Đi trong hương tràm với lời bình

Nhà giáo nhà văn Hoàng Dân

Đi trong hương tràm

                                                                             Hoài Vũ

Em gửi gì trong gió trong mây

Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây

Hoa tràm e ấp trong vòm lá

Mà khắp trời mây hương tỏa bay!

Dù đi đâu dù xa cách bao lâu

Dù gió mây kia đổi hướng thay màu

Dù trái tim em không trao anh nữa

Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau

Gió Tháp Mười đã thổi thổi rất sâu

Có nỗi thương đau có niềm hi vọng

Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng

Hương tràm bên anh, mà em đi đâu?

Dù đi đâu và xa cách bao lâu

Anh vẫn có bóng em giữa bóng tràm bát ngát

Anh vẫn thấy mắt em trên lá tràm xanh mát

Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao

            Lời bình Hoàng Dân

            Bài thơ giống như một lời độc thoại triền miên không dứt. Những hồi ức, những kỉ niệm về một tình yêu da diết, nỗi buồn nhớ mênh mông… Nỗi buồn dường như xóa nhòa cả ranh giới giữa quá khứ và hiện tại, bao trùm lên cả không gian và thời gian... Tất cả đều trang nghiêm và lặng lẽ như một khúc tưởng niệm. Hình như người còn sống đang cố gắng huy động hết khả năng cảm nhận của các giác quan để dựng lại chân dung của người đã khuất từ trong tất cả những cái vô hình và hữu hình ở thế giới xung quanh:

Em gửi gì trong gió trong mây

Để sáng nay lên Vàm Cỏ Tây

Hoa tràm e ấp trong vòm lá

Mà khắp trời mây hương tỏa bay

Người đang sống lắng nghe trong gió, dõi nhìn theo mây để trò chuyện với người đã khuất về những điều mà chỉ có hai người mới có thể chia sẻ cho nhau, đó là những điều riêng tư thầm kín đã được hình tượng hóa thành hoa tràm e ấp trong vòm lá! Hoa là biểu tượng của cái đẹp, nhưng rất phù du. Lá là biểu tượng của tuổi xuân, của sự sống; nhưng không thể vĩnh cửu. Một tình yêu đẹp, phơi phới thanh xuân, nhưng cũng thật mong manh, nó đột nhiên bị chia lìa thật phũ phàng! Dường như nỗi đau mất mát khiến cho cả gió, mây, hoa, lá… cũng ngơ ngác, thẫn thờ. Nhưng có lẽ chính trong nỗi đau tận cùng ấy, vẻ đẹp của một tình yêu chung thủy đã thăng hoa thành một giá trị tinh thần bất tử:

Mà khắp trời mây hương tỏa bay!

Hình như toàn bộ không gian, thời gian giờ đây đều thấm đẫm nỗi xót thương, nhung nhớ, thổn thức… để tạo nên một sự giao hoà âm dương thiêng liêng và bí ẩn.

Một loạt các mệnh đề phủ định được dùng để khẳng định lòng chung thủy của tình yêu:

Dù đi đâu dù xa cách bao lâu

Dù gió mây kia đổi hướng thay màu

Dù trái tim em không trao anh nữa

Dù cuộc chia li là vĩnh viễn, dù thiên nhiên đổi thay thất thường, dù trái tim em đã thuộc về một thế giới khác vô hình vô ảnh… ; nhưng sức mạnh bí ẩn của tình yêu đã biến tất cả những cái không thể ấy thành cái có thể:

Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau

Cái thoảng qua của gió, của hương mơn man dịu dàng biết bao! Thiên nhiên hay tình yêu đã an ủi con người trong những khoảnh khắc cô đơn, chòng chành, hụt hẫng? Có lẽ cả hai! Triệu triệu năm qua, thiên nhiên vẫn vậy, cứ tưởng gió mây vô tình nhưng hoá ra lại thật hữu tình, nhân hậu. Vào cái khoảnh khắc con người gần như tuyệt vọng thì thiên nhiên lại ân cần chia sẻ và nâng đỡ. Và triệu triệu năm qua tình yêu vẫn vậy, tình yêu luôn là tác nhân giúp cho con người vượt qua những phút yếu đuối ngã lòng.

