Nhà văn dịch giả Vũ Công Hoan
THẢO DÂN
TẢN VĂN
DƯ HOA
VŨ CÔNG
HOAN dịch
Có
đến gần năm năm về trước, trong một thành phố quan trọng của Trung Quốc
đã xuất hiện một cụm nhà gác giá cao cắt cổ,
đứng sừng sững giữa khu vực trung tâm phồn hoa bậc nhất của thành phố. Trong cụm
nhà gác cao hơn bốn mươi tầng này có sáu
khách sạn cao cấp, mỗi khách sạn có diện tích 2000 mét vuông, trang trí vô cùng
xa xỉ, vật liệu sử dụng và dụng cụ nhà bếp nhà vệ sinh đều là mác sản phẩm tối
tân nhất thế giới. Sáu khách sạn cao cấp này vừa bắt đầu tiêu thụ đã lập tức có
khách hàng.
Người
đầu tiên mua một trong sáu khách sạn có giá trị hơn một trăm triệu đồng nhân
dân tệ đâu phải nhà buôn bất động sản lôi cuốn hấp dẫn, không phải nhà đầu tư
tài chính tiền tệ, hoặc bậc tân quí của ngành IT, mà là một vị cai đầu dài mua
bán máu rất không đáng kể trong làn sóng kinh tế của Trung Quốc, là người tổ chức
bán máu. Vị cai đầu dài bán máu giầu có này ra tay hào phóng trả hết tiền ngay
một lúc. Thế là câu truyện về thảo dân của
tôi có thể rủ rỉ kể ra.
Trong
truyện dài “Hứa Tam Quan bán máu” xuất bản năm1995, tôi xây dựng một nhân vật
Lý Huyết Đầu (Trưởng phòng quản lý máu họ Lý) Đây là sự kéo dài vốn sống thời nhỏ
của tôi ở bệnh viện trong thế giới hư cấu. Khi tôi viết truyện dài này, nghĩa của
từ thảo dân trong Hán ngữ hết sức đơn thuần, chỉ là bộ rễ của cây cỏ mà thôi. Mấy
năm sau chúng tôi nhập khẩu từ tiếng Anh(grassroots)nghĩa từ đã hoàn toàn mới.Thảo
dân nghĩa rộng đã trở thành đại danh từ chỉ tầng lớp yếu thế phi dòng chính và
phi chính thống(tương đương với từ thảo dân, dân đen của ta -ND), sau đó nhanh
chóng lan ra xã hội Trung Quốc.
Trong
ký ức của tôi, anh chàng trong bệnh viện chịu trách nhiệm thu mua huyết dịch cuả
nông dân, cũng giống như y tá bác sĩ mặc áo choàng blu trắng, nhưng áo blu trắng
của anh ta rất bẩn, nhất là ở mông và cánh tay áo đen sì sì. Mồm anh ta suốt
ngày ngậm thuốc lá cuốn. Nông dân đến bán máu đều tôn xưng anh ta là “huyết đầu”, giải thích bằng văn bản tức là
trưởng phòng quản lý máu.
Trưởng
phòng quản lý máu này đã xác lập cho mình thẩm quyền không nói mà biết trong thế
giới huyết dịch. Tuy trong bệnh viện địa vị của anh thấp hơn một y tá thông thường
nhất, nhưng anh tinh thông ý nghĩa của tích lũy năm tháng. Trong thời gian trôi
qua anh lặng lẽ xây dựng cho bản thân địa vị làm vua thảo dân. Trong con mắt của
những nông dân vì nghèo khổ hoặc vì lý do quan trọng hơn khác đến bán máu, có
lúc anh là một Chúa Cứu Thế.
Trong
thời đại đã qua, kho máu trong mọi bệnh viện đều tồn kho đầy đủ. Ngay từ ban đầu,
anh đã tận dụng đầy đủ điểm này, khiến những người bán máu từ xa đến,dọc đường
bắt đầu lo lắng, lo máu chảy trong cơ thể mình liệu có bán được không?
