Có loại thơ đa thanh như thế

Có loại thơ đa thanh như thế
Vương Trọng

08:45 | 06/02/2014

Chưa dám khẳng định, nhưng tôi tin rằng trên thế giới hiếm một dân tộc nào có ngôn ngữ giàu thanh điệu như tiếng Việt. Có nhiều người nước ngoài nói rằng, nghe người Việt nói chuyện lên bổng xuống trầm như là hát. Sở dĩ có hiện tượng đó vì tiếng Việt có những sáu thanh, nhiều hơn hẳn số thanh trong tiếng nước họ.

Minh họa của Trung Dũng

Chúng ta đều biết rằng, sáu thanh trong tiếng Việt bao gồm bốn thanh trắc và hai thanh bằng. Bốn thanh trắc là các chữ mang các dấu sắc, hỏi, ngã, nặng. Hai thanh bằng gồm các chữ mang dấu huyền và không mang dấu. Dùng tên các dấu của các chữ để gọi thanh chữ đó, và với chữ không mang dấu ta tạm gọi là “thanh không”, sáu thanh trong tiếng Việt được xếp thứ tự từ bổng xuống trầm là: thanh sắc, thanh hỏi, thanh ngã, thanh không, thanh huyền, và thanh nặng.

Tiếng Việt giàu thanh tạo nên âm điệu uyển chuyển, du dương cho thơ. Có nhà thơ nước ta đi thăm Hội nhà văn Trung Quốc về kể chuyện rằng, các nhà thơ Trung Quốc thích nghe các nhà thơ Việt Nam đọc thơ Đường của họ qua âm Hán Việt, và về nhạc điệu họ bảo rằng nghe hay hơn hẳn khi họ đọc bài thơ đó bằng tiếng Bắc Kinh. Như vậy thanh điệu tiếng Việt có lợi thế lớn cho thi ca nước nhà. Thực tế, trong một câu thơ truyền thống, hiếm khi chứa đủ sáu thanh của tiếng Việt. Vấn đề đặt ra: có thể nâng số thanh lên tối đa trong một câu thơ hay không? Nếu làm được điều đó thì tính đa thanh của tiếng Việt càng được tận dụng triệt để và hiệu quả đem lại sẽ lớn hơn.

 

                                   Nhà thơ Vương Trọng

 

 Thể thơ đầu tiên mà loại thơ này dựa vào là thể thơ sáu chữ, tức là mỗi câu trong bài có sáu chữ, và cách gieo vần cũng giống như cách gieo vần của thơ sáu chữ quen thuộc. Cái khác biệt là, sáu chữ trong mỗi câu thơ của loại này mang sáu thanh khác nhau, nghĩa là trong mỗi câu có đủ thanh không, thanh huyền, thanh sắc, thanh hỏi, thanh nặng và thanh ngã. Cái khó là người sáng tác làm sao cho bài thơ nói được ý tưởng của mình với những câu thơ tự nhiên, người đọc không có cảm giác bị gò ép. Như vậy làm thơ đa thanh khó hơn rất nhiều so với các loại thơ quen biết, thậm chí còn khó hơn cả thơ Đường luật. Sau đây là ví dụ về loại thơ sáu chữ đa thanh này.

Ngỡ được quay về xứ trẻ
Bỏ quên tóc đã bạc đầu
Ngực em nổi miền lãng mạn
Để xuân rực rỡ sắc màu.

Mới đọc qua ta nghĩ rằng đây là một bài thơ bốn câu sáu chữ bình thường. Nhưng không, nó rất đặc biệt, vì mỗi chữ trong câu mang một thanh khác nhau, câu thơ không thiếu một thanh nào, và không thanh nào được trùng lặp.

 Nhưng loại thơ đa thanh không chỉ bó hẹp trong thể thơ sáu chữ, mà mở rộng xuống thơ năm chữ, bốn chữ; mở rộng lên thơ bảy chữ, tám chữ và vô hình trung ôm chứa cả thể thơ lục bát. Tuy nhiên, với thơ năm chữ, bốn chữ, mỗi câu tương ứng là năm thanh, bốn thanh; với thơ bảy chữ, tám chữ, bắt buộc câu nào cũng chứa đủ sáu thanh và cho phép một hoặc hai thanh được lặp lại. Sau đây là các ví dụ:

Với thơ năm chữ:

Nối người đi tảo mộ
Hương khói đẫm một miền
Thúy Kiều đâu chẳng gặp
Chỉ thoáng hồn Đạm Tiên.

