TRẢ TÊN ANH VỀ VỚI TRUNG ĐOÀN

 TRẢ TÊN ANH VỀ VỚI TRUNG ĐOÀN

              BÙI QUANG THANH

Mở intenet, đọc xong dòng cuối trên Quân sử Việt
Nam về trận đấu tăng “1 chọi 10” của kíp xe tăng mang
số hiệu 377, tôi comment vào đây thông điệp: “Tôi là Bùi
Quang Thanh tác giả bài viết “Xe tăng 377 và những Anh
hùng chưa được tôn vinh” đã in dịp tháng 6.2008 trên báo Bảo
vệ pháp luật, tôi không ngờ bài viết có hiệu quả nhanh với công
luận, với các đồng đội một thời đánh Mỹ như vậy và rất vui
vì có đến 11 trang bàn luận trong Quân Sử Việt Nam xung
quanh chiếc xe 377 Anh hùng. Tôi cũng hết sức xúc động vì

ngày 09.2.2009 Đảng và Nhà nước đã truy phong danh hiệu
Anh hùng Lực lượng vũ trang cho kíp xe tăng 377. Rất cám ơn
các độc giả đã quan tâm những thông tin tôi đã tìm và viết trên
đây. Tuy nhiên phần cuối bài ký sự này tôi có đề cập đến Liệt
sĩ Nguyễn Đức Toàn (quê Phú Thọ) - người mà mấy chục năm
nay vẫn ghi danh trên tấm bia ở Tượng đài Chiến thắng Đăk Tô
bây giờ đã được thay bằng Liệt sĩ Hoàng Văn Ái (quê Hà Nội).
Theo thông tin từ Trung đoàn tăng 273 (Quân đoàn 3) thì đơn
vị đã cho người về xã Phù Ninh (huyện Phù Ninh, Phú Thọ)
tìm hiểu nhưng không có ai là Nguyễn Đức Toàn bộ đội xe tăng
thời ấy cả và trong danh sách liệt sĩ của Lữ đoàn tăng 273 (nay
là E273) cũng không có tên anh Toàn(?). Vậy là Liệt sĩ Toàn
không còn hồ sơ tên tuổi nữa sao, bởi theo các đồng chí của anh
thời ấy mà hiện giờ đang sống thì Nguyễn Đức Toàn là chiến
sĩ của D297 thiết giáp được bổ sung về xe 376 trước trận đánh
vào thị xã Kon Tum và mất tích ở đó. Tại sao không thấy có ai
hồi âm về tin tức của anh Toàn?. Tôi vẫn nung nấu trong lòng
sẽ trở lại vấn đề này tìm hiểu điều tra về anh để đưa anh trở về
(dù chỉ một dòng tên) trong đội ngũ những liệt sĩ đã hy sinh vì
Tổ quốc. Hy vọng các đồng đội của anh Toàn và của tôi - đặc
biệt là những cựu binh xe tăng thời ấy nhớ lại và cho tôi những
thông tin quý giá. Xin gửi về địa chỉ của tôi... (BQT)

1. Điểm hẹn: Trại Cau
Tôi lên Trại Cau cách thành phố Thái Nguyên chừng 15
km bằng xe của Tạp chí Kiểm sát vào một sáng chủ nhật.
Cựu Thiếu tá xe tăng Nguyễn Trọng Thanh trong Ban liên
lạc Trung đoàn xe tăng 273 điện mời đã mấy ngày trước
đó. Anh cho biết sẽ có cuộc gặp mặt lịch sử của hơn nửa
ngàn cựu binh đơn vị nhân ngày kỷ niệm 50 năm Binh
chủng Xe tăng tại đây. Anh Trần Vân Quang cũng cho
biết nhiều anh em Ban liên lạc C7 xe tăng rất mong gặp

