Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục bồi dưỡng nhân tài
PGS TS Vũ Nho
Viện Khoa học Giáo Dục Việt Nam
Nước Việt ta có truyền thống trọng hiền tài. Câu nói nổi tiếng của Thân Nhân Trung “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” được các triều đại đánh giá cao. Trong khuôn viên của Bộ Giáo dục và đào tạo hiện nay ở 35 Đại Cồ Việt có dòng chữ này.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người rất coi trọng việc phát hiện, sử dụng và bồi dưỡng nhân tài. Ngày 14/11/1945, hơn hai tháng sau ngày đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, với bài viết “Nhân tài và kiến quốc” đăng trên báo Cứu quốc, Người đã nhấn mạnh “kiến quốc cần có nhân tài” (1) . Trong bài “Tìm người tài đức” đăng trên báo Cứu quốc, số 411 ra ngày 20/11/1946, Người viết: “Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài”. (2)Theo quan niệm của Bác, người hiền tài cũng có nghĩa là nhân tài, và nhân tài cũng là người tài đức. Nghĩa là người đó vừa phải có tài lại phải có đức, tài và đức tốt mới có thể phụng sự đất nước.
Nhân tài không phải ở trên trời rơi xuống, mà nhân tài tiềm tàng trong nhân dân. Người yêu cầu : “các địa phương phải lập tức điều tra nơi nào có người tài đức, có thể làm được những việc ích nước lợi dân, thì phải báo cáo ngay cho Chính phủ biết” (3).
Việc sử dụng và phát huy vai trò của người tài, Bác có những ý kiến rất cụ thể “Tài to ta dùng làm việc to, tài nhỏ ta cắt làm việc nhỏ, ai có năng lực về việc gì, ta đặt ngay vào việc ấy. Biết dùng người như vậy, ta sẽ không lo gì thiếu cán bộ”. (4)
Đối với người cán bộ Cách mạng, Bác đặc biệt chúy ý tiêu chuẩn “tài” và “đức”. Tài rất cần, hiển nhiên rồi. Nhưng Đức cũng rất cần. Nghĩa là người cán bộ phải vừa có đức vừa có tài chứ không thể chỉ có tài, hoặc chỉ có đức.
Người rất quan tâm đến công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. Theo Người,cán bộ là “gốc của mọi công việc” ( 5), “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém” ( 6). Cũng theo Người, đối với người cán bộ cách mạng, hai mặt đức và tài, phẩm chất và năng lực, không thể thiếu mặt nào, cũng không thể coi nhẹ mặt nào.
Trong bài nói chuyện tại lớp đào tạo hướng dẫn viên các trại hè cấp 1, ngày 12 tháng 6 năm 1956, Bác nói:
“Có tài phải có đức. Có tài không có đức, tham ô hủ hóa có hại cho nước. Có đức không có tài như ông bụt ngồi trong chùa, không giúp ích gì được ai”. (7)
Bác đặc biệt lưu ý đến các cấp quản lí và sử dụng nhân tài. Vai trò của người quản lí vô cùng quan trọng, có thể phát triển, mà cũng có thể làn thui chột nhân tài. “phải biết tuỳ tài mà dùng người sẽ thành công”, “lãnh đạo khéo thì tài nhỏ có thể hoá thành tài to. Lãnh đạo không khéo thì tài to cũng hoá ra tài nhỏ”.(8) Đó chính là nghệ thuật dùng người, nghệ thuật sử dụng nhân tài. Vai trò của người tổ chức, người sử dụng nhân tài cũng quan trọng không kém gì nhân tài.
Không chỉ viết về việc phát hiện, sử dụng người tài. Bản thân Bác đã mời những người tài là các nhân sĩ, trí thức yêu nước tham gia Chính phủ kháng chiến. Chúng ta biết những tên tuổi lớn đó như các vị tr í thức Nho học Phan Kế Toại, Bùi Bằng Đoàn, Huỳnh Thúc Kh áng, … trí thức Tây học Trần Đại Nghĩa, Phan Anh, Phạm Huy Thông, Trần Hữu Tước, Vũ Đình Huỳnh,…
Đối với việc đào tạo, bồi dưỡng người tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm. Chính Người đã mở các lớp huấn luyện cán bộ Cách mạng ở Quảng Châu, Trung Quốc. Trong kháng chiến, Người cho mở trường Trường Đại học Y Dược (Việt Bắc); lớp Toán đại cương và các trường dự bị đại học, sư phạm cao cấp (Khu IV); Rồi đến các trường khoa học cơ bản và sư phạm cao cấp (Khu học xá trung ương, Quảng Tây, Trung Quốc) nhằm tạo dựng một lớp người có đủ tài và đức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân.
