NHÀ THƠ HỮU THỈNH CÂY BÚT PHÊ BÌNH CỰ PHÁCH

Nhà thơ Hữu Thỉnh - Cây bút phê bình cự phách Người đăng : nguyenhung Ngày đăng: 2025-08-01 05:46:33 mail facebook google pos stwis 101 lượt xem VŨ NHO

Còn nhớ năm 2010, nhà thơ Hữu Thỉnh công bố tập lý luận phê bình đầu tiên nhan đề “Lý do của hy vọng” chúng tôi đã viết bài khẳng định, do phải làm công tác Hội Nhà văn nên nhà thơ buộc phải viết lý luận phê bình. Bởi phải chủ trì các hội thảo, hội nghị, các lần trao đổi học thuật, các đợt triển khai nghị quyết của cấp trên. Mười năm sau, tác giả lại cho ra đời cuốn tiểu luận phê bình thứ hai “Bến văn và những vòng sóng”. Tập này gồm 61 bài viết trong đó có một số là những tổng kết hội thảo, diễn văn, báo cáo tổng kết của người đứng đầu Hội Nhà văn Việt Nam và Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Việt Nam. Các bài phê bình văn học viết về các nhà văn, nhà thơ lớn như Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Nguyên Hồng, Nguyễn Bính, Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, Lê Văn Thảo… Nhà thơ Hữu Thỉnh tại lễ ra mắt sách “Ám ảnh chữ”. Tập “Ám ảnh chữ” này được viết trong vòng 5 năm. Gồm 47 bài viết. Điều quan trọng và khác biệt nhất chính là nó được viết khi người viết đã được giải phóng khỏi mọi chức vụ. Lúc này đọc và viết chỉ còn là sự sung sướng và tự nguyện. Tác giả thổ lộ “dần dần lĩnh vực phê bình văn học làm tôi hứng thú không kém gì sáng tác”. Sẽ không có những tổng kết, báo cáo, diễn văn, đề dẫn. Bạn đọc sẽ thấy nội lực của Hữu Thỉnh khi trở lại với những tác giả mà anh đã viết trong tập trước với những khám phá mới. Ví dụ như đánh giá về Chế Lan Viên, Hữu Thỉnh chỉ ra Chế Lan Viên có “vẻ đẹp âm tính” so với thơ mới mang “vẻ đẹp dương tính”. Đối với thơ Cách mạng thì Chế Lan Viên cũng góp 3 điều khác biệt đem lại sự hài hòa cho thơ Cách mạng. Đó là thăng hoa trí tuệ, đanh thép của chính luận và tráng ca, hùng ca. Chưa một nhà nghiên cứu nào đánh giá, so sánh như vậy. Hữu Thỉnh cũng tranh biện với những ý kiến khác để bảo vệ “Di cảo” của Chế Lan Viên “Di cảo là bản lĩnh, là nhân cách, là tâm huyết lao lung của một nhà thơ kì tài chứ không phải là sám hối, hoặc là phủ định như một số người cố tình gán ghép”. Đánh giá về sáng tạo của Trần Dần trong trường ca “Đi! Đây Việt Bắc”. Hữu Thỉnh ví dụ 9 lần viết về lá, không lần nào giống lần nào, “Mỗi lần nhắc đến lá là mỗi lần thể hiện một cách nhìn, một tâm trạng khác nhau. Thế mới biết sáng tạo là câu chuyện của vô cùng”. Rồi người viết khẳng định: “Trần Dần đã đóng góp một giọng điệu riêng, một phong cách riêng, mang đến một giá trị bổ sung, làm phong phú thêm nền thơ ca chống Pháp trong tiến trình hiện đại