Lời bình bài " Đồng dao cho người lớn"

   

vunhonb.bologspot.com  Nhân cuộc trao đổi giữa anh Phạm Đức Nhì với chủ trang, xin giới thiệu cách đánh giá bài "Đồng dao cho người lớn" của nhà giáo, nhà thơ kiêm nhà phê bình văn học Trần Trung.

  

ĐỒNG DAO CHO NGƯỜI LỚN

                       Nguyễn Trọng Tạo

 Có cánh rừng chết vẫn xanh trong tôi

 Có con người sống mà như qua đời

 Có câu trả lời biến thành câu hỏi

 Có kẻ ngoại tình ngỡ là tiệc cưới

 Có cha có mẹ có trẻ mồ côi

 Có ông trăng tròn nào phải mâm xôi

 Có cả đất trời mà không nhà cửa

 Có vui nho nhỏ có buồn mênh mông

 Mà thuyền vẫn sông mà xanh vẫn cỏ

 Mà đời vẫn say mà hồn vẫn gió

 Có thương có nhớ có khóc có cười

 Có cái chớp mắt đã nghìn năm trôi.

                                                           1992.

LỜI BÌNH CỦA TRẦN TRUNG

 “ Có cánh rừng chết vẫn xanh trong tôi

  Có con người sống mà như qua đời”

  Với mười hai câu thơ, đứng sóng đôi thành từng cặp, từng khổ, bài thơ có cái tên lạ vừa định hướng, vừa gợi nghĩ “Đồng dao cho người lớn” của Nguyễn Trọng Tạo, mở ra cặp thơ đầu như vậy.

  Chỉ mới có cặp thơ mở đầu và trình làng này, Nguyễn Trọng Tạo đã gây tác động trực tiếp cho tôi về một cách nhìn, một quan niệm nhân sinh, dung nạp và thỏa mãn ở cả hai chiều hướng : đạo và đời. Cái đạo cho ta nhìn sự khách quan không bằng nhãn quan lạnh lùng như điều nó vốn có-“Có cánh rừng chết vẫn xanh trong tôi”. Và, chất đời thật sự khách quan và nhân ái, lại cho ta có cách nhìn nhân sinh thật bình tĩnh, thông minh: “Có con người sống mà như qua đời”. Bởi thế, người viết bài này không sợ võ đoán và cảm tính, khi đưa ra một lời bình giá khái quát. Rằng:

   “Đồng dao cho người lớn” của Nguyễn Trọng Tạo với một dung lượng có thể nói là kiệm lời, đã tạo được sự tương hợp tự nhiên của hai tố chất cảm xúc và suy nghĩ, trữ tình và triết lí... để trao gửi bức thông điệp nhân sinh mà như tác giả thật hóm hỉnh và sâu sắc, từ tên bài thơ của mình.

                                                          Tác giả Trần Trung

  Bài thơ của Nguyễn Trọng Tạo, với những hình tượng thơ được sóng đôi như đã nói ở trên, xét về phương diện cấu tứ đã tạo nên mạch cảm xúc và điểm nhìn đối lập và đồng nhất, khi hướng tới đời người. Cảm quan nhân sinh cũng được khơi gợi và mang dư vị triết lí từ đấy!

  Từ sự gửi gắm cách nhìn nhận của những sinh thể sống (cánh rừng hay con người), nhà thơ mở tiếp, mở rộng ra cách nhìn nhận biết trực diện vào cõi nhân sinh; tình ý của Nguyễn Trọng Tạo cũng mở tiếp ra chiều xa rộng của cuộc đời.

  Nhà thơ cảm nhận và thấu thị ra những chiều hướng mong manh đi giữa đường biên của những phạm trù được-mất, có-không, hồi đáp-nghi vấn...

