“NỖI THƯƠNG MÌNH” TRONG “TRUYỆN KIỀU” SO VỚI NGUYÊN VĂN TRONG “KIM VÂN KIỀU”

 “NỖI THƯƠNG MÌNH” TRONG “TRUYỆN KIỀU” SO VỚI NGUYÊN VĂN TRONG “KIM VÂN KIỀU”

                                                 Vũ Nho

Thực ra, nguyên văn trong Kim Vân Kiều của Thanh Tâm Tài Tử không phải là văn xuôi, mà là một bài ca của Kiều có nhan đề “Khốc hoàng thiên” (Khóc trời xanh) được nàng phổ nhạc vào khúc Hồ cầm, mở đầu của hồi 11

(Nức nở kêu trời, bình khang gửi hận/ Chơi bời quen thói toan đúc nhà vàng).

Nguyên văn như sau:

“KHỐC HOÀNG THIÊN

(Khóc trời xanh)

Xót mệnh bạc gặp cơn biến cố

Liều cứu cha mắc hố lửa hồng

Mũi dao toan đã liều cùng

Cam tâm chịu nhục thề không lẽ nào.

Bỗng đâu lại mắc vào gian kế

Miệng dù trăm khôn lẽ biện minh

Xà cao đã bị treo mình

Thịt da bị đánh tan tành máu rơi

Tam tứ thứ chết rồi sống lại

Chẳng thương tình vẫn phải kêu van

Dừng tay lại bắt cam đoan

Làm tiền rước khách nồng nàn mới tha

Thiếp vốn thị con nhà khuê các

Nghề ăn chơi đơn bạc biết đâu

Nghe lời giáo huấn ban đầu

Thực vô liêm sỉ những câu ê chề

Chăn gối bảo học nghề ma mọi

Phấn son tô đêm tối gạ người

Khách chưa ngủ vẫn phải ngồi

Khách đà ngủ kĩ im hơi đợi chờ

Đã sự khách nghi ngờ bẽn lẽn

Lại đề phòng khách lẻn trốn ra

Bông đùa gặp kẻ tham hoa

Cũng nên lăn lóc mặn mà hỏi han

Khách quen thuộc lọ bàn chi nữa

Người lạ xa phải lựa tính tình

Gặp phường lỗ mãng lưu manh

Cũng nên niềm nở tỏ tình mến yêu

Má má chỉ ham nhiều tiền bạc

Xấu tốt đều nhất loạt hoan hô

Hoa tươi bảo chắp cành khô

Mĩ nhân sánh với côn đồ cũng ưng

Gặp thối miệng vổ răng khôn tránh

Lở ghẻ hay tật bệnh chẳng nề

Hễ mà hơi tỏ ý chê

Ra tay đánh mắng tức thì chẳng sai

Sống làm vợ muôn người chưa đủ

Thác đi mồ vô chủ ai hay

Sinh ra phận gái khổ thay

Gái mà kĩ nữ khổ rày gấp trăm

Phận tì thiếp còn nhằm có chủ

Đời ca nhi sinh tử chắc đâu

Khóc trời tả lại mấy câu

Ngâm lên một chữ dạ sầu muôn chung

Nhắn nhủ bạn lầu hồng ai đó

Lò lửa mau thoát chỗ hiểm nghèo

Đợi khi ngoài cửa vắng teo

Gió thu than khóc, hồn tiêu đến ngày.

Bài ca này ai nghe cũng phải động mối thương tâm, mà người nào mục kích thì cũng sa lệ. Thúy Kiều đem phổ nhạc vào khúc Hồ cầm, một khi dạo lên, nghe càng ai oán não nuột. Chẳng những chị em trong hàng viện phải khóc nức nở mà cả đến con heo dữ như mụ Tú Bà cũng không ngăn nổi một vài giọt nước mắt hão.

Lúc ấy, trong vùng có một chàng thư sinh họ Thúc, tên Thủ, tự là Kì Tâm…”. (Truyện Kiều đối chiếu, trang 228-230).

Còn đây là đoạn thơ của Nguyễn Du trong TK. Vì đoạn thơ quá dài nên chúng tôi chỉ đánh dấu câu bắt đầu và câu kết thúc. Bắt đầu từ câu:

Gót đầu vâng dạy mấy lời (số 1217)

Kết thúc ở câu:

 Sao cho sỉ nhục một lần mới thôi (số 1274).

Tổng số câu lục bát là 58 câu. Số trang in tương đương nhau khoảng 2 trang.

Những gì Nguyễn Du đã làm khác?

- Thứ nhất, Nguyễn Du đã dùng nghệ thuật thơ lục bát để diễn tả nội dung của một ca từ tựa như thơ của khúc hát “Khóc trời xanh”. Tuy hai bên đều là thơ, nhưng diễn đạt của Nguyễn Du không phải là dịch thơ sang thơ.

- Thứ hai, toàn bộ nội dung khúc ca “Khóc trời xanh” trong KVK chỉ tóm tắt quá trình Kiều bán mình, bị lừa, bị đánh rồi bị ép tiếp khách; sự hổ thẹn khi học “nghề ma mọi”. Còn lại là nỗi khổ của người làm nghề kĩ nữ ở chốn lầu xanh. Trong khi Nguyễn Du đã lược bỏ hầu hết nội dung này và thay bằng những ý khác. Nhà thơ Việt Nam chỉ giữ lại nội dung đoạn đau đớn, hổ thẹn của một người con nhà tử tế bị ép buộc học nghề kĩ nữ:

Xót mình cửa các buồng khuê

Vỡ lòng học lấy những nghề nghiệp hay

Khéo là mặt dạn, mày dày.

- Thứ ba, bỏ những câu tả nỗi khổ của người làm nghề kĩ nữ, Nguyễn Du đưa vào cảnh ăn chơi nơi chốn lầu xanh với những câu thơ khái quát cao về bản chất công việc:

Biết bao bướm lả ong lơi

Cuộc say đầy tháng, trận cười suốt đêm

Dập dìu lá gió cành chim

Sớm đưa Tống Ngọc, tối tìm Tràng Khanh.

- Thứ tư, Nguyễn Du thêm vào những câu thơ diễn tả nỗi thương mình của chính Thúy Kiều. Những nội dung này không hề có trong KVK:

Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh

Giật mình, mình lại thương mình xót xa

Khi sao phong gấm rủ là

Giờ sao tan tác như hoa giữa đường

Mặt sao dày gió dạn sương

Thân sao bướm chán ong chường bấy thân

(Giáo sư Lê Trí Viễn, một chuyên gia hàng đầu về Văn học trung đại đã bình giảng rất sâu sắc và thấm thía đoạn trích Nỗi thương mình trong sách "Những bài giảng văn ở Đại học").

Thứ năm, Nguyễn Du đã không chú ý đến nội dung bài ca nói nỗi khổ chung của người phải làm nghề kĩ nữ. Nhà thơ nói những nỗi khổ của chính bản thân Kiều, về thái độ đau khổ, cô đơn của chính nàng Kiều cả những lúc "vui gượng", cho đến sự "thờ ơ" vô cảm "Mặc người mưa Sở, mây Tần":

Vui là vui gượng kẻo là

Ai tri âm đó mặn mà với ai

Thờ ơ gió trúc mưa mai

Thứ sáu, Nguyễn Du để cho Kiều nhớ đến người thân của mình trong hoàn cảnh "Ngẩn ngơ trăm mối dùi mài một thân". Đưa những nhớ nhung về người thân của Kiều vào đoạn này là rất hợp. Đây là một sáng tạo hoàn toàn của Nguyễn Du. Ngay cả trật tự nhớ, nhà thơ cũng cho thấy tính chất hợp lí của thứ tự những người được nhớ đến. (Nếu so sánh với những lần nhớ người thân trước đây).

Thứ bảy, thay vì nói chuyện ai nghe khúc "Khóc trời xanh" cũng cảm động, kể cả Tú Bà cũng rớt nước mắt, Nguyễn Du đã dùng các câu thơ lục bát để diễn tả ấn tượng của mình với cuộc đời Kiều và đời người "hồng nhan". Đây cũng là cách nhà thơ thường làm để chuyển đoạn một cách mềm mại và khéo léo:

Lần lần thỏ bạc ác vàng

Xót người trong hội Đoạn Trường đòi cơn

Đã cho lấy chữ hồng nhan

Làm cho cho hại cho tàn cho cân

Đã đầy vào kiếp phong trần

Sao cho sỉ nhục một lần mới thôi

Bảy điều Nguyễn Du làm khác biệt Thanh Tâm Tài Tử. Bảy điều đó là những sáng tạo của Nguyễn Du. Đặc biệt về “nỗi thương mình” và về “nỗi lòng” nhớ người thân. Nỗi nhớ cho thấy một nàng Kiều luôn luôn trọng chữ Tình, chữ Hiếu. Nàng là người tình nặng, nghĩa dày. Đó cũng là một nét làm cho nhân vật Kiều của Nguyễn Du đẹp hơn, sâu sắc hơn, đầy đặn hơn so với nàng Kiều trong KVK.