hóa thơ Việt”. Chúng ta đều biết Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ với nhiều thành tựu. Tác giả có những tập thơ, những tập trường ca được đánh giá rất cao. Đó là ngòi bút thơ ca tài hoa, sâu sắc. Với lợi thế đó, tác giả viết nhiều bài phê bình thơ của người cùng giới nổi bật trong tập này. Thống kê nhỏ cho chúng ta thấy có 4 bài tổng hợp, khái quát và phê bình chân dung ("Góp thêm cách nhìn về nửa thế kỉ văn học", "Truyện ngắn “lá cờ chuẩn” của Hữu Mai được dựng thành phim như thế nào", "Cảm nhận “Những bức chân dung văn hóa” của Hoàng Kim Đáng và Văn hóa trong quá trình xây dựng nước ta thành một nước phát triển"), Hữu Thỉnh chỉ có 9 bài viết phê bình văn xuôi so với 34 bài viết về thơ và trường ca. Như vậy đã rõ về việc dụng sở trường của mình của cây bút phê bình Hữu Thỉnh. Viết về thơ bao gồm viết về tập thơ, về đời thơ, về trường ca của ai đó, tác giả đều đọc rất kĩ. Không ít lần chúng ta biết được công phu đọc của anh. “Tôi tự khuyến khích đọc thật chậm, đọc đi đọc lại rất kĩ từng bài để thấy hết những cố gắng của tác giả”. Hoặc “Tôi đã nhiều lần đọc tác phẩm này, lần nào cũng không cầm được nước mắt”. Khi bình phẩm, bao giờ Hữu Thỉnh cũng chú ý đến sự tìm tòi, đổi mới về nội dung và bút pháp. Không ít lần, để thuyết phục bạn đọc, nhà thơ Hữu Thỉnh trở thành nhà bình thơ, bình bài thơ hay khổ thơ mà anh cho rằng độc đáo, sáng tạo. Chẳng hạn, Hữu Thỉnh sau khi nhận định đã dẫn ra bài “Dựng nhà trên dãy Hoàng Liên” của Vũ Quần Phương, “một bài thơ toàn bích” và say sưa bình từ trang 184 đến 186. Ví dụ khác khi viết về Trần Nhương, tác giả vừa bình, vừa khen các bài thơ “Làng Sỏi”, “Vầng trăng trên đèo Ba Bông”, và “Vừa đủ”. Viết về nhà thơ Gia Dũng, Hữu Thỉnh bình kĩ hai bài thơ của tác giả là “Đò đêm” và “Chừng nào em về làng Đót?" rồi sung sướng kết luận “Tôi muốn nói lên sự sung sướng của nỗi bất ngờ và bất ngờ một cách sung sướng khi khám phá ra một Gia Dũng rất lạ, rất khác”. Đọc các bài viết về thơ và trường ca, bạn đọc luôn thích thú được tác giả Hữu Thỉnh chỉ ra và chia sẻ những “câu thơ nhan sắc”. Tất nhiên không phải lúc nào tác giả cũng chọn đúng, cũng làm người đọc đồng tình, không chút phân vân. Nhưng đại đa số những câu thơ nhan sắc mà Hữu Thỉnh khen thì đúng là nhan sắc thật. Nhiều lắm các ví dụ, song chỉ dẫn ra một số câu tiêu biểu: "Sau khi trải nỗi khổ to bằng thế giới/ Mẹ nhỏ lại/ Bằng đứa cháu kia thôi/ Một cô bé tóc bạc" (Trúc Thông). "Chiếc ba lô bé nhỏ/ Treo vách nhà/ Đựng những ngày đẹp nhất đi xa" (Y Phương). "Hạt sương/ Ngủ trên chiếc lá/ Giật mình thức giấc/ Thấy mình màu xanh" (Trần Lê Khánh). Không chỉ tinh tế về việc chọn những câu thơ nhan