Anh đã hết sức tự nhiên không chỉ gây sự
tôn kính của mọi người đối với bản thân, mà còn khiến họ ai ai cũng xuất phát từ
đáy lòng. Tiếp theo anh lại làm cho những người nông dân chất phác nhất này hiểu
rõ ý nghĩa của quà biếu. Tuyệt đaị đa số
trong những người này đều mù chữ, nhưng họ biết sự trao đổi giao lưu tất không
thể thiếu giữa con người với con người. Rõ ràng quà biếu là chỗ dựa quan trọng
nhất khi giao lưu. Nó là một thứ ngôn ngữ khác, là thứ ngôn ngữ lấy tự tổn thất
làm tiền đề. Chính vì vậy, quà biếu trở thành một từ yêu thích, khen ngợi và
tôn kính. Như vậy anh khiến các nông dân hiểu rõ, trước khi ra khỏi nhà phải
đem theo hai cây rau xanh, hoặc mấy quả cà chua và vài quả trứng gà. Khi hiến rau
xanh, cà chua, trứng gà, cũng là hiến từ khen ngợi và tôn kính.Nếu đi tay không
coi như mất ngôn ngữ, trở thành người câm điếc.
Anh
chịu khó kinh doanh vương quốc của mình, kéo dài mấy chục năm. Về sau thời đại
thay đổi, mọi kho máu trong bệnh viện đều bắt đầu trở nên thiếu máu, người mua
máu bắt đầu nịnh kẻ bán máu, thẩm quyền của những người thu mua máu trong bệnh viện
bị lung lay.Nhưng anh không vì thế mà lo. Lúc bấy giờ anh đã nghỉ hưu, trái lại
anh nắm bắt thời cơ trở thành cai đầu dài buôn bán máu thực sự,không còn là
nhân viên quản lý máu trong bệnh viện trên ý nghĩa truyền thống.
Vị
cai đầu dài buôn bán máu naỳ đã qua đời hơn mười năm trước. Trước khi tạ thế
anh đã hoàn thành một việc hoành tráng.Bố tôi cho tôi biết tin này. Cuối năm
1995 bố tôi đọc xong “Chuyện Hứa Tam Quan bán máu”, trong điện thoại bố tôi kể
câu truyện sau khi về hưu, nhân viên thu mua máu này giầu có lên như thế nào.
Khi thị trường Trung quốc kinh tế trỗi dậy mạnh mẽ, anh này phát hiện giá máu
thời bấy giờ ở mỗi địa phương một khác nhau. Thế là trong một thời gian rất ngắn
đã tổ chức gần một ngàn người bán máu, lặn lội đường daì hơn 500 km từ Triết
Giang đến Giang Tô, vượt qua mười huyện, đem máu của họ bán đến nơi giá cao nhất
mà anh biết.Những kẻ đi theo anh ta có thu nhập nhiều hơn một chút, nhưng túi tiền của anh ta đã phồng lên như quả bóng
đá đẫy hơi.
Tôi
có thể tưởng tượng, đây là một chuyến đi dài dằng dặc phức tạp rối loạn. Tôi
không biết anh ta sử dụng thủ đoạn gì, khiến những con người thường ngày tự do
tản mạn nhất, lại không quen biết nhau, tổ chức thành đôị ngũ thảo dân đông đảo
ô hợp, ồn ào ầm ĩ. Tôi tin anh ta có qui định kỷ luật nào đó với bọn họ, hơn nữa
đã tự ý vận dụng những biên chế nào đó của quân đội, Trong đám đông tạp loạn
này anh chọn ra hơn mười người cho họ có quyền hạn, bắt họ thể hiện toàn bộ tài
hoa của mình, cùng một lúc vừa dọa nạt và lôi kéo, vừa nói lời đường mật, vừa buột mồm mắng mỏ. Họ đã
quản chặt gần một ngàn người này, còn anh ta chỉ lo quản chặt hơn mười người kia
là đủ.