(Mỗi câu có năm thanh khác nhau)

Với thơ bốn chữ:

Sớm vừa mở ngõ
Mặt đồng biếc non
Sương cườm ngọn cỏ
Chứa mặt trời con.

(Mỗi câu mang bốn thanh khác nhau)

Với thơ bảy chữ:

Tuổi trẻ mãi xa, già mới gặp
Thời gian để lại quá phũ phàng
Nếp nhăn che đậy miền mỹ cảm
Nỡ vùi tận đáy vẻ hào quang.

(Mỗi câu có đủ sáu thanh, một thanh được lặp lại)

Với thơ lục bát:

    Cảm thương lối cũ một mình
Mối tình một thuở đã thành hư không
    Trách trời lại nổi bão giông
Bắt cây đổ gãy, để lòng lệch nghiêng.

(Mỗi câu lục có đủ sáu thanh, mỗi câu bát chứa đủ sáu thanh và hai thanh được lặp lại)

Trên mạng Facebook tôi đề xuất loại thơ này, được nhiều bạn hưởng ứng. Có người nói rằng dân ta có thú chơi tao nhã là xướng họa thơ Đường luật bao đời nay. Rất tiếc thơ Đường luật là thể thơ bắt nguồn từ đời Đường Trung Quốc, thế thì chúng ta có thể tạo ra cho mình một thú chơi thơ thuần Việt được không, nếu như kết hợp thể thơ lục bát với loại thơ đa thanh này? Có bạn thích, nhưng bảo khó quá. Vâng, đúng là khó nói chung, nhưng với những người giàu ngôn ngữ thì chưa hẳn đã khó. Hơn nữa, chính sự khó đó mới thử thách năng lực của nhau, cũng như các cuộc thi xướng họa thơ Đường luật xưa nay. Có người dồi dào khả năng huy động ngôn ngữ, còn muốn độ khó tăng thêm bằng cách làm thơ Đường luật đa thanh. Rồi cũng xướng họa với nhau nữa. Tôi thấy rằng các vận động viên chạy nhanh, khi tập họ thường dùng dây cao su để níu mình lại cho khó chạy, để khi tháo dây cao su ra thì có thể chạy nhanh hơn trước. Làm thơ đa thanh ngoài việc tìm được cảm hứng trước những thử thách, nó cũng là một sự khổ công tập luyện, để khi sáng tác thơ bình thường được hiệu quả hơn.

Vương Trọng
  Hãy về

Cỏ vệ đường tái màu tiễn biệt
Người ruổi rong mãi tít dặm xa
Nỗi niềm bóng lẻ một ta
Bẽ bàng nhặt nửa cánh hoa cuối mùa.

Gió trở lạnh, ngõ chùa heo hút
Vãi cùng sư sưởi đốt rạ khô
Khói bay cõi Phật tỏa mờ
Tiếng chuông ảm đạm, lững lờ mây trôi.

Ta trở lại, đẫm trời gió bấc
Vịn cửa phòng khẽ nhắc chuyện qua
Hỡi người lánh biệt nẻo xa
Hãy về, kẻo giấc mơ hoa lụi tàn!
 

Tết xa quê

Khổ chưa! Tết nữa biệt làng
Vãn chiều ngắm cảnh rộn ràng phố ga
Triệu lòng hướng những nẻo xa
Dõi hoài chẳng biết quê nhà tận đâu.

Mẹ cha nấm cỏ dãi dầu
Anh em không dễ gặp nhau tuổi già
Nỗi gần tựa gió thoảng qua
Mỗi người một ngả, chia ra mấy miền.

Nặng ơn mãi chẳng đáp đền
Cả năm đã cách, tết biền biệt xa
Nỗi niềm bóng lẻ một ta
Chở về nỗi nhớ quê nhà, cậy ai?

Cop từ báo Đại Biểu Nhân Dân điện tử