sắc, Hữu Thỉnh cũng rất giỏi việc khái quát nét riêng, độc đáo của mỗi nhà thơ mà anh động bút. Chỉ nêu hai ví dụ: Đánh giá cống hiến của Bằng Việt: “Sau hơn nửa thế kỉ cầm bút, Bằng Việt đã có những cống hiến xuất sắc về sáng tác, dịch thuật và khảo cứu. Anh là nhà thơ hàng đầu của thế hệ chống Mỹ. Thơ anh sớm có cách nhìn riêng, giọng điệu riêng, bút pháp riêng. Chất suy tưởng trong thơ anh phát triển theo sự vận động và thay đổi của đất nước”. Đây là khái quát về Thi Hoàng, người luôn tìm tòi đã có “những câu thơ đẳng cấp và chắc sẽ có tuổi thọ cao”. “Đã rõ là Thi Hoàng đau đáu về đời, đau đáu về thơ. Nhưng anh vốn kị to tiếng, nên mạch thơ không bị lộ thiên, nó chìm nhuyễn vào sự sống. Và nhất là nó thành nhịp thở của hồn anh. Một người đang tự bạch, đang ngộ, đang chuyển cái năng lượng tâm hồn thành năng lượng chữ, người ấy phải nung nấu lắm chứ”. Khác với Vũ Quần Phương độc canh ở mảng phê bình thơ, nhà thơ Hữu Thỉnh còn quan tâm đến văn xuôi, cụ thể là chín tập sách tiểu thuyết, ký sự. Ở đây, hơi tiêng tiếc là cái tinh tế, sắc sảo đã giảm đi mấy phần. Có lẽ người viết phê bình đã rời những sở trường của mình chăng? Thành công hơn cả là bài viết về Nguyễn Trọng Tân, Nguyễn Bắc Sơn, Đỗ Hàn. Các bài viết về Phùng Văn Khai, Nguyễn Hữu Nhàn, Hoàng Quốc Hải, Trình Quang Phú, Hoàng Quảng Uyên thì thành công vừa vừa bởi một điều kị là tóm tắt, kể lại nội dung tác phẩm dài quá. Người đọc không thấy rõ nhà văn được nói đến. Nhất là với tác phẩm của Hoàng Quảng Uyên. Khi viết về tập “Trông vời cố quốc”, người đọc không thấy tác giả Hoàng Quảng Uyên đã đành, mà hình tượng Bác cũng không rõ. Chỉ thấy nhà sử học không chuyên Hữu Thỉnh trình bày say sưa các sự kiện lịch sử xảy ra với Bác từ khi Người ra đi tìm đường cứu nước đến khi về Trung Quốc tham gia Hồng quân Trung Quốc mang quân hàm Thiếu tá với bí danh Hồng Quang. Trong cuốn sách vẫn còn nhiều lỗi chính tả do sơ suất đọc morát, và một số trích dẫn sai. Thật gay là bốn câu thơ ngắn trích, ba câu đều có từ sai hoặc thiếu: "Trong vườn em trái ngọt đã “thấm” cành/ Hoa đã nở hương thơm dìu dặt tỏa/ Hạnh phúc đến chật vườn ong bướm “hót”/ Gió ôm mùi hương bay xa" ( tr. 470). Tôi đối chiếu với “Sự im lặng biếc xanh”, trang 141, của Như Bình thì thấy tác giả Như Bình viết là: thắm cành, ong bướm hát và Gió ôm những mùi hương bay xa. Tôi muốn dành những lời cuối để nói đến bài đầu tập “Góp thêm cách nhìn về nửa thế kỉ văn học”. Đây là một bài viết sâu sắc, công phu, vừa bao quát, vừa chi tiết, chi tiết từng tên tác giả và tác phẩm. Nhà phê bình Hữu Thỉnh đã khái quát rất chính xác hai việc lớn của 50 năm qua: Trả nợ quá khứ và nhập cuộc đổi mới. Tác giả đã giải