CHIẾC LÁ CUỐI CÙNG
O. Hen- ri
Vũ Nho
Chiếc lá cuối cùng là truyện ngắn của O’ Hen ry. Trước đây
được học trọn vẹn, nay chỉ học trích một đoạn. Phần lược bỏ về khối lượng gấp
hai lần phần được trích. Chính vì thế mà nhiều chi tiết vô cùng quan trọng để
giúp nhìn nhận nhân vật Giônxi, Bơ men, cũng như đánh giá toàn bộ tác phẩm đã
bị lược bỏ.
Các em cần đọc lại toàn bộ
truyện ngắn này ( trong sách giáo khoa Văn học 8, tập 1, sách chỉnh lí, nhà
xuất bản Giáo Dục năm 1995). Và khi đọc, cần ghi lại những chi tiết quan trọng
đó để liên hệ khi phân tích đoạn trích còn lại. Chẳng hạn như, người bác sĩ đã
mời Xiu ra hành lang và nói riêng với cô rằng : “Bệnh tình của cô ấy có thể
nói là mười phần chỉ còn hi vọng được một thôi…Và muốn
có được một phần đó thì cô ấy phải có ý muốn sống kia”. Nhưng để thuyết phục bạn, Xiu đã nói ngược lại rằng
: “ông bác sĩ đã nói với chị là em sẽ chóng bình phục thôi, đúng ra là ông
ta nói thế nào nhỉ - khả năng khỏi là mười phần chắc chín; ông ta nói thế!”.
Và cuối cùng, sau khi Xiu nhìn thấy chiếc lá cuối cùng không rụng xuống, cô đã
thấy rằng “ muốn chết là một tội” và lại
bắt đầu quan tâm đến chuyện vẽ được vịnh Na-plơ. Bác sĩ đã kết luận “ Được
năm phần mười rồi” và hôm sau thì : “ Cô ấy khỏi nguy hiểm rồi, chị đã
thắng”. Như vậy việc Xiu chiến thắng cái chết và hồi sinh là một sự việc kì
diệu trong đó “ chiếc lá cuối cùng” do cụ Bơ men vẽ có một vai trò hết sức quan
trọng.
Về cụ Bơ men cũng có chi
tiết đáng quan tâm. Đó là cụ “ là
người thất bại trong nghệ thuật. Cụ múa cây bút vẽ đã bốn mươi năm mà vẫn không
với tới được gấu áo vị nữ thần của mình.
Cụ luôn luôn có ý định vẽ một bức tranh kiệt tác, nhưng chưa bao giờ bắt đầu cả”
và “ Trên giá vẽ ở góc buồng là một tấm vải trống trơn, từ hai mươi lăm năm
nay vẫn cứ chờ đợi mãi nét vẽ đầu tiên của bức tranh kiệt tác”. Chi tiết
này cho thấy sự ấp ủ và thai nghén của người nghệ sỹ lâu dài và bền bỉ như thế
nào. Cụ Bơ men, hai cô họa sĩ trẻ và các nhà văn trẻ đã sáng tác để lát đường đẫn tới lâu đài nghệ thuật. Và
không phải lúc nào họ cũng có thể cho ra đời kiệt tác của mình. Những điều đó
cho người đọc cảm thông với lao động nghệ thuật và kính trọng người làm nghệ
thuật.
Cần nhấn mạnh sự thương yêu, đùm bọc, giúp đỡ nhau giữa
những người nghệ sĩ. Xiu chăm sóc, lo lắng cho bạn, cô đã khóc ướt mủn cả chiếc
khăn giấy Nhật bản, cô đã an ủi, thậm chí nói dối bạn về tình trạng bệnh tình
để động viên bạn chống chọi với bệnh tật. Cụ Bơ men thì vô cùng lo lắng đến nỗi cáu bẳn vì ý
nghĩ kì quặc của Giôn xi. Cụ đã lẳng lặng vẽ chiếc lá cuối cùng, đem sinh mạng
của mình đổi lấy chiếc lá cũng có nghĩa là đổi lấy mạng sống cho cô hoạ sĩ trẻ
mắc bệnh hiểm nghèo.
Có một vấn đề tinh tế mà nhà văn không
đề cập trực tiếp. Đó là sau những lần yêu cầu kéo mành, Giôn xi nhìn thấy chiếc
lá thường xuân dũng cảm vẫn bám vào cành. Giôn xi nằm nhìn lá hồi lâu. Rồi sau
đó cô thay đổi hẳn ý nghĩ muốn chết. Cô nói với Xiu : “ Có một cái gì đó làm
cho chiếc lá cuối cùng vẫn còn đấy để em thấy rằng mình đã tệ như thế nào”.
Điều gì đã xảy ra trong tâm trí cô hoạ sĩ trẻ? Phải chăng, cô đã chuẩn bị đi
theo chiếc lá mong manh, nhưng nó không rụng xuống, bởi vậy lời nguyền của cô
đã được hoá giải? Phải chăng, sự dũng cảm của chiếc lá đơn độc trước những trận
mưa vùi dập và những cơn gió phũ phàng đã làm cho Giôn xi thấy mình quá yếu
đuối? Cô ngượng với chiếc lá và suy nghĩ lại. Phải chăng nhìn chiếc lá già
nhưng vẫn bền bỉ, níu kéo sự sống, không chịu lìa cành đã nảy sinh trong cô sự
so sánh? Cô trẻ trung, lại có bạn gái là Xiu, lại có cụ Bơ men hết lòng yêu
quý, chăm sóc, tại sao có thể dễ dàng buông xuôi, lìa bỏ cuộc sống ?...
Dù thế nào thì chiếc lá cuối cùng vẫn
là vật có ý nghĩa làm thay đổi số phận Giôn xi. Từ chỗ chỉ chăm chăm chờ thần
chết đem đi, đến chỗ thấy mình
đã tệ như thế nào, rồi nhận thấy muốn
chết là một tội. Rồi muốn ăn cháo và uống chút sữa, muốn soi gương, hy vọng
sẽ vẽ được vịnh Na-plơ một ngày nào đó...Từ chỗ mười phần chỉ được một, đến
chỗ“ Được năm phần mười rồi” và hôm sau thì : “ Cô ấy khỏi nguy hiểm
rồi, chị đã thắng” là cả một sự đảo ngược ngoạn mục hay có thể nói là Giôn
xi đã từ cõi chết trở về.
Đến đây cần lưu ý về vai trò của chiếc
lá cũng như vai trò nghệ thuật trong đời sống.
Khoa học gần như đã chịu bó tay trước
bệnh tình của Giôn xi, nhiều người đã chết vì bệnh viêm phổi. Vị bác sĩ điều
trị nói rằng mười phần chỉ được một và cái đó còn phụ thuộc vào cái ý muốn sống
của người bệnh, nếu không mọi thứ thuốc men đều trở thành vô dụng.
Tình cảm bạn bè cũng không giúp gì cho
Giôn xi. Xiu đã khóc, đã van nài nhưng Giôn xi vẫn không từ bỏ ý định sẽ chết
cùng với chiếc lá cuối cùng. Bởi vậy mà cô
nói : “Em muốn buông trôi hết thẩy và dong buồm xuôi dòng như một
trong những chiếc lá mệt mỏi và tội nghiệp kia”, và lạnh lùng, tàn nhẫn ra
lệnh kéo mành lên.
Nghĩa là tình trạng của Giôn xi đã gần
như tuyệt vọng, không gì có thể làm cho cô hoạ sĩ trẻ từ bỏ ý nghĩ sẽ buông
xuôi, sẽ chết như chiếc lá.
Nhưng chính chiếc lá của cụ Bơ men vẽ
đã làm được điều kì diệu. Nghiã là khi mà không gì có thể cứu giúp con người
thì nghệ thuật đã làm được điều mà khoa học y học và tình cảm của con người đều
bó tay, bất lực. Chiếc lá đã làm cho cô hoạ sĩ từ tuyệt vọng trở về với hi
vọng, từ cõi chết trở về với sự sống. Do đó ý nghĩa rất to lớn của tác phẩm còn
ở chỗ ca ngợi sức mạnh kì diệu của nghệ thuật. Chúng ta bỗng nhớ đến tác phẩm
nổi tiếng Luyxer nơ của Lep Tôn xtôi.
Lép Tôn xtôi ca ngợi sức mạnh của âm nhạc, sức mạnh kì diệu đã buộc tất
cả mọi người “đứng im lặng và bất động trong suốt nửa tiếng đồng hồ”. Còn ở đây O’Hen ry ca ngơi sức mạnh của hội
hoạ. Không phải ngẫu nhiên mà các nhà văn hoá lớn đã khẳng định chỉ có nghệ
thuật mới có thể cứu rỗi con người.
Bởi vậy, nếu khai thác truyện ngắn này
mà bỏ qua vấn đề trên thì thật là một điều đáng tiếc.
Một vấn đề khác cũng khá quan trọng
với truyện ngắn này là vấn đề lao động nghệ thuật và kiệt tác. Không phải là
một chủ đề lớn, nhưng tác giả đã đề cập đến lao động nghệ thuật âm thầm và khát
vọng của người nghệ sĩ. Các nghệ sĩ trẻ
vẽ những tranh minh hoạ, cũng như các nhà văn trẻ viết truyện chỉ là để lát
đường đến nghệ thuật. Mà chắc gì đã đến được. Cụ Bơ men bốn chục năm múa
cây bút vẽ mà không với tới được gấu áo vị nữ thần của mình. Cụ Bơ men và khao
khát vẽ một kiệt tác. Ròng rã hai mươi lăm năm khung vải vẫn chờ đợi nét vẽ của
cụ. Nhưng chính trong lúc bất ngờ nhất, không chờ đợi nhất thì cụ đã hoàn thành
kiệt tác của mình. Kiệt tác được vẽ bằng tình thương, lòng nhân hậu được vẽ vì
mục đích cứu sống con người, không một tính toán thiệt hơn. Và để có nó phải
đánh đổi bằng cả sinh mạng của người hoạ sĩ già trong đêm mưa giá rét. Chúng ta
có thể hiểu sự khe khắt của lao động nghệ thuật và kính trọng những người hiến
thân cho nó./.
Chào bác Vũ Nho. Bác có một bài hay quá. Em đọc rất xúc động. Đúng như thế thật, tên truyện là "Chiếc lá cuối cùng" mà.
Trả lờiXóa- Nguyễn Xuân Lai-
Cám ơn bạn đã ghé trang và chia sẻ!
XóaLấy ảnh con gái rượu của Nhất minh hoạ là phải chi rượu đấy nhé!
Trả lờiXóaHay quá thầy ạ.
Trả lờiXóa