi cứ thế, như có một sức cuốn hút ngầm, theo tác giả đi hết mạch truyện. Đó chính là lối viết “động” của giới trẻ bây giờ. Không ít những chuyện bất ngờ nhưng lại hợp lí. Anh phiên dịch Bách có biệt danh là Vẹt có chí nuôi mộng làm quan, được sếp lớn chọn làm trợ lí “ Cơ hội thăng quan tiến chức như diều gặp gió” lại đệ đơn xin nghỉ việc. Bỏ cái chỗ mà người khác chạy mãi chưa chắc đã vào được. (- Vẹt! – Dạ). Tay người hùng  ra tay trên xe  khách  làm việc nghĩa hiệp hóa ra là trùm lừa đảo lừa gái quê bán trinh cho khách nước ngoài ( Gái quê). Ông thầy giáo phải làm mọi thủ đoạn để cạnh tranh ( cười với thằng ngáng chân mình, gặp người không đáng gặp, rút thiết bị an toàn để giá rẻ, bỏ tiền túi ra tổ chức tiệc ở “thanh lâu, tửu lầu”…) lần đầu tiên làm việc đã thắng thầu. Nhưng  rồi đệ đơn xin nghỉ  vì “không hợp công việc này cho phép không nói lí do ( Cạnh tranh). Cô gái làm nghề múa cột đùng đùng nổi giận khi bị Trưởng đoàn vỗ mông và đuổi thẳng cổ cả lũ :  “ Cút ngay! Xéo nhanh không tôi hô bảo kê bây giờ”, nhưng lại gọi riêng chàng phiên dịch vì anh ta “ khác kiểu, ra dáng con người tử tế, ăn nói văn vẻ hay hay” ( Má hồng viễn xứ)…Trong truyện NG… bạn đọc cứ nghĩ là cô Tươi bị chồng lừa, hóa ra KH chỉ là người đóng thế cho một tay vừa là bạn vừa là sếp để giải quyết cái vụ cô ta nhất quyết đòi nuôi đứa con, để sau nó “làm ông to” như bố nó .

           Dẫn dắt người đọc bằng những tình huống bất ngờ, đột ngột, không đoán trước. Mặt khác, tác giả còn dẫn dắt bằng lối tự sự khách quan, linh hoạt, bằng ngôn ngữ của người kể chuyện vừa nghiêm trang,  lọc lõi, vừa đượm vẻ hài hước, đôi khi  thâm trầm, kìm nén... Giọng điệu trần thuật khá lôi cuốn cũng là một ưu điểm đáng kể. Bên cạnh đó, khả năng miêu tả  là một mặt nổi trội của tác giả.

Có lẽ nếu  không ôm đồm thêm truyện: “Em chẳng hiểu thế nghĩa là sao”  thì tập truyện đã  có một bố cục rất chặt chẽ  gồm toàn bộ các tác phẩm mang tính  hài hước, diễu nhại rất cao. Đây là một yếu tố đang   rất thiếu trong tác  phẩm văn học đương đại Việt Nam. Các ngôn từ, chi tiết tới các tình tiết và ý truyện đã mang tính hài sâu sắc. Người đọc có thể bật cười ngay nhờ những câu từ rất chợ búa, những câu  thoại gần như ngớ ngẩn của tầng lớp bình dân (Thị dân nửa mùa) : - “thơ.. cứ càng nhiều từ "yêu" thì càng hay phải không anh” ?

“- Cũng khối đám đâm đơn rồi đấy dư­ng mà em chư­a thích, chư­a  duyệt, mình “Hưởng thái bình“ cái đã  tội gì mà  để nỡ cái xuân thì. Nói xong  rất tự nhiên cô hát :

Nấy chồng sớm nàm gì để nời ru thêm buồn”). (Tình cho không biếu không)

Cái kết của “Cạnh Tranh” thoạt nghe có vẻ như rất bình thường nhưng ngẫm ra nội dung cả truyện mới thấy  bi hài,  khác gì câu thơ của Tú Xương: Nhân tình trắng thế lại bôi vôi.