thích rõ ràng, rất thuyết phục. Dẫn chứng về tác giả, tác phẩm vô cùng phong phú. Riêng vấn đề biển đảo, Hữu Thỉnh dẫn chứng cha ông ta nói rừng vàng, biển bạc, mà anh chưa được đọc một áng văn hay nào viết về Biển. Nhưng 50 năm qua đã có "Đảo chìm" của Trần Đăng Khoa, "Trường ca Biển" của Hữu Thỉnh, "Tổ quốc nhìn từ Biển" của Nguyễn Việt Chiến, "Hòn đảo cuối chân trời" của Trần Nhuận Minh, "Quần đảo san hô" của Hà Đình Cẩn, "Từ biển mà lên" của Trịnh Công Lộc, "Hạ thủy những giấc mơ" của Nguyễn Hữu Quý, "Sóng trầm biển dựng" của Đoàn Văn Mật, "Đảo chìm và hơi thơ rừng chồi" của Vương Trọng, "Nơi khôn thiêng của biển" của Nguyễn Hữu Quang, "Trường Sa kì vĩ" của Sương Nguyệt Minh, "Biển xanh màu lá" của Nguyễn Xuân Thủy. (Mách nhỏ nhà phê bình Hữu Thỉnh là Trường ca "Biển mặn" của Nguyễn Trọng Tạo rất đáng kể vào đây!). Thật kính phục sức đọc, sức nhớ của một nhà thơ. Nhà thơ Hữu Thỉnh viết “Phàm làm thơ, ai cũng mong đợi một lời bình. […]Sợ nhất là rơi vào im lặng”. Không biết tác giả có đợi lời bình từ việc viết phê bình hay không. Nhưng tôi cứ viết lời bình này, vì tôn trọng, khâm phục, quý mến nhà thơ tài năng Hữu Thỉnh, càng thêm quý mến nhà phê bình cự phách Hữu Thỉnh với 3 tập sách đã in! Hà Nội, 17/6/2025 Nguồn: Văn nghệ Công an

VŨ NHO giới thiệu

VŨ NHO giới thiệu Sửa v_nho_tc_bch_kim Nhà văn Vũ Nho -Ảnh Hoàng Xuân Tuyền NGƯỜI QUÊN TUỔI SAY SƯA KẾT NỐI Cảm nhận cuốn “ BÚT KÝ TRÊN FB” của Nguyễn Đức, Nxb Hội Nhà Văn, 2025 PGS.TS. VŨ NHO Người xưa năm mươi tuổi đã lên lão, đã muốn buông bỏ mọi việc để hưởng chút an nhàn. Bây giờ y học tiến bộ, sức khỏe, tuổi thọ con người được nâng cao. Năm mươi tuổi chả mấy ai kêu già. Tuổi nghỉ hưu của nam giới ở nước Việt ta là sáu mươi. Nhiều cụ bảy mươi, tuổi “cổ lai hi” ( xưa nay hiếm) vẫn hoạt động sôi nổi. Tôi may mắn được quen các cụ cao tuổi hơn nữa, hơn tám mươi vẫn khỏe mạnh, minh mẫn và hoạt động say sưa. Đó là các thi nhân Ngô Thái, Thang Ngọc Pho, Lương Toán, và Nguyễn Đức với bút danh “Đức kết nối”. Chính vì hoạt đông kết nối FB mà nhà giáo Nguyễn Đức có cơ hội vào Nam, ra Bắc, quen biết các bạn thơ, kết nối các câu lạc bộ thơ ca, tham gia các sự kiện thơ ca ba miền. Kết quả của những chuyến đi không nghỉ, cùng với sự ghi chép tỉ mỉ, thường xuyên thông tin trên FB mà nhà giáo có tập bút kí này. Thật đáng khâm phục, sức khỏe, sức làm việc của một cựu nhà giáo văn chương. Tác giả tự bạch: “ Được hoạt động trong phong trào thơ ca quần chúng 9 năm ( 2016 – 2025) tôi đã được đi khắp mọi miền đất nước, được gặp nhiều bạn thơ thân thiết, và được tổ chức tham dự nhiều sự kiện thơ ca. Đó là một niềm vui lớn, tạo nguồn cảm hứng để tôi viết được nhiều