Hành
động tập thể này rất giống đội quân di động trong chiến tranh, hoặc giống
như nghi thức tôn giáo đang tiến hành. Họ
đen ngòm có thể phủ kín một đoạn đường dài. Đánh lộn nhau giữa những gã đàn
ông, dè bỉu lẫn nhau giữa những mụ đàn
bà, cả những cuộc tình vụng trộm giữa trai và gái và những dịch bệnh đột kích bất
ngờ một số ai đó. Đương nhiên cũng có những sự giúp nhau chân thành, có thể còn
có tình yêu nảy sinh...Tôi tin trên thế gian này có thể không tìm đâu ra đội ngũ khác, có thể phong phú đa dạng hơn đội
ngũ thảo dân bán máu này.
Tôi
nghĩ, cái ông quản lý máu trong ký ức tuổi thơ của tôi nếu không qua đời quá sớm,
thì của cải ông tích lũy được cũng có thể sống trong ngôi nhà hào hoa sang trọng.
Đương nhiên không thể đặt ngang bằng với ông cai đầu dài bán máu trong thành phố
lớn tôi đã nói ở trên. Ông cai đầu dài bán máu ở trong khách sạn cao cấp nhất
giá trị hơn một trăm triệu đồng nhân dân tệ có thẩm quyền hoành tráng hơn. Nghe
đâu ông lãnh đạo hơn mười vạn người bán máu. Đây là hiện thực của Trung Quốc hiện
nay. Tuy mỗi người bán máu được tổ chức đi bán máu phải nộp một số chi phí, những
vẫn nhiều hơn thu nhập một mình đi bán máu.
Con
người khổng lồ huyết dịch chuyên trách tổ chức bán máu này, sống một cuộc sống
xa xỉ mai danh ẩn họ, không ai biết ông ta xét đến cùng có bao nhiêu của cải?Khi
kho máu đang thiếu máu, con người buôn bán máu khổng lồ này cũng là đối tượng lấy
lòng của các bệnh viện lớn. Có khi muốn mời ông ta ăn bữa cơm cũng rất khó.Đối
với ông ta buôn bán là buôn bán. Giá cả của bệnh viện ở đâu cao, huyết dịch
ông ta khống chế sẽ chảy về đó.
Bán
máu, nghề này xem ra có vẻ hết sức thấp
kém, Cũng như thế, xin kể một câu truyện tiền của, mà tạp chí “Fu bu si”bàn đến
một cách say sưa. Đây là một câu truyện về thành công của thảo dân chính cống.Tôi
lại kể câu truyện của một thảo dân khác. Đây là câu truyện tôi đọc trên báo
Trung Quốc ba năm trước, một người thu hồi phế liệu cũ, trên báo gọi ông ta là
chủ bang, bang ăn xin, hay còn gọi là vua rác. Ông ta chỉ là vua rác của một
khu vực nào đó trong thành phố. Nhưng ông ta có tài sản mấy chục triệu. Trong
thành phố của Trung Quốc, trong mỗi khu ở nhỏ đều có mấy người chuyên môn thu hồi
phế phẩm. Họ mua những vật phẩm sắp sửa thải loại của dân cư với giá rẻ, sau
khi phân loại những vật phẩm cũ bỏ này, hơi nâng cao giá bán lại cho con buôn
thu hồi lớn hơn. Vua rác mà tôi nói chính là con buôn thu hồi phế liệu lớn hơn.
Ông ta mua phế liệu từ những con buôn thu hồi nhỏ rồi nâng giá bán cho những xí
nghiệp sản xuất khác nhau. Xí nghệp sản xuất có thể vì thế hạ thấp giá thành
nguyên vật liệu. Khi trả lời nhà báo phỏng vấn lấy tài liệu, vua rác có thân
giá mấy chục triệu này nói rất khiêm tốn. Nhà báo hỏi ông, làm thế nào ông phát
hiện ra cơ hội làm ăn này? Ông ta nói:
-
Tôi
chỉ làm những việc người khác không muốn làm.