Vì sao vậy? Vì ở đây, tình yêu dang dở bởi một lí do cao cả. Cô gái đột ngột ra đi và do đó không thể tiếp tục chờ đợi chàng trai được nữa:

Dù trái tim em không trao anh nữa

Trái tim em đã thuộc về anh nhưng lại không thể trao cho anh! Có lẽ trong tình yêu lứa đôi, sẽ chẳng có nỗi đau nào lớn hơn thế! Cho đến phút cuối cùng, cô gái vẫn chưa được gặp lại người yêu để nói với người yêu những lời nồng nàn say đắm nhất. Cô mang theo mối tình của mình vào cõi vĩnh hằng. Và tất nhiên chàng trai có thể hình dung ra những gì mà cô gái sẽ nói, thế cho nên chàng trai mới lắng nghe trong gió trong mây những lời thì thầm chưa và sẽ không bao giờ còn có cơ hội để nói ra được nữa của người yêu. Bằng cái linh giác tuyệt vời của những kẻ đang yêu, chàng trai như muốn kêu lên:

Một thoáng hương tràm cho ta bên nhau

Tình yêu đã thăng hoa thành hương tràm hay hương tràm là dư vị của một mối tình dang dở? Chỉ biết rằng hương tràm là cái sẽ còn mãi tới muôn đời! Nó từng đi qua cuộc đời của những kẻ dám xả thân cho một tình yêu không vụ lợi để cuối cùng nó mãi mãi là chứng nhân cho một tình yêu cao đẹp. Vì thế:

Gió Tháp Mười đã thổi/ thổi rất sâu

Có nỗi thương đau/ có niềm hi vọng

Hai câu thơ được ngắt nhịp khác nhau (5/3 và 4/4) dường như để tô đậm một nỗi đau không gì bù đắp nổi: những cơn gió nối tiếp nhau hú dài như xoáy vào trái tim trống vắng cô đơn, nó quất thẳng vào một vết thương tâm hồn không bao giờ thành sẹo; nhưng trong nỗi đau ấy dường như lại tiềm tàng một sức mạnh kì diệu, nó giúp cho con người không bị gục ngã trong tuyệt vọng bởi chính cái hào quang của một tình yêu cao thượng. Tình yêu lớn thường có sức mạnh cải tạo, nâng đỡ, khích lệ và cổ vũ con người hãy sống xứng đáng với người yêu của mình.

Dù biết rằng khi phải đối mặt với sự thật, nhất là sự thật về những tổn thất, mất mát là rất khó khăn:

Bầu trời thì cao, cánh đồng thì rộng

Hương tràm bên anh, mà em đi đâu?

Bầu trời và cánh đồng là những sự vật lớn trong thiên nhiên, tồn tại vĩnh cửu, có thể quan sát được. Nhưng bầu trời và cánh đồng thì quá cao và quá rộng, nó khiến cho con người có mặc cảm bé nhỏ, lạc loài, bơ vơ. Hương tràm thì vô hình, không thể nhìn thấy, nhưng có thể cảm nhận bằng linh giác của tình yêu. Hương tràm cũng tồn tại vĩnh cửu như bầu trời và cánh đồng. Như vậy, tất cả vẫn đang hiện hữu, chỉ trừ em! Và mất em, tức là anh đã mất tất cả! Chợt nhớ một câu thơ trong bài thơ Núi Đôi của Vũ Cao: “Núi vẫn đôi mà anh mất em”! Sự mất mát trong tình yêu lứa đôi ở bài thơ Đi trong hương tràm và bài thơ Núi Đôi sao giống nhau đến thế? Nó trở thành nỗi ám ảnh khôn nguôi trong trái tim của người đang sống. Ám ảnh trước nghịch lí còn (những sự vật vô tri) – mất (những sinh thể gắn bó máu thịt)! Và ám ảnh vì nỗi cô đơn thăm thẳm…

Nhưng chàng trai đã gắng gỏi vượt lên để tôn vinh tình yêu:

Dù đi đâu và xa cách bao lâu

Anh vẫn có bóng em giữa bóng tràm bát ngát

Anh vẫn thấy mắt em trên lá tràm xanh mát

Anh vẫn nghe tình em trong hương tràm xôn xao

Dù sự thật là em đã vĩnh viễn đi xa, nhưng tình yêu mà em dành cho anh và anh dành cho em thì vẫn nguyên vẹn và tinh khôi như buổi ban đầu bởi: Anh vẫn có... Anh vẫn thấy... Anh vẫn nghe... trong cái màu xanh thanh xuân vô tận của bóng tràm bát ngát, lá tràm xanh mát, hương tràm xôn xao... Tất cả những gì thuộc về em đã được hóa thân thiêng liêng và gần gũi biết chừng nào?!

Bài thơ kết thúc bằng một điệp khúc khẳng định Anh vẫn... giống như tiếng vọng của một lời thề giao hòa giữa hai cõi âm-dương... Lời thề ấy vừa rất hiện thực, lại vừa vô cùng bí ẩn, mơ hồ... Phải chăng đó mới chính là nỗi ám ảnh không chỉ vì mất một người yêu cụ thể, tan vỡ một mối tình cụ thể; mà cao hơn, đó là lẽ sống hướng về cái tận thiện tận mĩ của những con người có trái tim vô cùng nhạy cảm trước thiên nhiên và cuộc sống?!

                                                                            Núi Bò-Hà Nội

                                                       Một ngày mưa lạnh, mùa đông năm 2004