Mỗi vị thầy giáo của “khóa viết văn cấp tốc” là một chân dung độc đáo về các dị nhân được miêu tả với những nét phúng dụ, trào lộng tưng tửng. Tất nhiên những ông thầy ấy sẽ làm cho những anh trò của mình hoắng lên, làm những hành động dở dở, điên điên nhưng cứ tưởng thế mới xứng đáng là văn sĩ ( Hão).

Còn đây là một đoạn đặc tả trong quán karaoke:

“ Sếp Cấn cả hứng ôm các em ra mà nhảy, mà kéo, mà xếch xác, trông chả khác gì mèo tha chuột. Sếp cứ ghé sát, ghì riết, hít hà, bàn tay du lịch lên lên xuống xuống như thang máy trên lườn trên ngực của cô tiếp viên. Nói tóm lại sếp chỉ thay đổi từ kiểu ôm ngồi sang kiểu ôm đứng. Sau một hồi cọ sát theo phương thẳng đứng, sóng tình đã dậy, sếp không kiềm chế được nữa, bèn chuyển sang thế nằm ngang.” ( Cạnh tranh).

Nhìn chung, tác giả tỏ ra kiệm lời khi miêu tả. Cách thể hiện tương đối khách quan. Các nhân vật được đặc tả bằng đôi nét, thể hiện bằng  một hai câu vần vèo, khái quát, gây ngay ấn tượng. Chẳng hạn, văn sĩ Tỉnh “ ho ra thơ, thở ra văn”. Cô thủ thư điệu đàng thì “ mắt rang lạc, miệng chích chòe”, người đẹp Thị Thành “ Đùi dài, da trắng, tóc tém, môi cong, mặt nữ hoàng, chân xăng đan, quần ống vẩy và bộ ngực thần sầu”..., những đồng nghiệp công sở của Tỉnh “ tối ngày chỉ biết cắm mặt vào vi tính, tay loằng ngoằng như dây thép. Da tai tái như bị cắt tiết. Mặt bợt bạt như người cõi âm. Giọng nhờ nhợ như nước đánh phèn”...Bản thân Tỉnh thì “thân bại danh liệt rồi, tiền hết tình tan, đời tàn, trông chả khác gì lão nông tri điền”.

Không hiểu có phải dụng ý xóa nhòa ranh giới giữa bình dân  và cao cấp không mà tác giả không ngại đem những từ ngữ dân dã, chợ búa còn tươi ròng như vừa chộp được ngoài đời để làm cho ngôn ngữ trần thuật biến hóa, linh hoạt. Chẳng hạn một nhân vật cave nói ngọng : “Ôi nại quê nữa, rõ ếch ngồi đáy giếng, anh cớ thử vào ô tel nãng tử  xem nào, cứ là Ô mê ny tuyệt cú mèo nuôn, bằng mấy cái xó buồng ở thuê của anh em mình chứ nị, sạch như nau như ni, mát rời rợi hơn quạt Tàu nhá”. (Tình cho không biếu không). Các câu thành ngữ dân gian đương đại nhưng có cải biên: Ăn chơi sợ gì rơi tiền. OK con Dê.  Phê lòi tòi phòi.  Nhục như đinh mục.  Ăn tục nói phét xả láng kịch kim. Lo gì cho đầu to mắt cận, cho thêm hận cuộc đời. Oách hơn nghị Hách, Hồn nhiên như cô tiên; Nhất quả đất. Đồng tiền đi liền chân lí. Trượt thẳng cánh cò quăm, Chữ nghĩa văn chương không bằng cái xương con cá lẹp … Bên canh đó Truyện NG  và (-Vet -Dạ) đưa ra môt lối đặt  tên khá lạ.

Ngôn ngữ của người kể chuyện nhìn chung là biến hóa. Điểm nhìn trần thuật thay đổi. Khi thì xưng tôi. ( Má hồng viễn xứ,  Tình yêu cổ phần, Ng. Tình cho không biếu không). Khi thì nhập thân vào một vai trong truyện , chẳng hạn Bách ( -Vẹt! –Dạ);  Khi là  lời một cô gái gửi thư cho chị ( Em chẳng hiểu thế nghĩa là sao). Những truyện khác là ngôi kể thứ ba.

Có một điều ở Vinh Huỳnh làm cho tôi vừa thấy vui lại cũng có thoáng chút lăn tăn. Ấy là tác giả luôn trăn trở với những đứa con tinh thần của mình. Trước đây, truyện “Trai làng” được sửa thành “ Thăng trầm”.  Truyện “ Chuyện tình tang” được sửa thành “ Tình cho không biếu không”; “Ông lão về hưu” được sửa thành “ Về hưu”. Những lần sửa như thế, vừa có cắt bớt, vừa có thêm vào để truyện được đầy đặn, hoàn thiện hơn. Ở tập truyện thứ ba này cũng vậy. Truyện “ Nghe em vào phụ sản” được sửa thành “ NG” và lấy làm tên chung cho cả tập. Truyện “ Trợ lí đại diện” được sửa chữa, viết thêm để thành “ Chỉ có tiền mới giải được tiền”. Anh chàng Sỹ trong truyện giờ lại có tên mới là Chân. Ông John giờ thành ông Bill. Truyện được viết thêm đến 10 trang in. Có thêm nhiều chi tiết cho việc chi phí phát sinh, bôi trơn từ sếp tổng, madam kế toán trưởng, đến các công nhân cổ cồn. Đến nỗi cuối cùng thì Bill mất việc vì ông ta không thể “ vi phạm nguyên tắc”. Còn Chân thì chua chát nghĩ về sự TRUNG THỰC. “ Tôi đã rất cố gắng học từ ông nhưng dường như khó, rất khó, thậm chí là bất khả”. Nhân vật Sỹ đã  sống trong “Trợ lí đại diện”. Theo tôi không cần thay tên anh ta. Truyện viết thêm này vẫn có thể mang tên “ Chỉ có tiền mới giải được tiền” nhưng có thể có phụ đề “ phần 2 của Trợ lí đại diện”. Giống như tác giả đã làm với “ Không ra gì” và “Quá không ra gì”. Một khi nhân vật đã chào đời, không nên thay tên đổi họ, vì dù sao, người viết cũng cần tôn trọng nó, tôn trọng bạn đọc ( Trừ trường hợp đặc biệt).

Tuy nhiên theo ý của tác giả “ Chỉ có tiền mới giải được tiền” có một nội dung đầy đủ, nhấn mạnh hơn tính chất khốc liệt của thị trường và hơn thế nữa thông điệp tác giả muốn nói chính là bản sắc "TRUNG THỰC" trong con người Việt Nam vốn rất thiếu. Chính vì chủ đề TRUNG THỰC mà nhân vật Sỹ (ám chỉ kẻ sỹ)  được đổi tên là CHÂN (Mang nghĩa Chân thực, trung thực).Thoạt đầu tên truyện là TRUNG THỰC nhưng tên này lộ chủ đề phô quá nên đã được biên tập lại.

Nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn đã khen  Nguyễn Vinh Huỳnh ( tập Người xa lạ). Nhà văn Lê Minh Khuê cũng khen ba truyện của Vinh Huỳnh ( trong tập Năm người đi ngược gió, nhà xuất bản văn hóa Thông tin, 2010).

Nhà văn Vũ Bão từng khen cả tập Đồng đẳng của Vinh Huỳnh là tập truyện lạ. Người viết bài này đã từng không giấu cảm tình và dự đoán “  Vinh Huỳnh có thể đi xa, đi rất xa” ( Ấn tượng về tập truyện ngắn “Đồng đẳng” của Nguyễn Vinh Huỳnh – Tân văn số 3/2013). Bây giờ thì có thể chúc mừng Nguyễn Vinh Huỳnh. Bởi vì ngoài tập truyện ngắn thứ ba này. Vinh Huỳnh đang có hai bản thảo. Một truyện dài  trích đoạn có tên “ Tiếng sột soạt của xiêm y”. Một tiểu thuyết “Con buôn” mà trích đoạn trong “ Năm người đi ngược gió” khá ấn tượng. Nguyễn Vinh Huỳnh đang sung sức!

                                                           Hà Nội, 28/2/2015

Bài đăng báo Quân Đội nhân dân cuối tuần, số 1003   tháng 3 năm 2015. Do khuôn khổ của báo nên có lược bớt. Đây là bản gốc.