Câu
nói giản dị chất phác này đã nói ra những bí mật nào đó của kì tích kinh tế Trung Quốc ba mươi năm
qua. Tức là người Trung Quốc hiện nay với phương thức không chỗ nào là không bỏ
qua và tinh thần thảo dân không sợ gì hết, đã thúc đẩy sự phát triển của nền
kinh tế. Thế là trong đời sống kinh tế của chúng ta đã xuất hiện rất nhiêù vua,
vua giấy lau mồm, vua bí tất, vua bật lửa ... Ở Triết Giang có vua cúc áo, chủng
loại cúc áo mà ông ta kinh doanh không thể đếm xuể, tuy lợi nhuận của cúc áo rất
mỏng, nhưng trên thế giới chỉ cần nơi nào có quần áo đều có cúc của ông ta. Giấy
lau mồm, tất,cúc áo và máy lửa vv... hầu như đều là những ngành nghề bé nhỏ thấp
kém, nhưng một khi có thị trường khổng lồ, một ngành nghề bé nhỏ thấp kém cũng
có thể trở thành một đế quốc giầu có.
Một
nhà buôn xe con kể cho tôi nghe câu truyện, ở Nghĩa Ô Triết Giang,ông có một cửa
hàng 4S của BMW, một hôm có một ông già dáng dấp nông dân đến cửa hàng,hơn mười
con cháu nhỏ xúm theo ông. Họ chui ra khỏi chiếc xe bảy tám chỗ, tiền hô hậu ủng
đi vào cửa hàng 4S. Các con cháu chọn mua cho ông già tiền của rủng rỉnh một
chiếc xe con. Ông già ưng ý một chiếc BMW760li giá hơn hai triệu đồng nhân dân
tệ. Ông hỏi nhân viên bán hàng, tại sao xe đắt thế? Người bán hàng giới thiệu với
ông cặn kẽ các loại thiết bị tiên tiến và tác dụng của kiểu xe con này. Ông vừa
nghe vừa lắc đầu bảo mình nghe không hiểu. Cuối cùng người bán hàng giới thiệu
với ông ghế ngồi da bò trong xe con, chỉ vào buồng lái nói, chiếc ghế ngồi này
đã dùng hết hai con bò, chọn những chỗ
da tốt nhất trên thân hai con bò để cắt ra bọc ghế. Ông già nông dân vốn là đứa trẻ chăn bò ngày
trước sau đó giầu vọt lên trong dòng thác lớn kinh tế Trung Quốc, hiểu ra ngay
chiếc xe conBMM760li này tại sao lại đắt như vậy. Ông nói với các con cháu của
mình,
-
Một cái ghế bọc hết da trên thân hai con bò, chắc chắn đây là chiếc xe cao cấp.
Ông
đã mua cho mình chiếc xe con BMW760li, lại mua cho các con trai con dâu, các
cháu trai cháu gái mỗi đứa một chiếc xe conBMW. Theo thứ bậc, bắt đầu từ xê ri7
của BMW đến xê ri 5 và xê ri 3 phân phối cho các con cháu. Khi thanh
toán, các con cháu ông chuyển xuống xe bảy
tám chỗ ngồi mấy hộp giấy to, bên trong
chứa đầy tiền mặt. Lão nông dân này hoàn toàn không tin séc và thẻ tín dụng.
Đối với lão chỉ có tiền giấy mới là tiền trên ý nghĩa chân chính,
Lão
nông dân này, bằng kinh nghiệm sống của mình và lối tư duy trực tiếp chất phác
đã hiểu ngay tại sao chiếc xe con BMW760li lại đắt như thế, Một số thảo dân của
Trung Quốc lúc mới kinh doanh không có tri thức về kinh tế học, cũng không có
kinh nghiệm về quản lý, nhưng trong thời gian rất ngắn đã giầu lên trông thấy,
chính là vì họ có lối tư duy độc đáo hoàn toàn của mình. Giống như tư duy của ông
già nông dân hiểu tại sao chiếc xe conBMW760li lại đắt thế. Loại tư duy thảo
dân xem ra như cục đất, có thể khiến họ trong chốc lát nhằm trúng chỗ yếu của sự
vật.