Người rất quan tâm đến giáo dục để nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Chiến dịch diệt giặc dốt do Người chủ trương chính là để mọi người dân biết chữ, để dân trí được nâng cao. Trong bức thư gửi cho học sinh nhân ngày khai trường, Bác đã đặt niềm tin vào thế hệ trẻ. Chưa ở đâu Bác coi mình như một người anh khuyên nhủ những người em bằng tình cảm yêu mến, thiết tha như nội dung bức thư này:
“Các em học sinh,
Ngày hôm nay là ngày khai trường đầu tiên ở Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tôi đã tưởng tượng thấy trước mắt cái cảnh nhộn nhịp tưng bừng của ngày tựu trường ở khắp các nơi. Các em hết thảy đều vui vẻ vì sau mấy tháng giời nghỉ học, sau bao nhiêu cuộc chuyển biến khác thường, các em lại được gặp thầy gặp bạn. Nhưng sung sướng hơn nữa, từ giờ phút này giở đi các em bắt đầu được nhận một nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam.
Trước đây cha anh các em, và mới năm ngoái cả các em nữa, đã phải chịu nhận một nền học vấn nô lệ, nghĩa là nó chỉ đào tạo nên những kẻ làm tay sai, làm tôi tớ cho một bọn thực dân người Pháp. Ngày nay các em được cái may mắn hơn cha anh là được hấp thụ một nền giáo dục của một nước độc lập, một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em.
Các em được hưởng sự may mắn đó là nhờ sự hy sinh của biết bao nhiêu đồng bào các em. Vậy các em nghĩ sao? Các em phải làm thế nào để đền bù lại công lao của người khác đã không tiếc thân và tiếc của để chiếm lại nền độc lập cho nước nhà.
Các em hãy nghe lời tôi, lời của một người anh lớn lúc nào cũng ân cần mong mỏi cho các em được giỏi giang. Trong năm học tới đây, các em hãy cố gắng, siêng năng học tập, ngoan ngoãn, nghe thầy, yêu bạn. Sau 80 năm giời nô lệ làm cho nước nhà bị yếu hèn, ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu.
Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em.
Ðối riêng với các em lớn, tôi khuyên thêm một điều này: chúng ta đã đánh đuổi bọn thực dân, chúng ta đã giành được độc lập. Nhưng giặc Pháp còn lăm le quay lại. Chúng ỷ vào kẻ khác mạnh hơn mà gây sự với ta. Tất nhiên chúng sẽ bị bại, vì tất cả quốc dân ta đoàn kết chặt chẽ và một lòng chiến đấu cho giang sơn Tổ quốc.
Phải sẵn sàng mà chống quân giặc cướp nước, đấy là bổn phận của mỗi công dân. Các em lớn chưa hẳn đến tuổi phải gánh công việc nặng nhọc ấy, nhưng các em cũng nên, ngoài giờ học ở trường, tham gia vào các Hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất nước.
Tôi đã thành thực khuyên nhủ các em. Mong rằng những lời của tôi được các em luôn luôn ghi nhớ.
Ngày hôm nay, nhân buổi tựu trường của các em, tôi chỉ biết chúc các em một năm đầy vui vẻ và đầy kết quả tốt đẹp.
Chào các em thân yêu”. (9)
Bác đặc biệt tin tưởng vào vai trò của các học sinh:
: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em.”. (9) Những người học sinh hôm nay chính là chủ nhân của đất nước ngày mai. Nhân tài “kiến quốc” chính là những người học sinh được đào tạo trong nhà trường. Quan tâm đến trường học, Người yêu cầu nhà trường phải đẩy mạnh thi đua “Hai tốt” : Dạy tốt đối với người thầy và học tốt đối với học trò. Những học sinh học tốt sẽ là mầm tài năng để xây dựng đất nước sau này. Việc bồi dưỡng nhân tài là một việc mà Bác luôn luôn quan tâm. Vì thế mà trước khi rời cõi tạm đi vào thế giới người hiền, trong Di chúc, Người căn dặn : “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Bồi dưỡng thế hệ trẻ là bồi dưỡng những người làm chủ tương lai, trong đó có việc bồi dưỡng nhân lực và việc bồi dưỡng nhân tài.