bài trên Facebook, nhằm ca ngợi những vùng miền được đi qua, ca ngợi phong trào và các bạn thơ Facebook” ( Lời mở đầu). Điều đó là một sự thật đáng kinh ngạc và khâm phục. Chỉ tính năm 2017, Nhà giáo Nguyễn Đức ( Đức kết nối) đã đi rất nhiều địa phương. “ Tôi đã đến thành phố HCM, Cà Mau, Ninh Thuận, Nha Trang, Quảng Nam và lên Tây Nguyên. Ở miền Bắc tôi tới Việt Trì, Yên Bái, Thanh Hóa, Hải Phòng, Nam Định, Thái Bình. Mùa hè năm đó tôi vào Huế gặp nhà thơ Ân Hồ bàn việc xây dựng phong trào.” ( Hội thơ xứ Huế, tr. 108). Một thanh niên mạnh khỏe cũng chưa chắc đã có đủ sức và đủ tiền để đi lại như thế. Trong khi tác gỉa đã 76 tuổi ta. Tất cả các câu lạc bộ thơ mạng Facebook đều biết đến người “kết nối” Nguyễn Đức. Ông xây dựng, duy trì phong trào, tổ chức gặp gỡ, tổ chức các cuộc liên hoan thơ ca khu vực, thơ ca ba miền ở thành phố Hồ Chí Minh, ở Huế, Hà Nội, Thanh Hóa, Yên Bái,… Các chuyến đi, các cuộc gặp gỡ, giao lưu đã là nguồn cảm hứng để người giáo viên văn chương nghỉ hưu bắt đầu những trang viết của mình. Cuốn sách chia ba phần. Phần thứ nhất trên các nẻo đường đất nước gồm 21 bài bút kí ngắn, ghi cảm xúc, ấn tượng , trải nghiệm của người viết về các vùng đất. Phần thứ hai Kết nối các bạn thơ Facebook, gồm 38 bài viết về những nhà thơ hoạt động trên mạng ở khắp mọi miền đất nước mà tác giả đã gặp gỡ, trao đổi, đã đọc thơ. Phần thứ ba Một chút tình riêng, gồm 4 bài viết về người cha, về con gái đầu, về người em trai và mong muốn “đi nốt chặng cuối đời”. Tôi có cảm giác ở phần thứ nhất, tình yêu văn chương, tình yêu quê hương đất nước của thầy giáo dạy Văn được hồi sinh, phát triển. Chỉ một đoạn văn ngắn, người viết dẫn ra thơ của Quốc Trường, Đặng Chấn Hưng, ca từ của bài hát Hồng Nhung , mùa thu trong thơ Nguyễn Du, mùa thu trong thơ Tố Hữu. Rồi từ nét thu hôm nay, “tìm lại dấu ấn tâm hồn của các thi nhân ngày trước”. “Đâu là chiếc ghế ở Hồ Gươm, nơi nhà thơ Lựu Trọng Lư ngồi nghe “lá thu rơi xào xạc”, đâu là nơi chàng thi sĩ Xuân Diệu viết bài thơ nổi tiếng Đây mùa thu tới, mùa thu tới/ Với áo mơ phai dệt lá vàng và đâu là nơi nhà thơ Nguyễn Đình Thi trước khi lên chiến khu Người ra đi đầu không ngoảnh lại/ Sau lung thềm nắng lá rơi đầy. ( Hà Nội mùa Thu, mùa Thu Hà Nội, tr. 9) Nguyễn Đức không viết dài, nhưng biết lọc ra những chi tiết, những ấn tượng tiêu biểu đã từng gặp. “ với người dân Huế cần được nói thêm nghèo phải biết ăn ngon. Nghe tưởng như mâu thuẫn, nhưng đúng là như vậy. Các mẹ, các chị ở Huế đã rất tỉ mẩn, cầu kì chế biến, để các món của nhà nghèo thành món ăn ngon và thành đặc sản của Huế” ( Tạm biệt Huế yêu”. Tr15). Ví dụ khác, khi vượt đèo Ô quy Hồ từ Sa Pa sang Lai