Những
câu truyện tôi đã kể có thể liệt kê ra rất
nhiêù trong sự phát triển kinh tế của Trung Quốc từ sau năm 1978. Có thể nói
như sau, kỳ tích kinh tế Trung Quốc ba mươi năm trở lại đây, kỳ thực là vô số kỳ
tích của cá nhân xây đắp nên kỳ tích của nhà nước, kỳ tích tôi nói ở đây là những
kỳ tích do tầng lớp thảo dân sáng tạo nên.
Thảo
dân Trung Quốc dám nghĩ dám làm, trong làn sóng phát triển kinh tế họ không từ mọi
thủ đoạn, cho dù phạm pháp, thậm chí cả những chuyện phạm tội họ cũng dám làm
thử. Mặt khác sau khi cải cách mở cửa, pháp chế Trung Quốc là một quá trình kiện
toàn từng bước, một số luật pháp và pháp quy có không ít khe hở đem đến cho các
thảo dân nhiều cơ hội luồn lách. Cho nên bất cứ kỳ tích dân gian nào, những thảo
dân này đều có thể sáng tạo ra. Với cả gan trời không sợ đất không sợ, họ không
sợ mất cái gì, bởi vì họ bắt đầu từ con số không. Theo câu tục ngữ Trung Quốc nói,
đi chân đất thì không ngại xỏ giầy, Nói theo ông Mác thì những người vô sản mất
đi chỉ là gông cùm, còn được thì được cả thế giới!
Nhìn
vào những tên trên bảng xếp hạng người giầu của Trung Quốc những năm qua, hầu
như đều xuất thân từ thảo dân. Trong bảng này chỉ kể những con người giầu sụ
lên nhanh chóng, những kẻ nghèo hai bàn tay trắng chỉ trong thấm thoắt đã trở thành triệu phú, sau khi được cả danh lẫn
lợi, vinh hoa phú quí hầu như lấy không hết dùng không cạn. Đồng thời trên bảng
này chỉ kể những cuộc đời tụt dốc hẳn, sau khi thân bại danh liệt, vinh hoa phú
quí trong chốc lát đã trở thành mây khói bay qua mắt. Theo con số thống kê của
“Bảng phú hào Hồ Nhuận”, trong bảng xếp hạng phú hào mười năm gần đây đã có 49
vị phú hào xuất thân từ thảo dân bị bắt hoặc bỏ chạy mất tích. Tội danh của họ
rất đa dạng, nhiều màu sắc: “Tội lạm dụng tiền vốn”, “Tội lập mưu trộm cắp” “Tội
đơn vị thực hành hối lộ” “ Tội làm làm tiền giả ”, “Tội lấy công khoản phi
pháp”, “Tội chiếm dụng đất nông nghiệp phi thường”,”Tội lừa đảo hợp đồng”, “tội
lừa đảo thẻ tín dụng”... Trong dân gian gọi đùa bảng xếp hạng phú hào công bố
hàng năm là “Bảng giết lợn”. Trung Quốc có một câu tục ngữ : “Người sợ nổi tiếng
lợn sợ béo”, ý nói là người một khi nổi tiếng sẽ rủi ro, lợn vỗ béo sẽ bị giết,đứng
trước việc dân gian gọi đùa bảng phú hào là “Bảng giết lợn”, ông Hồ Nhuận
(Rupert Hoogewerf) sinh ở Lúc- xăm - bua, đến từ nước Anh, nổi tiếng vì lập bảng
phú hào ở Trung Quốc, đã trả lời như sau:
-
Con lợn
đáng chết, cho dù lên hay không lên bảng phú hào đều sẽ chết.
Tháng
11 năm 2008, người giầu số 1 Trung Quốc trên bảng phú hào là Hoàng Quang Dụ bởi nghi dính líu đến nhiều vụ án lớn đã bị công
an bắt giam. Vị thảo dân đi ra từ một thôn nhỏ của tỉnh Quảng Đông này mấy năm
trước, khi vừa bước lên hàng đầu bảng xếp hạng phú hào, đã có một nhà báo từng
hỏi ông ta
-
Có phải
ông bỏ tiền ra mua tước hàm giầu số một này?
