TẾT XƯA

                                                                             Vũ Nho chủ trang

Viết và in báo đến hơn 500 bài cả báo ta và báo Nga, nhưng báo TẾT thì hầu như là không. Năm nảo năm nao phỏng vấn chị Lady Boton cũng chỉ in số Xuân của Tiền Phong Chủ Nhật. Năm ngoái, Người Hà Nội cho in bài "Nguyễn Hoàng Sơn và những cái chai thơ", nhưng mãi sau TẾT mới biết được tin vui. Năm nay thì chủ động gửi báo TẾT và biết được in khá sớm. Đây là bản gốc mà khi in ở Quân Đội nhân dân cuối tuần có tên ĂN TẾT CÙNG THƠ...

TẾT XƯA

         

                                              Vũ Nho

Trong tâm thức của mỗi người Việt, ngày Tết là một ngày thiêng liêng. Đó là ngày đoàn tụ gia đình, ngày con người trở về với quê hương bản quán, về với họ hàng, tổ tiên. Tết không chỉ là dịp nghỉ ngơi, được vui chơi, mà đó còn là dịp để sum họp, để thăm hỏi, chúc tụng. Với nhà văn Vũ Bằng Tết là phải  về quê. Bởi vì về quê là “ trở về nguồn cội để cảm thông với ông bà, tổ tiên, với anh em họ hàng, với đồng bào thôn xóm” ( Thương nhớ mười hai). Tôi muốn cùng mọi người trở lại Tết xưa qua một số bài thơ chưa xa lắm.

Bắt đầu bằng không khí chuẩn bị cho tết. Hãy cùng nhà thơ Đoàn Văn Cừ đi một phiên chợ tết  nửa đầu thế kỉ XX. Nhà thơ họ Đoàn  đã ghi sâu vào trí nhớ nhà phê bình Hoài Thanh đến mức “ Cái tên Đoàn Văn Cừ trong trí tôi đã lẫn với màu bánh chưng, mùi thuốc pháo, vị mứt gừng” ( Thi nhân Việt Nam). Cũng chỉ vì  Đoàn Văn Cừ đã vẽ bức tranh thơ Chợ tết “đầy rẫy sự sống và rộn rịp những hình sắc tươi vui”. Đây là cảnh đi chợ:

          Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon

          Vài cụ già chống gậy bước lom khom

          Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ

          Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ

          Hai người thôn gánh lợn chạy đi đầu

Đây là cảnh bán mua:

          Người mua bán ra vào đầy cổng chợ

          …

          Anh hàng tranh kĩu kịt quẩy đôi bồ

          Tìm đến chỗ đông người ngồi dở bán

          Mấy thầy khóa gò lưng trên cánh phản

          Tay mài nghiên hí hoáy viết thơ xuân

          …

          Lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà

          Quên cả chị bên đường đang đứng gọi.

          Mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi

          Cạnh anh chàng bán pháo dưới cây đa

Chợ họp từ sáng sớm “tưng bừng như thế đến gần đêm”.

          Đấy là phiên chợ tết điển hình trên mọi miền quê. Nhưng có một bài thơ Tết của Vân Đài tả chợ tết phương Nam, chỉ đặc tả cảnh chợ búa,  bà mình đi chợ tết và chảo mứt gừng nghe cũng rất chi  ấn tượng, rất chi Nam bộ:

          Dưa hấu xuồng con nặng lướt qua

          Ruột vàng mát rượi cát Trà Kha

          Chợ ba đêm tết gà quên sáng

          Đèn đọ sao khuya khách lạc nhà

          Bà nội mấy lần đi chợ tết

          Thúng đầy cam đỏ gánh mùa xuân

          Trẻ em áo mới vây quanh bếp

          Xem mẹ ngồi xên chảo mứt gừng

                             Đợi tết quê Nam

Sắm tết  phải đủ cả vật chất và tinh thần như hai vế đối cân đối về điều này: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. Đã đi chợ chuẩn bị thịt mỡ, dưa hành, các nguyên liệu gói bánh chưng xanh, phải ghé qua hàng thầy đồ của nhà thơ Vũ Đình Liên để làm  đôi câu đối đỏ. Ông đồ ấy bày mực tàu, giấy  viết bên phố đông người qua:  

          Bao nhiêu người thuê viết

          Tấm tắc ngợi khen tài

          Hoa tay thảo những nét

          Như phượng múa rồng bay

                               Ông đồ

Có đôi câu đối, có thể tiện mua mấy bức tranh Đông Hồ nữa. Thế rồi náo nức chờ ngày đầu năm mới.

Những ngày áp Tết, vất vả nhất là những người mẹ, người chị, những người lo lắng, sắm sửa mọi thứ cho gia đình. Hãy xem nhà thơ Nguyễn Bính thuật lại cái vất vả của người mẹ trong bài “ Tết của mẹ tôi”:

          Tết đến mẹ tôi vất vả nhiều

          Mẹ tôi lo liệu đủ trăm chiều

          …

          Giết lợn, đồ xôi, lại giết gà

          Cỗ bàn xong cả từ hôm qua

          Suốt đêm giao thừa mẹ tôi thức

          Lẩm nhẩm cầu kinh Đức Chúa Ba

Cái Tết  nghèo chưa xa trong kí ức của nhà thơ Hằng Phương thật cảm động. Biết bao đứa trẻ nhà quê đã từng vui với đôi guốc quà Tết của người mẹ:

          Mẹ ơi! Nhớ Tết năm nào

          Mẹ mua guốc mới ướm vào chân con

          Con đi lếch thếch trên giường

          Đợi ngày mồng một ra đường mới tinh

                             Quà tết nhớ mẹ

 Năm mới, nhiều thứ cần phải “mới tinh” cho nên đôi guốc ấy, người con   mới “đi trên giường”.  Quần áo mới là mơ ước  chẳng những của  trẻ nhỏ mà cả những  chàng trai, cô gái ( mà nhà thơ Anh Thơ gọi bẵng đĩ nhớn) :

          Đĩ nhớn mơ chiếc váy sồi đen nhức

          Bà lão nằm tính tuổi sắp thêm năm

                         Trích theo Thi nhân Việt Nam

Có lẽ náo nức, phấn khởi và mong mỏi nhất ngày Tết vẫn là những đứa trẻ. Chúng mong Tết sẽ được thêm tuổi để lớn thêm, được “lì xì”, mở hàng một ít tiền, được về quê, được đi chúc tết theo cha mẹ. Đây là tâm trạng của mấy em nhỏ trong bài “ Đợi tuổi” của nhà thơ Nguyễn Hoàng Sơn :

          Mẹ bảo : “ Ba mươi Tết

          Đúng vào lúc giao thừa

          Trời gọi từng người một

          Rồi lấy tuổi ra cho

          Mấy anh em đều lo

          Chẳng may mà ngủ mất

          Trời gọi không thấy mặt

          Là bé mãi thế thôi!

          Nồi bánh lịch bịch sôi

          Hương nếp bay thơm phức

          Mẹ thức con cũng thức

Và rồi sớm mồng một thích nhất là được «mở hàng » như lời kể của Nguyễn Bính :

           Sáng nay mồng một sớm tinh sương

           Mẹ tôi cấm chúng tôi ra đường

           Mở hàng mỗi đứa năm xu rưỡi

           Rửa mặt hoa mùi nước đượm hương

                             Tết của mẹ tôi

         

Mới gần đây thôi, nhà thơ Xuân Quỳnh trong bài “Tiếng gà trưa” cho chúng ta biết cảm giác sung sướng của người cháu chờ đợi, mong mỏi Tết để mặc bộ quần áo “mới tinh” ( may phòng lớn vừa dài vừa rộng), dù đó chỉ là loại vải thông thường trúc bâu và chéo go, giờ có bói cũng chẳng ra:

          Cháu được quần áo mới

          Ôi cái quần chéo go

          Ống rộng dài quét đất

          Cái áo cánh trúc bâu

          Đi qua nghe sột soạt

                             Tiếng gà trưa

Nhà thơ Thu Nguyệt, trẻ hơn Xuân Quỳnh, nhưng kí ức về Tết xưa của chị cũng rất hồi hộp, rất vui, rất đẹp:

          Hồi xưa tết thiệt là vui

          Ta trong trẻo đến khóc cười cũng trong

          Tim theo nhịp quết bánh phồng

          Chiều ba mươi gánh nước sông đổ tràn

          […]

          Mẹ bày bánh mứt ra khay

          Trẻ con như cánh bướm bay khắp đường

                                      Tết quê

Trẻ con ra đường với quần áo nhiều màu sắc nên như cánh bướm bay. Còn các cô gái đến tuổi cập kê thì kín đáo khoe vẻ đẹp của mình. Ấy là nét đáng yêu, đáng quý trong mười điều đáng yêu của người con gái : “Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua” trong “Ngày xuân” của Anh Thơ :

          Lũ con gái rộn ràng cười nói, nói

          Khoe hàm răng đen nhánh mắt đa tình

                             Ngày xuân

Thế rồi cái mà các cô chờ đợi nhất là đi  xem chèo ngày xuân. Thực chất là đi tới nơi hò hẹn với chàng trai mà cô từng thầm thương nhớ, có hẹn hò. Cô đi xem chèo, nhưng “ Em mải tìm anh chả thiết xem”. Và khi chàng trai lỡ hẹn thì cô gái băn khoăn mãi:

          Anh ạ mùa Xuân đã cạn ngày

          Bao giờ  em mới gặp anh đây?

                             Mưa xuân – Nguyễn Bính

Hoài niệm Tết xưa, nhà thơ Nguyễn Việt Bắc viết cả một bài thơ với nhan đề ấy về cái tết nông thôn với  chợ tết, cây đu, đèn dầu, việc giết lợn, làm lòng. Đây là mấy dòng kết:

          Tết xưa chẳng có phấn son

          Mà môi, má thắm còn hơn bây giờ

          Trăm giấc mơ, nghìn giấc mơ

          Thèm thêm tiếng pháo tết xưa lạ lùng

 Bây giờ vật chất đủ đầy hơn, không phải lo sắm tết, chuẩn bị tết trước đó cả mấy tháng trời nữa. Quần áo mới cho trẻ con cũng không phải lo lắng, không phải chắt chiu cả năm nuôi gà như người bà trong bài “ Tiếng gà trưa” . Và cái chuyện “đốt inh nhà” pháo chuột , dán tranh gà “ lên khắp cột” cũng  không gặp như trong bài thơ “ Tết của mẹ tôi” của Nguyễn Bính nữa.

Xem Chèo cũng không phải chờ đợi , vì có thể mở tivi xem rất nhiều chương trình văn nghệ.  Muốn hò hẹn thì  gọi trực tiếp hoăc nhắn tin qua điện thoại di động, qua iphone, ipad,…Nhiều thứ thay đổi cùng với nhịp sống công nghiệp, cùng với đời sống vật chất và văn hóa ngày càng đủ đầy hơn. Mới đấy thôi mà “ Tết ngày xưa giờ đã xa” ( Thu Nguyệt). Vì thế giở lại những vần thơ TẾT XƯA cũng là một cách chơi Tết của chúng ta nhân năm mới.

                                                                   Hà Nội, 21/11/2014