tôi để trao đổi và cung cấp thêm một số thông tin quanh
bài ký sự “Xe tăng 377 và những anh hùng chưa được tôn
vinh” và làm sáng tỏ thêm một số bí ẩn của trận đánh và
đồng đội họ. Và quả vậy, tại căn cứ cũ của Lữ tăng 273 thời
Binh đoàn Tây Nguyên đang phòng thủ biên ải phía Bắc
chống bọn Trung Quốc xâm lược, tôi đã được gặp và trao
đổi cùng những chiến sĩ cũ của Đại đội xe tăng số 7 Anh
hùng - những người đã làm nên chiến thắng Đăk Tô - Tân
Cảnh mùa xuân 1972 - những người bạn chiến đấu thân
thiết của kíp xe 377 một thời và mãi mãi. Bằng trí nhớ và
cả những điều hình như lâu lắm không còn nhớ được bởi
cuộc sống hiện tại lấp vùi, qua sự gợi mở của đồng đội,
của sự kiện, của sâu thẳm ký ức, các anh đã dựng lại cho
tôi một hình ảnh về chiến sĩ xe tăng Nguyễn Đức Toàn.
Anh Nguyễn Văn Phùng quê Quỳnh Phụ - Thái Bình,
nguyên lính kỹ thuật của trung đội sửa chữa C7 cho biết:
anh cùng anh Toàn được đào tạo với nhau ở Binh chủng
tăng rồi cùng về Tiểu đoàn tăng 297 vào Tây Nguyên. Toàn
quê ở Phù Ninh - Phú Thọ, đẹp trai hiền lành và đánh bài
tú lơ khơ rất giỏi. Sau trận đánh vào thị xã Kon Tum “Pha
1” (đêm 25.5.1972) anh Phùng vẫn còn gặp Toàn. Đại tá
Cao Thi hiện công tác ở Cục Quân lực thuộc Bộ Tổng tham
mưu, nguyên Trung úy xe tăng là bạn thân của Nguyễn
Nhân Triển và học cùng lớp ở Đoàn 10 thiết giáp với Liệt
sĩ Nguyễn Đức Lượng (xe tăng 377), lại cùng quê Lâm
Thao với Cao Trần Vịnh khẳng định: trước khi đánh Kon
Tum, Toàn có đến chơi với chúng tôi và kể về trận Đăk Tô.
Theo anh Cao Thi, không phải ngẫu nhiên mà Nguyễn
Đức Toàn “lạc” vào xe tăng 377 trên bia tưởng niệm ở
Đăk Tô. Số là trước khi vào chiến trường Tây Nguyên,
Trung đội trưởng Nguyễn Nhân Triển đã kịp cưới vợ. Vợ
anh Triển rất trẻ và xinh đẹp. Dọc đường hành quân vào

chiến trường anh tìm mọi cách gửi thư về quê nhà; nỗi
nhớ thương người vợ khôn nguôi thường làm anh đăm
chiêu và anh trút tâm sự thương nhớ ấy sang bạn bè cùng
đơn vị. Nguyễn Nhân Triển bị một số cán bộ đánh giá là
“không an tâm” về tư tưởng. Lúc này Nguyễn Đức Toàn
đang là đối tượng Đảng được điều sang xe 377 một thời
gian với vị trí pháo thủ 2. Trước trận đánh Đăk Tô - Tân
Cảnh, Toàn được chuyển sang xe khác và sau này anh ấy
hy sinh (mất tích) trong “Pha 2” của chiến dịch Kon Tum.
Đại tá Cao Thi cũng cho biết Cao Trần Vịnh lái xe 377 vốn
người họ Trần từ đâu đến ngụ cư ở làng Cao Xá (Lâm
Thao); hầu hết cư dân làng này có họ Cao (có lẽ vì vậy mà
làng có tên Cao Xá) mới xin đổi từ họ Trần sang họ Cao...
Tại cuộc gặp mặt C7 xe tăng này tôi được giới thiệu với
một đồng hương của Nguyễn Đức Toàn: nguyên Trung
tá xe tăng Vũ Ngọc Quỳnh quê ở Âu Cơ, Phú Thọ. Anh
Quỳnh cho biết xã Phù Ninh của Toàn cách nhà anh 20
km. Toàn và anh cùng nhập ngũ ngày 17.8.1970 nhưng để
kỷ niệm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công đơn vị
thống nhất lấy ngày nhập ngũ là 19.8. Họ được bổ sung
vào Trung đoàn tăng 203 đóng tại Lương Sơn, Hòa Bình
và cùng được cử đi học lớp H5 đào tạo cán bộ trung đội
dài hạn. Tôi hỏi anh có biết anh Toàn hy sinh như thế nào
không và hoàn cảnh gia đình Toàn ra sao thì Quỳnh cho
biết: “Tôi chỉ biết tin Toàn mất tích trong trận Kon Tum và
chưa về được để thăm gia đình anh ấy. Tôi vẫn sợ mình về
gia đình lại đau khổ thêm khi liên tưởng đến người thân
của họ không trở về. Vì thế không phải không đến mà
là không dám đến”. Anh Trần Vân Quang chỉ Vũ Ngọc
Quỳnh và nói với chúng tôi: “Ông này vẫn nặng nợ với
Toàn lắm. Ngày 23 tháng 4 năm nay (2009) chúng tôi vào
dự lễ đón danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang cho kíp

