TẾ HANH MỘT NGƯỜI TÌNH CHUNG THỦY LỚN

TẾ HANH MỘT NGƯỜI TÌNH CHUNG THỦY LỚN

                                Vũ Nho

             Tế Hanh là người đã viết và in hơn mười tập thơ về quê hương, về đấu tranh thống nhất đất nước, về tình bạn, tình yêu, về các nhà thơ. Nhưng thơ tình là một phần nổi trội của thơ ông, để lại trong lòng bạn đọc ấn tượng Tế Hanh là một người tình chung thủy lớn.

          Không chủ trương mạnh mẽ và có phần cực đoan như Xuân Diệu khi tuyên bố:

          Vì em thơ tạo nên lời

          Lại vì em suốt đếm ngồi chép thơ

Nhưng Tế Hanh rất xem trọng tình yêu, coi tình yêu như động lực sáng tác của đời mình : “Tôi đã là một người cha và không còn ở tuổi bắt đầu hay chạy đuổi những mối tình. Nhưng tôi vẫn thấy tình yêu là động lực cho sáng tác. Mỗi lần yêu, tôi cảm thấy cuộc đời như giàu có hơn, đáng sống hơn, nghĩa là đáng ca ngợi hơn […] Tôi đã có những mối tình hạnh phúc và những mối tình đau khổ. Nhưng ngay cả trong trường hợp đau khổ, tôi cũng biến tình yêu thành sức mạnh cho sáng tác” ( Tâm sự của một người làm thơ. Tuyển tập Tế Hanh, tập 2, nxb Văn Học, Hà Nội, 1997, trang 203).

          Quan niệm ấy, không ít lần được Tế Hanh viết thành thơ:

                   Lần yêu là một lần giàu

                   Thêm hương vĩnh viễn với màu vô biên

                             ( Không đề. Những đoạn thơ về tình yêu).

Yêu là để tâm hồn giàu co, để vĩnh viễn  với thời gian, vô biên với không gian. Yêu là để cảm xúc thêm nhạy bén, nhìn cuộc đời, nhìn mọi người và nhìn mình thêm sâu sắc:

                   Ta yêu em

                   Như yêu sự sống

                   Ngày hiện trong đêm

                   Thực hòa với mộng

                   Thấy hoa thêm tươi

                   Thấy trời thêm xanh

                   Thấy hiểu thêm người

                   Thấy hiểu thêm mình

                                (Ta đã yêu em)

                                                            Tế Hanh

 

Nhu cầu yêu là một nhu cầu tự nhiên, một nhu cầu tất yếu như sự vật, như thiên nhiên:

                   Sông cần phải dâng

                   Chim cần phải kêu

                   Mùa cần phải xuân

                   Ta cần phải yêu

                          ( Ta đã yêu em)

Ta đã yêu em dù biết rằng không có gì vĩnh cửu trong thế giới đầy biến động, thăng trầm, nhưng khi yêu, con người vẫn muốn có tình yeey vĩnh viễn, tình yêu bất tử. Thậm chí tình yêu tồn tại ngay cả khi con người đã về cõi khác (Thân người về xứ khác/ Tình người còn đâu đây – Vũ Quần Phương). Vì thế mà tâm trạng và khát vọng của Tế Hanh cũng là tâm trạng của hầu hết những người đang yêu:

                   Anh dù biết tình yêu không vĩnh viễn

                   Vẫn đi tìm vĩnh viễn của tình yêu

                                 (Tình yêu và vĩnh viễn)

          Người yêu được ví như là nỗi vô biên : “ Em là nỗi vô biên/ Cho tình anh bất tận” ( Không đề). Rồi người yêu lại được ví như trận gió bất ngờ làm nụ trên cành nở thành hoa, làm cho tình trong mình nở thành thơ ( Hoa và thơ). Người yêu được ví như biển. Biển một bên em một bên và Em là một biển đầy/ Anh đứng trên bờ rợn ngợp  ( Văn xuôi cho em). Người yêu được ví như sóng, dào dạt vào mình như sóng biển:

                   Biển một bên em một bên

                   Ta đi trên bãi cát êm đềm

                   Thân buông theo gió hồn theo mộng

                   Sóng biển vào anh với sóng em

                                      (Sóng)

