TIN THẮNG TRẬN (BÁO TIỆP) CỦA HỒ CHÍ MINH - ĐỘC ĐÁO HOÀN CẢNH THÀNH THƠ
Vũ Nho
Đã có nhiều bài viết về bài Báo tiệp (Tin thắng trận) này của Bác, nhưng chưa chú ý đầy đủ đến hoàn cảnh thành thơ của bài, vì thế mà chưa thấy hết cái hay và sự độc đáo của bài thơ.
Nguyên văn chữ Hán
Báo tiệp
Nguyệt thôi song vấn thi thành vị
Quân vụ nhưng mang vị tố thi
Sơn lâu chung hưởng kinh thu mộng
Chính thị liên khu báo tiệp thì
Dịch nghĩa
Tin thắng trận
Trăng đẩy cửa hỏi thơ xong chưa
Việc quân bận rộn chưa làm thơ
Tiếng chuông lầu núi làm kinh động giấc mộng thu
Chính là lúc tin thắng trận liên khu báo về
Dịch thơ ( bản dịch của Huy Cận)
Tin thắng trận
Trăng vào cửa sổ đòi thơ
Việc quân đang bận xin chờ hôm sau
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu
Âý tin thắng trận Liên khu báo về
Bài thơ có hai phần. Hai câu đầu là cuộc trò chuyện của nhà thơ với vầng trăng về việc làm thơ. Hai câu sau ghi lại việc tỉnh giấc mơ thu, đúng lúc tin thắng trận báo về từ Liên khu. Vấn đề đặt ra là Bác nói chuyện với trăng, rồi sau người đi ngủ và giật mình tỉnh dậy hay là Bác đang mơ chuyện trò với trăng rồi giật mình tỉnh dậy? Giải quyết điều này thỏa đáng, sẽ thấy được nét thú vị của hoàn cảnh thành thơ.
Chúng tôi không cho rằng cuộc trò chuyện với trăng là cuộc trò chuyện được Bác tưởng tượng ra do Người với trăng vốn là bạn tâm giao. Giống như là Bác đã từng hình dung “Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ” thuở Người bị tù đầy. Cuộc trò chuyện này cần được hiểu là cuộc trò chuyện trong mơ. Và như thế, xem xét, bình giá bài thơ phải chú ý đến đặc điểm đầu tiên: bài thơ này được khởi làm từ trong mộng.
Sau một ngày lo lắng việc quân Bác chợp ngủ và mơ thấy trăng đẩy cửa vào đòi thơ. Nguyên văn là trăng đẩy cửa hỏi thơ đã làm xong chưa. Với tư cách là một người bạn thân quen, Bác đã không khách khí, không rào đón, mà trả lời rất thật : Bận rộn việc quân chưa làm thơ được. Cần lưu ý câu trả lời này ở chỗ không phải là không có thơ, cũng không hẹn là hôm sau sẽ làm.