Châu, nhà giáo đã có ý thức kể về “ tứ đại đỉnh đèo” miền Tây Bắc với những con số cụ thể, ấn tượng: “ Mã Pì Lèng ở Hà Giang dài 20 km nối liền Đồng Văn với Mèo Vạc, đèo Khau Phạ ở Yên Bái dài 40 km, đèo Pha Đin ở Điện Biên dài 30 km , còn đèo Ô Quy Hồ, con đèo dài nhất tới 50 km, dốc quanh co, địa hình hiểm trở, quanh năm mây phủ, nối liền hai tỉnh Lào Cai, Lai Châu được gọi là vua đèo Tây Bắc” ( Vượt đèo Ô Quy Hồ, tr. 34). Những ghi chép ngắn gọn ít nhiều đều đem lại sự thích thú cho người đọc. Phần quan trọng nhất là phần thứ hai. Cũng vẫn những ghi chép ngắn gọn, có tính thông tin báo chí. Không phải ngẫu nhiên tác giả để bài viết về nhà thơ Trần Quang Quý đầu tiên. Trần Quang Quý là nhà thơ nổi tiếng, giải thưởng nhà nước về VHNT, là Phó chủ tịch Hội nhà văn Hà Nội, người nhiệt tình đóng góp với thơ mạng, Viết bài cổ vũ nhà thơ An Nhu, cùng dự giao lưu “Tình thơ Tây Bắc” và các câu lạc bộ khác. Nguyễn Đức đã gặp gỡ, thăm hỏi, trao đổi với hầu hết các “thủ lĩnh” nổi tiếng của phong trào thơ FB từ Bắc chí Nam. Bạn đọc, nhất là bạn chơi mạng đều đã biết những tên tuổi các vị Ngô Thái, Thu Hải, Trần Thanh, Quốc Trường, Chử Thu Hằng, Đặng Chấn Hưng, An Nhu, Sarah Lieng Nguyên, Nina Nguyen, Lê Gái,… Nguyễn Đức thông tin về họ, bày tỏ tình cảm khâm phục, kính trọng sự nhiệt tình, vô tư, tích cực đóng góp cho phong trào thơ ca quần chúng . Tác giả cũng vừa bình, vừa giới thiệu các cây bút ở địa phương như Mai Lịch Hồng, Vũ Thu Hương ( Yên Bái), Nga Vũ, cặp vợ chồng Toàn Tâm, Thư Trần ( thành phố Hồ Chí Minh), Ri Trương ( Bến Tre), …Rồi thơ các nhà thơ khác như Ca Thương, Mạc Uyên Linh, hồi kí “ Thường dân” của Nguyễn Thu Hải, đều được trân trọng giới thiệu. Không chỉ quan tâm tới các thủ lĩnh, chủ nhiệm các câu lạc bộ, tác giả còn chia sẻ niềm vui với cha con Vũ Nguyên, một bạn thơ khuyết tật giàu nghị lực,… Bài cuối là bài “ Chuyện tình người trên Facebook” nói về tình cảm của những người làm thơ mạng với nhau. Thiết tưởng cả cuốn sách “ Bút ký trên FB” của nhà giáo Nguyễn Đức là minh chứng sâu sắc nhất, tuyệt vời nhất , cho tình người trên Facebook! Khi cuốn sách của nhà giáo Nguyễn Đức xuất bản, trân trọng và quý mến tác giả, nhà văn La Giang Phạm Khắc Mã đã làm một vdeo clip nhan đề “Nguyễn Đức người thắp lửa cho thơ ca thời đại số” với giọng đọc truyền cảm của nghệ sĩ Bình Yên. Tôi muốn dùng lời bình luận của Bình Yên để thay cho lời kết bài viết này: “Trong lĩnh vực gắn kết những tấm lòng và sẻ chia yêu thương, không thể không nhắc đến ông Đức Kết Nối – người đã lặng lẽ mà bền bỉ, miệt mài vun đắp cho những nhịp cầu nghĩa tình… Cám ơn nhà văn họa sĩ La Giang Phạm Khắc Mã” Hà Nội 4/7/2025 nui_xanh