xe tăng 377 và lên viếng nghĩa trang liệt sĩ Đăk Tô. Trong
khi chúng tôi thắp hương thì Quỳnh chạy đi tìm mộ Toàn
rồi hét toáng lên: "Tìm được mộ thằng Toàn rồi chúng
mày ơi!". Khi chúng tôi chạy lên hỏi: "Đâu? Ở đâu?", thì
Quỳnh bảo: "Vừa mới thấy đây tôi giơ máy ảnh lên chụp
thì máy không hoạt động. Chạy xuống gọi các ông giờ
quay lại chẳng thấy đâu". Rõ ràng có tấm bia ghi Nguyễn
Đức Toàn xã Phù Ninh, huyện Phù Ninh, Phú Thọ mà?
Cả 7 người chúng tôi tóe nhau ra tìm mỏi mắt vẫn chẳng
thấy đâu cả. Anh em bảo Quỳnh nhìn gà hóa cuốc, riêng
Quỳnh cứ ngẩn ngơ như người mộng du mãi...”.
Hàn huyên khoảng một tiếng đồng hồ chúng tôi tạm
chia tay để vào dự Lễ kỷ niệm ngày truyền thống của
Trung đoàn xe tăng 273, ở đó đã hội tụ hơn 500 cán bộ
chiến sĩ trung đoàn với rất nhiều tên tuổi khét tiếng một
thời như Trung tướng - Anh hùng Lực lượng vũ trang
Đoàn Sinh Hưởng, Thiếu tướng Trần Kỷ...
Thời gian quá ngắn ngủi, những người cựu binh xe
tăng C7 tha thiết mời tôi về Hưng Yên sau 3 ngày nữa để
gặp thêm nhiều anh em thời đó. “Ngày ấy mới là ngày
riêng của lính C7 chúng tôi” - Nguyễn Văn Mỹ, nguyên
Đại đội trưởng C7 trong chiến dịch đánh chiếm thị xã
Kon Tum (1972) nắm chặt tay tôi.
2. Cuộc hội ngộ ở làng Tiên Xá
Đường về làng Tiên Xá (xã Cẩm Xá, Mỹ Hào, Hưng
Yên) đang mùa thu hoạch lúa. Ngõ nhà nào nhà nấy chất
ngất những rơm. Xe cộ đủ loại đan như mắc cửi. Thấy
chiếc xe “80B” biển xanh đi vào làng, một số nông dân đặt
mấy gánh lúa xuống đường như trêu ngươi cố tình không
cho chiếc xe lọt qua những gánh lúa. Mấy cựu chiến binh
và tôi xuống thông cảm xin đường. Một số người ái ngại;
nam hÀNH
Ký sự
BÙI QUANG THANH 119
nhiều người yên lặng; có người đàn ông đứng bên mai
mỉa: “Họ về ăn cỗ nhà ông cục thuế đó mà. Vội gì tránh”.
Tôi hiểu ra liền thanh minh: “Chúng tôi là bạn lính với
anh Thành bộ đội xe tăng ạ”. Vậy là thoáng chốc, mỗi
người một tay, con đường trở nên quang rộng.
Đại tá Đỗ Quang Thành nguyên Chánh Thanh tra Bộ
Tư lệnh Thiết giáp là người được vinh dự tổ chức cuộc
gặp gỡ của Cựu binh C7 lần này. Cuộc hội ngộ hôm nay
có nhiều nhân vật đặc biệt cả lính cả quan: Nguyễn Lương
Phước nguyên chỉ huy Đại đội 7 trong trận Đăk Tô - Tân
Cảnh - chính anh Phước đã nhận lệnh từ Chỉ huy chiến
dịch và trực tiếp điều Trung đội tăng của Nguyễn Nhân
Triển lên tăng cường cho bộ binh Trung đoàn 1 đánh cứ
điểm Đăk Tô 2; Đại tá Phạm Đức Thọ - Phó Giám đốc
Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam; Đại tá Mạc Văn
Bào (người dân tộc Tày) nguyên Phó Chỉ huy Quân sự
tỉnh Bắc Cạn. Anh Bào chạy xe máy hơn 300 km từ quê
xuống chiều qua. Các cựu chiến binh C7 đã từng xông
pha lửa đạn trong suốt cuộc chiến từ 1972 đến ngày toàn
thắng như anh Biên xe trưởng tăng 902 (1972) - một “ông
già” mất gần hết cằm bên phải nên khuôn mặt méo mó
tội nghiệp. Các bạn anh kể rằng trong trận Đăk Tô - Tân
Cảnh, pháo của xe 902 bị hóc không bắn được. Biên kiểm
tra hãm lùi của pháo thì bất ngờ bị lò xo hãm lùi nặng
hàng tấn bật ngược đánh vào mặt. Toàn bộ xương cằm
của Biên bị văng ra gãy và vỡ vụn. Biên ngất xỉu đồng
đội tưởng anh đã chết nên khiêng ra khỏi xe để tiếp tục
cuộc chiến đấu. Biên được các chiến sĩ bộ binh phát hiện
khi còn thoi thóp liền đưa vào trạm phẫu tiền phương cấp
cứu. Anh Nguyễn Xuân Mai quê làng Nhiệm Trạch - Cẩm
Xá - Mỹ Hào, trong trận Kon Tum anh Mai là pháo thủ
sau đó là Trưởng xe 376...