Có thể nói rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh với tầm nhìn xa của vị lãnh tụ Cách mạng luôn luôn quan tâm đến vấn đề phát hiện, sử dụng, bồi dưỡng nhân tài. Nhân tài, theo quan niệm của các nhà khoa bảng trước đây đó chính là người hiền tài. “Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp”. Bác cũng tiếp nối truyền thống đó nên trong suốt cuộc đời mình Bác viết nhiều về vấn đề giáo dục bồi dưỡng nhân tài.
Trung thành với tư tưởng về giáo dục bồi dưỡng nhân tài của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta trong các kì đại hội gần đấy đã thể hiện tư tưởng đó của Người trong các Nghị quyết quan trọng của mình.
Đại hội X của Đảng khẳng định: “Xúc tiến xây dựng một số trường đại học của Việt Nam đạt đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài cho đất nước”; “Thực hiện chính sách trọng dụng nhân tài, các nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư, kỹ sư trưởng, kỹ thuật viên lành nghề và công nhân kỹ thuật có tay nghề cao... Thu hút chuyên gia, đặc biệt là chuyên gia giỏi người Việt Nam định cư ở nước ngoài tham gia giảng dạy, phát triển khoa học và công nghệ ở Việt Nam”; “Thực sự tôn vinh các doanh nhân có tài và thành đạt, đóng góp nhiều cho xã hội”(10).Đại hội XI tiếp tục tinh thần đó, Đảng ghi trong Nghị quyết: “Muốn tạo nên một tập thể vững mạnh, phải xây dựng từng con người, quan tâm phát hiện và bồi dưỡng nhân tài”; “Có chính sách trọng dụng trí thức, đặc biệt đối với nhân tài của đất nước”; “Hình thành đồng bộ cơ chế, chính sách khuyến khích, sáng tạo, trọng dụng nhân tài và đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ”; “Chú trọng phát hiện, bồi dưỡng, phát huy nhân tài; đào tạo nhân lực cho phát triển kinh tế tri thức” (11). Đến Văn kiện XII của Đảng cũng nhấn mạnh cần: “Có cơ chế, chính sách phát hiện, thu hút, trọng dụng nhân tài”. (12)
Có thể nói rằng việc phát hiện nhân tài, sử dụng nhân tài, bồi dưỡng nhân tài, phát huy năng lực của nhân tài là một vấn đề mà Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn quan tâm, trăn trở. Ngay khi bị tù đầy trong nhà ngục của Quốc dân đảng, Người đã nhấn mạnh vai trò của giáo dục với câu thơ:
Thiện ác nguyên lai vô định tính
Đa do giáo dục đích nguyên nhân
Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà nên. (13)
Vai trò của giáo dục không hề nhỏ, có thể nói là có ý nghĩa quyết định. Đối với nhân tài, người tài cũng vậy. Ngành giáo dục và Nhà trường có vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát hiện, bồi dưỡng, sử dụng nhân tài. Việc Đảng và nhà nước ta chỉ đạo ngành giáo dục xây dựng các trường chuyên, tổ chức các kì thi học sinh giỏi quốc gia, đưa học sinh Việt Nam đi thi quốc tế các môn Toán học, Tin học, Sinh học, Vật Lí, Hóa học, tham gia thi sáng tạo rô bốt robocon, xây dựng trường Đại học đạt chuẩn quốc tế có tên trong các trường tốt của khu vực và thế giới,… chính là cụ thể hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và bồi dưỡng nhân tài./.
Hà Nội, tháng 7 năm 2019
Bổ sung, tháng 6 năm 2025
---------------
1 , 2, 3, 4). Hồ Chí Minh toàn tập (2002), tập 4, Nxb Chính trị Quốc gia.
5). Sửa đổi lề lối làm việc. Hồ Chí Minh toàn tập (1995), tập 5,
Nxb Chính trị Quốc gia.
6) Hồ Chí Minh Toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội năm 2002, tập 5, trang 269.
7) Hồ Chí Minh Toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội năm 2002, tập 5, trang 273
8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tập 10, tr. 345, 346)
9). Thư Bác Hồ gửi các học sinh năm 1945 (Báo Nhân Dân điện tử, thứ 6, 17/9/2010)
10, 11 ). Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X, XI, Nhà xuất bản Chính Trị Quốc gia, 2006, 2011.
12). Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng ( Báo Điện tử Đảng Cộng Sản Việt Nam, 31/3/2016).
13). Hồ Chí Minh - Nhật kí trong tù, nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 1996, tr.191.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét