CHỈ NHÌN MÀ SAY NHAU

CHỈ NHÌN MÀ SAY NHAU

Vũ Nho

Trong kho tàng ca dao chóng ta bắt gặp nhiều c©u   có liªn quan đến miệng cười, đ«i m¸ lóm đồng tiền, mái tãc đu«i gà, chiếc yếm thắm, rồi c¸i nãn thóng quai thao... Những c©u ca dao mới đẹp làm sao:

- M×nh về cã nhớ ta chăng

Ta về ta nhớ hàm răng m×nh cười

- Răng đen nhưng nhức hạt dưa

Miệng cười tủm tỉm như chưa cã chồng

 - Chẳng tham nhà ngói rung rinh

Tham về một nỗi anh xinh miệng cười

Tuy thế, những c©u ca dao nãi về con mắt cã lẽ là nhiều nhất. Và những c©u ca dao hay về con mắt cũng thật nhiều. Đã là điều dễ hiểu. V× tục ngữ nãi: "Giàu đ«i con mắt".

Chóng ta ngày nay quan niệm: "Đ«i mắt là cửa sổ của t©m hồn". Tất cả những màu sắc của thiªn nhiªn, của c©y đời xanh tươi, và "sắc màu của t×nh cảm đều t¸c động đến chóng ta qua "chiếc cửa sổ" độc đ¸o ®ã.

Con mắt được nãi đến nhiều nhất là con mắt liªn quan đến đời sống t×nh cảm của con người, liªn quan đến t×nh yªu lứa đ«i. Những c©u ca dao dưới đ©y tuy kh«ng nãi về con mắt nhưng chÝnh là nãi về mắt, nãi về "hoạt động nh×n" của người đang yªu:

Ngày ngày em đứng em tr«ng

Tr«ng non non ngÊt tr«ng s«ng s«ng dài

Tr«ng m©y m©y kÐo ngang trời

Tr«ng trăng trăng khuyết tr«ng người người xa.

Những c©u kiểu "em đứng em tr«ng", "tr«ng c¸ c¸ lặn tr«ng sao sao mờ" là rất phổ biến. Hãy chỉ kể đến những c©u trực tiếp nãi đến mắt, chóng ta thấy cũng đ· nhiều. Bài thơ "Mười thương" nÐt đ¸ng thương đ¸ng mến thứ mười là con mắt cã t×nh – t×nh trong con mắt.

ChÝn thương cô ở một m×nh

Mười thương con mắt cã t×nh với ai.

Con mắt trực tiếp tham gia vào đời sống t×nh cảm, là phương tiện để bộc lộ t×nh cảm. Nỗi nhớ s©u thẳm ch¸y ruột ch¸y gan "Nhớ ai bổi hổi bồi hồi - Như đứng đống lửa như ngồi đống than" đ· hiện lªn con mắt:

Nhớ ai con mắt lim dim

Ch©n đi thất thÓu như chim tha mồi

Nỗi nhí đñ biến thành nước mắt:

Nhí ai em những khóc thầm

Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa

Nỗi nhớ ®ã thành niềm khắc khoải làm cho con mắt ngủ kh«ng yªn, cứ ch¸y s¸ng m·i như ngọn đÌn trong đªm.

ĐÌn thương nhớ ai

Mà đÌn kh«ng tắt

Mắt thương nhớ ai

Mắt ngủ kh«ng yªn.

C¸i niềm thương nỗi nhớ da diết ấy được bắt đầu như thế nào ? Chóng ta sẽ t×m hiểu kỹ hơn một chót về hai c©u ca dao:

Con dao vàng rọc l¸ trÇu vàng

Mắt anh anh liÕc, mắt nàng nàng đưa

Mới đọc, người ta dễ cã cảm gi¸c c¸c yếu tố trong hai c©u này độc lập, kh«ng gắn bã với nhau. Nã từa tựa như hai c©u dưới đ©y về mặt cấu tróc :

Tới đ©y ph©n rẽ đ«i đàng

Của anh anh g¸nh, của nàng nàng bưng.

