ĐỌC XERGEI EXENIN
NGHĨ VỀ XERGEI EXENIN
Trần Đăng Khoa
Sergei Exenin
là nhà thơ vĩ đại của văn học Nga – Xô Viết. Ông sinh năm 1895 tại làng
Constantinovo, tỉnh Riazan, thuộc miền trung nước Nga. Năm 16 tuổi, S. Exenin
bắt đầu viết bài thơ đầu tiên. Năm 18 tuổi, ông rời làng quê lên Saint
Peterbourg. Cũng tại đây, ông đã gặp gỡ, làm quen với nhiều tên tuổi lớn của
nền văn học Nga, Xô Viết, trong đó có A. Blok. Sau này, S. Exenin nhớ lại: “Lúc
đó, mồ hôi tôi toát ra, vì lần đầu tiên trong đời, tôi đã tận mắt nhìn thấy một
nhà thơ lớn”. Năm 1916, tập thơ đầu tay Lễ cầu hồn của S. Exenin ra đời.
Và cũng bắt đầu từ đấy, bạn đọc biết đến một nhà thơ đặc sắc của làng quê Nga
với những nỗi vui buồn của đồng quê, xóm mạc. Năm 1995, kỷ niệm 100 năm ngày
sinh S. Exenin, tên tuổi của ông đã được bạn đọc và giới phê bình Nga đặt bên
cạnh A. Puskin, M. Lermontov, A. Blok... những nhà thơ vĩ đại nhất của Nga..
Đối với đông
đảo bạn đọc Việt Nam, tên tuổi S. Exenin từ lâu đã trở nên gần gũi và thân
thuộc. Thơ ông đã được dịch rải rác từ những năm chiến tranh. Sau được tập
hợp trong Tuyển tập thơ A. Blôk – S. Exenin. Rồi một loạt tuyển
tập của ông ra mắt bạn đọc với nhiều bản dịch khác nhau. Tuyển tập Thơ trữ
tình của S. Exenin mà bạn đang có trên tay là một công trình mới của nhà
thơ Tạ Phương. Tập thơ được dịch công phu và chọn lọc cũng rất kỹ lưỡng.
Cách đây không lâu, bài thơ “Thư gửi mẹ” của S. Exenin qua bản dịch của nhà thơ Anh Ngọc đã được đưa vào sách Giáo khoa Phổ thông Trung học lớp 12. Trong bài thơ rất nổi tiếng này, Sergei viết cho mẹ:
Con sẽ về khi lá cành trắng tuyết
Trong gió xuân vườn mẹ rung rinh
Câu thơ rất giản dị này, đối với tôi như một nỗi ám ảnh. Bởi thế, những năm còn du học ở Nga, khi vừa chớm mùa xuân, hầu như năm nào, tôi cũng đến thăm căn nhà nhỏ ấy.
Lần đầu tiên, tôi đến nhà S. Exenin là dịp đầu xuân 1988. Đó là căn nhà gỗ. Tường nhà
cũng được xếp bằng những cây gỗ còn nguyên cả vỏ. Đây là kiểu nhà rất quen
thuộc của những người nông dân Nga xưa. Quanh nhà là một khu vườn rộng lúc
nào cũng ầm ĩ tiếng quạ. Ở bất cứ phòng nào trong ngôi nhà, nhìn qua ô cửa sổ,
ta cũng thấy ngọn tháp nhà thờ cổ kính. Sau nhà thờ là cánh đồng cỏ. Vát qua
khu đồng cỏ là dòng sông Ôka nằm mơ màng trong sương khói. Đây là nơi lưu
giữ tuổi thơ của S. Exenin. Sergei đã viết khá nhiều thơ về vùng đất này. Bây
giờ cánh đồng vẫn vậy, vẫn còn cây bạch dương, nơi Sergei xưa từng ngồi chơi
với bạn chăn cừu.
Bạch dương ơi, cho biết
Những bí mật cỏ cây
Tôi yêu đến ngất ngây
Tiếng thu
buồn trong lá
Và rồi,
chính người bạn “bằng gỗ” này đã kể cho Sergei nghe chuyện anh bạn chăn cừu
đã đến đây ngồi khóc về mối tình không thành với một cô gái quê. Sergei cũng
hiểu được bao nỗi niềm của cây, cả những nỗi buồn giấu trong từng thớ gỗ. Bây
giờ, cây bạch dương đã trên trăm tuổi, mà trông vẫn xanh mướt. Hình như
chính những câu thơ có sức sống vĩnh cửu của Sergei đã làm cho cây không có
tuổi già.
Trước khi tới đây, tôi cứ băn khoăn mãi về một câu thơ của Sergei trong bài “Thư gửi mẹ”. Câu thơ rất đơn giản, câu chữ cũng chẳng có gì phức tạp, nhưng tôi cứ lật đi lật lại mãi. Bởi Sergei đã gọi khu vườn của nhà mình là “vườn trắng”. Vườn chìm trong tuyết chăng? Thi sĩ Tạ Phương cũng hiểu theo nghĩa này. Con sẽ về khi lá cành trắng tuyết - Trong gió xuân vườn mẹ rung rinh. Tôi cũng đã thấy tận mắt những khu vườn Nga trắng xoá trong tuyết. Trắng đến chói chang, trắng đến nhức mắt. Cây cối rụng hết lá, chỉ còn những thân cành trần trụi, khô khỏng. Đi trong vườn mà ta có cảm giác như lạc dưới đáy biển. Tuyết đã đắp cho cây thành một rừng san hô trắng xoá. Nhưng mùa xuân đến rồi, cây đã bắt đầu đâm chổi nảy lộc: Trong gió xuân vườn mẹ rung rinh.
Tôi đến thăm căn nhà của Sergei ở làng Constantinovo, tỉnh Riazan, đúng vào
dịp mùa xuân như Sergei đã viết. Đối với nước Nga, mùa xuân là mùa tưng
bừng nhất trong năm. Sau một thời gian dài đến gần sáu tháng, cây cỏ, đất đai ủ
sâu trong tuyết. Mùa xuân, cây cối đâm chồi nảy lộc. Tất cả đều hối hả và gấp
gáp. Bắt đầu là những búp non, chỉ sau một đêm, nhìn đã thấy khác. Rồi qua mấy
ngày, cả khu vườn đã óng nuột, mỡ màng. Lá và hoa cùng đua nhau nảy nở một
lúc. Có khi hoa còn nhiều hơn lá. Hoa phủ kín cả vòm cây. Khu vườn của Sergei
trắng xoá những hoa. Hoa mận. Hoa táo. Và bạt ngàn hàng trăm thứ hoa khác mà
tôi chịu không thể biết được tên. Căn nhà gỗ của Sergei ướp trong làn hương
thơm ngào ngạt. Đến 8 giờ tối rồi mà ngôi nhà vẫn rực lên trong quầng sáng kỳ
lạ. Đó là thứ ánh sáng toả ra từ hoa. Tôi chưa gặp ở đâu vùng sáng kỳ ảo,
mộng mị và ma quái đến như thế. Chỉ
lúc ấy, tôi mới thấm thía câu thơ rất đơn giản của Sergei và thấy nó hay đến lạ
lùng.