Và người yêu cũng có thể thành cơn bão trong lòng khiến người tơi bời, xơ xác, ngả nghiêng:

                   Cơn bão tạnh lâu rồi

                   Hàng cây xanh thắm lại

                   Nhưng em đã xa xôi

                   Và cơn bão lòng ta thổi mãi

                                      (Bão)

Coi người yêu là “ Bài ca sự sống”. Và  nếu mất người yêu thì dù “đau buồn biết mấy” nhưng Tế Hanh tìm thấy một sự an ủi:

                    Mất người yêu ta còn lại tình yêu

                                            (Bài ca sự sống)

Tế Hanh là như vậy. Nhà thơ hồn nhiên đem tặng người yêu đóa hoa, quyển sách,  tặng mây, tặng trăng và cuối cùng:

                   Tặng em tất cả đời thơ

                    Bốn mươi năm lẻ đợi chờ tặng em

                                      (Tặng)

Yêu và ca tụng người yêu của mình như Tế Hanh cũng là hiếm thấy. Người yêu thành ra người quyết định, người thay đổi cuộc đời và sự nghiệp. Đến nỗi nhà thơ không hình dung nổi mình sẽ ra sao nếu không gặp em, “ không ngày hôm ấy”:

                   Một lời nói của em thôi

                   Đem bao thay đổi trong đời của anh

                   Không em anh chẳng biết mình

                   Không ngày hôm ấy đời thành ra sao?

                                                (Không ngày hôm ấy)

          Những lời đẹp đẽ nhất, Tế Hanh dùng để ca ngợi người mình yêu. Làm thơ chưa đủ, nhà thơ viết “Văn xuôi cho em”, một loại thơ văn xuôi để giải thích lí do vì sao yêu:

          Anh yêu nơi em đôi mắt , mở to như muốn chứa cả cuộc đời rộng lớn

          Anh yêu nơi em cái miệng như trái mọng mùa thu làm ngọt cả cành cây

                                               (Văn xuôi cho em)

Yêu em, khi Hà Nội vắng em, nhà thơ ngơ ngẩn đi tìm, và tìm thấy bài thơ Hà Nội vắng em, trong đó có câu thơ độc đáo:

                   Thêm yêu Hà Nội vắng đầy cả em

Đã vắng em, mà lại đầy cả em, đây chính là trạng thái “ khả giải bất khả giải chi gian” ( giữa cái có thể và không thể giải thích) chỉ thấy ở trong thơ!

          Tâm trạng ngẩn ngơ, chập chờn khi yêu đã được Tế Hanh ghi lại thật tinh tế và chính xác trong bài thơ tình nổi tiếng “ Em gần gũi em xa xôi”

                   Em gần gũi, em xa xôi

                   Sao em như thể chân trời trước anh

                   Đưa tay tưởng với được tình

                   Bước đi tới mãi mà mình vẫn xa

Chính sự chập chờn vừa gần gũi vừa xa xôi đã làm nên tính hấp dẫn muon đời của tình yêu, làm cho người ta đắm đuối, say mê, theo đuổi.

          Chế Lan Viên khi viết về Tế Hanh so sánh: “ Nếu vào trong khu vườn, Xuân Diệu sẽ ngoạm vào  các trái hồng lẫn cả trái xanh, Huy Cận lắng nghe chất nhựa lên cành, người nào đó hì hục tìm thơ trong bộ rễ âm thầm, còn với Tế Hanh thì màu xanh của lá cũng đủ cho anh hạnh phúc” ( Tế Hanh hay  Thơ và Cách mạng).

          Tế Hanh là như thế. Thơ tình của Tế Hanh cũng là như thế. Nhẹ nhàng, bền bỉ,  chung thủy, đắm say, sâu lắng. Trân trọng tình yêu, theo đuổi tình yêu, nâng niu tình yêu, Tế Hanh đã viết nhiều thơ tình và quan trọng nhất là nhà thơ đã trở thành một người tình chung thủy lớn trong thơ.

                                    Hà Nội, Sài Gòn, tháng 7/2009

In trong cuốn " Tưởng nhớ nhà thơ Tế Hanh 1021 -2009", nxb Hội Nhà văn, 2009.