Lúc đó Hoàng Quang
Dụ trả lời:
-
Tôi chán chết cái ông Hồ Nhuận,còn cho ông ấy tiền hay sao? Cái bảng của ông ta
là một lệnh truy nã, ai lên bảng kẻ đó sẽ rủi ro!
Bảng
phú hào này hoặc “Bảng giết lợn” ở Trung Quốc hiện nay chỉ là một góc của núi
băng. Ngoài cái bảng này trong các cuộc đấu chọi quyền lực kinh tế không đâu là
không có càng nhiều thảo dân đang diễn sự lên voi xuống chó cuộc đời họ, nói
theo dân mạng của Trung Quốc, càng nhiều lợn hơn chưa kịp lớn đã bị giết. Mặt
khác, trong hí kịch của thời đại chuyển đổi vui buồn hôm nay, chúng ta cũng
không ai biết đến lúc nào thì kết thúc?
Quay
nhìn lại chuyện xưa của cách mạng văn hóa, trong cuộc đọ sức quyền lợi chính trị,
câu truyện cuộc đời lên voi xuống chó của các thảo dân cũng ào ào cuồn cuộn như
nước chảy.
Tháng
8 năm 1973, trong đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ mười của Đảng cộng sản
Trung Quốc, đã xuất hiện một cảnh tượng khiến ta bất ngờ,trên ghế chính giữa
bàn chủ tịch Mao Trạch Đông ngồi không hề hồi hộp, bên phải Mao Trạch Đông cũng
là thủ tướng Chu Ân Lai ngồi không hề hồi hộp, nhưng bên trái Mao Trạch Đông lại
ngồi một thanh niên chỉ mới ba mươi tám tuổi. Mao Trạch Đông tuyên bố đại hội
khai mạc, sau khi Chu Ân Lại đọc báo cáo chính trị, người thanh niên này bắt đầu thong thả ung dung đọc “Báo cáo về sửa đổi điều
lệ Đảng cộng sản Trung Quốc”
Chàng
thanh niên có tên là Vương Hồng Văn này khi cách mạng văn hóa mở đầu chỉ là một
cán sự bảo vệ của nhà máy dệt bôngThượng Hải. Tháng 11 năm 1966, anh ta và mấy
công nhân thành lập tổ chức phái tạo phản rất nổi tiếng lúc đó gọi là “Bộ tổng
tư lệnh tạo phản cách mạng công nhân Thượng Hải”. Sau đó lên thẳng trời xanh,
chưa đầy bảy năm, từ một cán sự bảo vệ chỉ bắt kẻ ăn cắp vặt, vọt thẳng lên chức
phó chủ tịchBan chấp hành trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc,chỉ đứng sau Mao
Trạch Đông và Chu Ân Lai, trở thành nhân vật thứ ba của Trung Quốc thời đó.,
hơn nữa còn là người thừa kế chắc chắn của Mao Trạch Đông.
Nhưng
vận may không dài, ba năm sau, hay nói cách khác sau khi Mao Trạch Đông qua đời
và cách mạng văn hóa chấm dứt, anh ta cùng với Giang Thanh, Trương Xuân Kiều và
Diêu Văn Nguyên cùng làm “lũ bốn tên” trở thành kẻ ngồi tù. Trong cuộc xét xử
công khai tháng 12 năm 1980 tên tạo phản cách mạng thanh danh hiển hách này bị
xử tù chung thân với tội danh “ tổ chức lãnh đạo tập đoàn phản cách mạng”.
Trong
phong trào chính trị rầm rộ ở Trung Quốc, giữa cách mạng và phản cách mạng chỉ
xa nhau một bước. Nói theo lối dân gian tức là trở bánh nướng. Trong thời đại
đó mọi người đều chỉ là cái bánh nướng dán vào thành lò, bị bàn tay của số phận
đảo đi đảo lại. Hôm qua là người cách mạng, hôm nay trở thành kẻ phản cách mạng,
hoặc hôm này là kẻ phản cách mạng, ngày mai trở thành người cách mạng.