Câu chuyện về trận chiến ở thị xã Kon Tum của các
chiến binh xe tăng nở như ngô rang trước sự chứng kiến
của tôi, của người nhà và xóm giềng Đại tá Đỗ Quang
Thành. Bằng những điều tai đã nghe, mắt đã thấy và trí
tưởng tượng con nhà lính, tôi cùng các anh sẻ chia những
phút giây hào hùng của chiến thắng, cũng sẻ chia những
mất mát của đồng đội, của nhân dân một thời máu lửa.
Với các cựu binh C7, trận Kon Tum là một nỗi đau, một
vết hận của thời oanh liệt. Không riêng lính xe tăng mà
cả các sư đoàn thiện chiến như Sư 2 của tướng Nguyễn
Chơn, Sư 10 huyền thoại của chủ lực Tây Nguyên, Sư 320
“Quả đấm thép”... Qua lời kể của các anh tôi hình dung
những tổn thất vô cùng của bộ đội ta, cũng lọc ra được
một bóng hình người lính xe tăng Nguyễn Đức Toàn mập
mờ mà rõ nét, xa xôi mà gần gũi, không hề vô danh.
Đêm 25.5.1972, C7 làm dự bị cho C12 vào “Pha 1”
Kon Tum. Anh Hồng chính trị viên C7 bị thương, Nguyễn
Xuân Mai được cấp trên chỉ định làm trưởng xe 376. Lúc
này Nguyễn Đức Toàn là xạ thủ bắn 12,7 ly. Trận đánh
diễn ra không như ý định của Bộ chỉ huy mặt trận. Do
trinh sát địa hình không chính xác, do lực lượng xe tăng
bố trí quá mỏng và phân tán, do hợp đồng binh chủng để
đánh đô thị chưa quen... vì vậy bộ binh hai Trung đoàn
của Sư đoàn 2 ngã như rạ trước cửa mở hướng tây bắc thị
xã Kon Tum bởi hỏa lực cực mạnh đã giăng sẵn của pháo
binh và máy bay địch. Khó khăn lắm tới gần sáng xe tăng
mang số hiệu 903 (loại T-59 của Trung Quốc) của Phạm
Đức Thọ mới lách qua xác các tử sĩ tiến qua cửa mở. Bọn
địch đã biến vào các công sự kiên cố chỉ còn lửa đạn pháo
rót tọa độ như căn từng cen ti met vào lực lượng công kích
của ta. Thọ cùng Trung đội phó Huỳnh, lái xe Lập cho xe
lùi vào một ngôi nhà để ẩn náu và quan sát địch thì bị bom