  “Có câu trả lời biến thành câu hỏi

  Có kẻ ngoại tình ngỡ là tiệc cưới”

  Với những lời thơ này, Nguyễn Trọng Tạo vừa gửi tâm tình vào thực tế cuộc đời; mặt khác, người thơ lại chạm vào một thứ chân lí đích đáng mà những điều khách quan cuộc sống giúp ta thức ngộ. Hình như giữa muôn hình vạn nẻo của đời thường, của kiếp nhân sinh, có bao giờ tìm được đáp số duy nhất, như nhất. Thế nên, câu trả lời thoắt “biến thành câu hỏi”. Ngỡ như đi tìm đáp số, đi tìm lời giải cho muôn thuở cuộc đời, trớ trêu thay, con người lại tự rơi tiếp vào thế giới mông lung, mơ hồ.Và, cả niềm day dứt, băn khoăn khôn nguôi. Nỗi niềm day dứt về cõi nhân sinh, trở thành điểm chung ý, chung tình của biết bao thi nhân kim-cổ. Từng có một Nguyễn Du khắc khoải trước nỗi “kì oan” của khách đa tình, đa cảm: “Cổ kim hận sự thiên nan vấn” (Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi); để rồi lại từng có tiếng lòng quằn quại trước tình nhân thế mà không một hồi âm của thi nhân lãng mạn thời Thơ mới:

   “Mơ khách đường xa, khách đường xa

     Áo em trắng quá nhìn không ra

      Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

      Ai biết tình ai có đậm đà?”

                 (Hàn Mặc Tử- Đây thôn Vĩ Dạ)

   Và, cái mẫu số chung của tâm hồn thi sĩ đi tìm câu trả lời cho sự sống của con người,thì vẫn rơi vào biệt vô âm tín. Để mãi thành “ Một câu hỏi lớn không lời đáp” (Huy Cận).

 Với “Đồng dao cho người lớn”, Nguyễn Trọng Tạo không ngần ngại mà tung ra những chiều hướng trái ngược từ chính cuộc đời-cuộc đời phức điệu mà cũng lắm nôĩ truân chuyên. Lắm cảnh đa đoan đến đau lòng:

  “...Có kẻ ngoại tình ngỡ là tiệc cưới

  Có cha có mẹ có trẻ mồ côi

   Có ông trăng tròn nào phải mâm xôi

   Có cả đất trời mà không nhà ở

   Có vui nho nhỏ có buồn mênh mông”...

  Xin đừng vội nghĩ giản đơn mà qui kết cách nhìn tinh tế và sâu sắc chất nhân sinh, chất nhân văn của nhà thơ, thành cái nhìn buồn bã và tiêu cực. Và, cũng đừng vội vã mà cho rằng những câu thơ như thế này của nhà thơ họ Nguyễn, thuần túy chứa đựng chủ nghĩa lạc quan :

   “Mà thuyền vẫn sông mà xanh vẫn cỏ

   Mà đời vẫn say mà hồn vẫn gió”

  Bởi, với những lời thơ trên, Nguyễn Trọng Tạo chỉ muốn mang ra một đối sánh mà cũng là một đối đáp của những Con-Người-Lớn trước những bộn bề phức tạp vạn nẻo của kiếp nhân sinh. Vẫn biết rằng ngay giữa cuộc đời này, đang tấu trình bao khúc nhạc buồn vui: “Có thương có nhớ có khóc có cười”,thì con người ta biết sống và dám sống, vẫn phải tự tìm ra chất men say tự tại của lòng mình.

  Say, để mà nhận ra sắc xanh của cây cỏ đất trời. Say,để mà nhận ra thẳm sâu tự hồn mình,  không thể bao giờ tắt gió.

  Và, thêm nữa, hình như nhà thơ đa cảm và cũng đa suy này còn muốn trao gửi cho ta bức thông điệp khẩn thiết về thời gian và đời người. Bởi:

   “Có thương có nhớ có khóc có cười

  Có cái chớp mắt đã nghìn năm trôi.”

                                            Hà Nội,26/4/2007

        (Trích từ “Bình thơ từ 100 bài thơ hay TKXX-Tập 2,

               Trang 138, nhà XBGD, năm 2008).