TẢN MẠN
VỀ HAI THI TÀI LỤC BÁT NGUYỄN DU VÀ
NGUYỄN
BÍNH
PHẠM CÔNG TRỨ
Ai cũng biết Nguyễn Du là đại thi hào
dân tộc. Văn chương của ông, cụ thể là Truyện Kiều, đã ảnh hưởng đến nhiều thế
hệ nhà văn Việt Nam. Trong số đó, theo người viết bài này, thì người chịu ảnh
hưởng nhiều nhất là Nguyễn Bính. Hai thi tài lục bát họ Nguyễn, một đại diện
cho lục bát cổ điển, một đại diện cho lục bát lãng mạn đã làm cho thể thơ thuần
Việt này xứng đáng với vị thế và sứ mệnh “chuyên chở tâm hồn Việt”.
“Giỗ Nguyễn Du mà Nguyễn Bính không vào
được a?”
Cứ trộm nghĩ, Nguyễn Du và Nguyễn
Bính, dù là cách nhau nhiều thế hệ, lại khác nhau về hoàn cảnh xuất thân, về học
vấn và tài năng, nhưng giữa họ vẫn như có ít nhiều cái duyên hạnh ngộ.
Tên đầy đủ bố mẹ đặt cho Nguyễn
Bính là Nguyễn Trọng Bính. Không rõ ông đã rút gọn thành Nguyễn Bính, và lấy
làm bút danh suốt đời của mình tự bao giờ, song theo tôi việc này không ngẫu
nhiên mà hàm chứa nhiều ẩn ý. Ai đã đọc hồi ký “Cát bụi chân ai” của Tô Hoài, hẳn
thấy có đoạn:“Nhà hát lớn có kỷ niệm Nguyễn Du. Nếu tối ấy không có ban tổ
chức Hoàng Châu Ký ra can thiệp, còn lôi thôi nhiều. Đã muộn, ở cuộc rượu nào vừa
đứng lên, Nguyễn Bính ngồi xích lô đến Nhà Hát Lớn. Những người giữ cửa không
cho vào. Thế là Nguyễn Bính làm toáng lên:
- Không phải giấy má gì
cả! Giỗ Nguyễn Du mà Nguyễn Bính không vào được a!
Người ta phải lập lại
trật tự với người say rượu. Rồi Nguyễn Bính cũng vào được. Chắc được vào rồi
cũng ngủ mà thôi”.
Mẩu hồi ức này của Tô Hoài, cho thấy
Nguyễn Bính luôn ý thức rằng mình là “hậu duệ” của Nguyễn Du. Cái cụm từ “giỗ
Nguyễn Du” thay vì “kỷ niệm Nguyễn Du” đã nói lên điều đó. Kỷ niệm, tưởng niệm,
là những cụm từ du nhập từ phương Tây, mang tính chất lễ nghi trang trọng của một
tổ chức dành cho ngày sinh của các danh nhân, người nổi tiếng. Cúng giỗ, theo
nghĩa nguyên thủy, được người Việt thực hiện trong phạm vi ruột rà thân thích,
và chỉ dành cho ngày mất. Nói “giỗ Nguyễn Du”, vô tình hay hữu ý, Nguyễn Bính
đã tự nhận mình là hậu duệ của Nguyễn Du, là “người trong cuộc”. Và, như vậy,
ông có mặt là lẽ đương nhiên “không phải giấy má gì cả”, dù rằng như phỏng đoán
có phần hài hước của tác giả Cát bụi chân ai thì “Chắc được
vào rồi cũng ngủ mà thôi” (!).