Napan từ máy bay Utiti đánh trúng. Xe cháy, các anh kịp
thoát được ra ngoài. Gần như toàn bộ tăng của C7 tham
chiến trận này bị cháy hết (lời Đại tá Phạm Đức Thọ).
Đêm 26.5, Đại đội trưởng Đức chuyển sang tăng 376
để trực tiếp chỉ huy đơn vị vì xe 902 của anh Đức bị hỏng
ăng ten của hệ thống thông tin. Anh Mai sang làm Trưởng
xe 902 thay anh Biên bị thương nặng trong trận Tân Cảnh.
Mờ sáng ngày 27.5 khi đánh vào thị xã Kon Tum “Pha 2”,
Đại đội trưởng Đức hy sinh trên xe 376; anh Mai bị thương
thủng gò má phải; xe tăng 902 cháy. Nguyễn Đức Toàn
mất tích từ đêm 26 rạng ngày 27.5 mà không một ai biết
về tung tích của anh nữa...
Buổi gặp gỡ cựu binh C7 ở Tiên Xá có một quyết định
được Ban liên lạc thông qua: tìm bằng được gia đình hoặc
tung tích anh Toàn sau đó Ban liên lạc sẽ cùng nhau lên
thăm và tổ chức viếng Toàn tại nơi có thể. Nhiệm vụ này
một lần nữa được giao cho Vũ Ngọc Quỳnh - người có
điều kiện nhất hiện nay. Trung tá Quỳnh hứa với mọi
người sẽ thực hiện.
Trên đường trở về Hà Nội, Đại tá Thọ mời tôi và Trần
Vân Quang ghé vào nơi làm việc của anh ở Bảo tàng Quân
sự Việt Nam ngay bên chân Cột Cờ. Tại đây, vị Phó Giám
đốc cơ quan này đã đưa cho tôi cuốn nhật ký chiến trường
của anh rồi lẳng lặng đi pha nước mời khách. Cuốn nhật
ký dày hàng trăm trang được ghi chép chi chít bằng nhiều
loại bút mực khác nhau, chỗ mờ phai vì thời gian, cũng
nhiều trang còn rất đậm nét. Tôi lần theo thời gian có liên
quan đến trận chiến để tìm một cái gì đó mà linh cảm
mách bảo. Và đây rồi: một buổi chiều trên đất Nam Lào
hầm hập nắng, ngày 10 tháng 8 năm 1972 (gần 3 tháng
sau trận đánh vào thị xã Kon Tum), Phạm Đức Thọ đã
ghi những dòng nghẹn ngào vào cuốn nhật ký của mình:

“Toàn thân yêu! Thế là tao mất mày, người bạn chiến đấu thân
thiết nhất của tao…”. Trang nhật ký khoảng vài trăm chữ
nhưng cũng đủ nói lên tình cảm thân thương của đôi
bạn chiến đấu ấy và khẳng định với tôi sự hiện diện của
Nguyễn Đức Toàn trong đại đội xe tăng.
Khoảng một tuần sau ngày chia tay ở Mỹ Hào, Vũ
Ngọc Quỳnh gọi điện vào Đà Nẵng cho tôi. Anh reo lên
trong máy: “Tìm được gia đình Nguyễn Đức Toàn rồi anh ơi!
Mãi tận xã Phú Lộc chứ không phải xã Phù Ninh như thông
tin ta biết. Tôi đang ngồi với anh trai của Toàn đây!”. Rồi liên
tiếp các anh Vân Quang, Thọ, Lập… cũng gọi điện cho tôi.
Lần theo số điện thoại anh Vũ Ngọc Quỳnh cung cấp,
tôi gặp được anh Nguyễn Đức Chiến, nguyên Vụ trưởng
Vụ Tổ chức biên chế nhà nước của Bộ Nội vụ, là anh trai
liệt sĩ Nguyễn Đức Toàn. Anh Chiến cho biết, gia đình
các anh có 8 anh chị em, anh Chiến thứ 6, anh Toàn là út.
Khi Toàn vào bộ đội, anh Chiến đang làm Quản đốc phân
xưởng mỏ Apatit ở Lào Cai. Ngày Nguyễn Đức Toàn
chuẩn bị vào Nam, anh Chiến đã hai lần nhảy tàu hỏa về
gặp để chia tay em ở Hà Nội. Suốt quãng thời gian quân
ngũ, anh Chiến nhận được của đứa em út 7 lá thư. Năm
1973, gia đình đau đớn nhận giấy báo tử của Toàn. Hơn
mười năm sau, bố mẹ các anh lần lượt ra đi vì bệnh tật
và nỗi nhớ thương đứa con út tử trận. Bố dặn anh Chiến:
“Chỉ có con mới có thể đi tìm em về. Hãy thay bố mẹ lo
chuyện này con nhé”. Từ ấy đến nay, anh Chiến đã cất
công đi tìm rất nhiều lần, có cả thư viết tay của tướng
Trọng Xuyên - Thứ trưởng Bộ Quốc phòng gửi Cục Chính
sách và lãnh đạo Quân đoàn 3… Anh cũng nhờ cả Bộ Chỉ
huy Quân sự Kon Tum và cả tìm kiếm bằng tâm linh nữa
nhưng tin tức về đứa em út thân yêu vẫn bặt vô âm tín.
Năm 2004, anh lần tìm được họ tên em mình trong danh

sách liệt sĩ Quân đoàn 3 nhưng sai quê quán, anh đã xin
phép được sửa chữa và chính tay anh đã viết lại quê quán
trong lý lịch trích ngang của Liệt sĩ Toàn. Tuy nhiên cho
đến nay trên bia ghi danh Liệt sĩ của Nhà bia tưởng niệm
vẫn chưa thấy? Qua Nguyễn Đức Chiến, tôi được biết sau
khi bố mẹ qua đời, bàn thờ Liệt sĩ Nguyễn Đức Toàn đã
chuyển về nhà người anh cả là Nguyễn Đức Chương để
thờ phụng nhưng từ ấy lại nay không có ai trong lãnh đạo
chính quyền hay Ban chính sách đến thăm viếng nữa. Rồi
qua email, anh Chiến gửi cho tôi ảnh chụp bức thư cuối
cùng Toàn gửi cho anh khi cùng đơn vị hành quân Nam
tiến kèm bức ảnh chân dung đã được phục chế của Liệt sĩ
Nguyễn Đức Toàn.
Không biết nên vui hay nên buồn khi tôi kết thúc những
dòng viết này? Vui vì tôi và đồng đội của anh Toàn đã
làm được một việc gì đó, ít ra làm sáng tỏ thêm thân phận
của một chiến binh trong cuộc chiến tranh giải phóng;
cũng gợi cho đồng đội và lớp các bạn đọc thế hệ sau hình
dung lại một thời máu lửa và những mất mát hy sinh để
có được chiến thắng hôm nay. Sự hy sinh bí ẩn và thầm
lặng của người lính xe tăng ấy, dù ít dù nhiều đã được xác
định và chắc chắc đơn vị anh, đồng đội anh hôm nay sẽ
có thể tự tin ghi tên anh vào danh sách những người con
quang vinh đã ngã xuống vì truyền thống Trung đoàn,
Binh đoàn. Còn nỗi buồn thì… thật là khó nói. Tôi băn
khoăn tự nghĩ: chính chúng ta chứ không phải ai khác, có
thể làm ngắn bớt chiều dài danh sách các hàng bia “Vô
danh” trên mộ chí của đồng đội ở các nghĩa trang liệt sĩ
hôm nay; và vì vậy, chính chúng ta sẽ làm vơi đi nỗi đau
buồn mà chiến tranh để lại!
Đà Nẵng - Hà Nội, 10.2009
Kon Tum, 5.2010

Phản hồi

Người gửi / điện thoại

Nội dung