Nhưng đọc kỹ th× kh«ng phải như vậy. Con dao vàng gặp l¸ trầu vàng là gặp được sự tương xứng. Dao vàng quý gi¸ đem rọc l¸ trầu «i th× phÝ dao đi. Ngược lại l¸ trầu vàng bị con dao cïn cắt cứa th× cũng uổng th©n trầu. Nhưng dao vàng gặp trầu vàng, thật là tèt đẹp, may mắn, cũng giống như nàng gặp anh. Và v× thế "mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa" là nãi chuyện của hai anh chị nh×n nhau chứ kh«ng phải nh×n ai kh¸c.

C©u ca dao nãi rất râ c¸i gọi là "giới tÝnh" của hai người. Anh t¸o bạo, s«i nổi, bồng bột cho nªn "liếc". Cßn nàng là con g¸i vốn kÝn đ¸o thuỳ mþ hơn nªn chỉ "đưa" th«i. Nhưng hiệu quả th× chắc g× ai đ· hơn ai. Đ«i mắt "sắc như dao cau'. Với cặp mắt ấy chỉ cần "đưa" nhẹ cũng đã cắt vào tận tim của đối tượng. Đ©y, lời thó nhận của chàng trai về sức "công phá" và "quyến rủ” của mắt em:

Hoa thơm hoa ở trên cây

Đ«i con mắt em lóng liÕng dạ anh say lừ đừ.

Mắt lóng liếng tạo nªn sãng mắt, như sãng biển làm cho anh chãng mặt. Rồi anh say, say lử, say lừ đừ. Ở đ©y cã c¸i say thuần tuý sinh lý v× "chãng mặt" nhưng ai d¸m bảo kh«ng cã c¸i say t©m lý - say t×nh. Mà say t×nh mới là c¸i chÝnh. Say sinh lý bïng nổ say t©m lý. Chàng trai, say kh«ng chỉ ở con mắt nh×n mà say ở trong tim.

Nhưng c©u ca dao này chỉ nãi c¸i say của một phÝa. Cßn c©u ca chóng ta đang xÐt nãi c¸i say của cả hai người. Anh liếc, nàng đưa - thật là nhịp nhàng, c©n xứng. Cả c©u thơ cã hai động từ "liếc" và "đưa" cßn lại là hai từ "mắt" và bốn từ "anh" "anh" "nàng" nàng". Cã cảm gi¸c là bốn chủ thể. Và như vậy dÜ nhiªn sẽ cã bốn cặp – t¸m con mắt đang say sưa mải miết "liếc", "đưa" nhau. V©ng, khi người ta đ· say nhau, đã mª nhau th× cã đến hàng ngàn con mắt cũng vẫn chưa đủ để ngắm nh×n nhau cho thỏa.

Cã thứ t×nh yªu được vÝ như tr¸i c©y, phải trải năm th¸ng qua mưa nắng, ph¸t triển từ từ rồi đến mïa ửng chÝn, ngọt ngào. Cũng cã t×nh yªu như tiếng sÐt. Lãe chớp bïng nổ dữ dội và lập tức say mª. XÐt cả về đời sống lẫn trong nghệ thuật, t×nh yªu nào cũng đẹp đẽ, đ¸ng yªu. Nếu kh«ng cã loại t×nh yªu "như tiếng sÐt" th× sẽ hẳn là một thiệt thßi cho cuốn "b¸ch khoa t×nh yªu” của nh©n loại.

Điều mà người viết những dßng này t©m đắc là anh và nàng trong c©u ca dao ấy hiện nay vẫn đang chắc tay bóa, tay sóng, tay cày, tay bót trªn mọi trận tuyến của đất nước. Chóng ta cã thể bắt gặp họ bất cứ ở đ©u. Nhưng tốt nhất xin mời bạn đến những đ¸m cưới. Chẳng cần tinh ý l¾m còng nhận ra họ ngay như trong thơ Phan Thị Thanh Nhàn:

C¸c cụ «ng say thuốc

C¸c cụ bà say trầu

Cßn con trai con g¸i

Chỉ nh×n mà say nhau.

Bài in ở QĐND cuối tuần số Tết