Trong
những ngày sau đó Vương Hồng Văn dần dần bị mọi người lãng quên. Trong nhà tù
anh ta một mình bị dày vò buồn khổ về tâm lý, thi thoảng nghĩ lại những năm
tháng huy hoàng như bông hoa sáng nở tối tàn sẽ thở dài thườn thượt. Tháng 8
năm 1992 Vương Hồng văn qua đời vì bị bệnh gan lúc 57 tuổi. Cuộc đời anh ta kết
thúc một cách lạnh lùng mờ nhạt. Khi đốt xác chỉ có vợ và em trai tiễn biệt.
Đạị
cách mạng văn hóa kể lại biết bao nhiêu câu truyện cuộc đời mây bay gió nổi của
phái tạo phản, không sao đếm xuể, kể ra không hết, nếu la liệt ra những câu
truyện này sẽ giống như con đường cứ kéo dài mãi không đến tận cùng,hoặc giống
như cây ken dầy trong rừng già khó mà đếm nổi.
Tôi
nghĩ đến cái chết bi thảm của Lưu Thiếu Kỳ ở thời kỳ đầu cách mạng văn hóa. Sau
khi phái tạo phản luôn luôn kéo dài sự chà đạp lên thể xác và nhân cách, vị chủ
tịch nhà nước trước kia đã ngậm oan chết đi vào tháng 11 năm 1969. Lúc qua đời
ông già 71 tuổi này tóc bạc dài hơn một thước, mà lại không có quần áo che
thân, chỉ phủ một mảnh vải trắng trên thi thể. Trên giấy kí gửi tro xương của
ông chỉ ghi hai chữ “vô nghề” trong cột liên quan đến chức vụ nghề nghiệp.
Mười
năm cách mạng văn hóa, là những năm tháng trưởng thành của tôi từ tuổi thơ đến
thanh niên, Thần tử vong chính mắt tôi nhìn thấy đã hai lần đến với thị trấn nhỏ
của chúng tôi. Lần đầu tiên là khi nổ ra
cuộc cách mạng văn hóa, trước đó các quan chức đảng cộng sản khiến người ta
kính nể lần lượt bị đánh đổ với tội danh đi theo con đường tư bản chủ nghĩa, một
số quan chức không kham nổi đầy đọa, sau khi cảm thấy tuyệt vọng sâu sắc đã chọn
tự sát theo phương thức khác nhau. Lần thứ hai sau khi cách mạng văn hóa chấm dứt,
phái tạo phản mười năm liền phong quang đã lập tức trở thành nanh vuốt của bè
lũ bốn tên, bánh nướng chính trị đảo đi, đến lân phái tạo phản lần lựơt bị đánh
đổ, trong đó một số tên tạo phản cảm thấy ngày cuối cùng đã đến, giống như phái
đi theo con đường tư bản chủ nghĩa thời kỳ đầu cách mạng văn hóa, bọn họ cũng tự
sát với phương thức khác nhau.
Một
tên vô danh tiểu tốt xuất thân từ thảo dân trong huyện chúng tôi, trong thời
gian cách mạng văn hóa trở thành tên đầu sỏ phái tạo phản, đã bắt đầu chặng đường
nhân sinh ngắn ngủi diễu võ dương oai. Thuở nhỏ tôi thường gặp anh ta trên đại hội phê đấu, Khi giọng anh ta oang
oang phát ra từ loa cao tần, nghe rất dầy rất nặng, giống như tiếng của hai ba
người chồng lên nhau. Anh ta vừa đọc bài phê phán, vừa nhìn những kẻ thuộc phái
đi theo con đường tư bản chủ nghĩa cúi đầu đứng thành hàng, chỉ cần phát hiện
thân thể của một tên đi theo con đường tư bản chủ nghĩa hơi nhúc nhích,hắn lập
tức thôi đọc, bước đến đá mạnh một phát vào khoeo chân của người đó, khiến người
đó ngã lăn ra đất. Sau khi Mao Trạch Đông nêu ra thành lập ủy ban cách mạng với phương thức “ba
kết hợp” gồm cán bộ cũ, đại diện quân đội và phái tạo phản, hắn vào ủy ban cách
mạng huyện với danh nghĩa đại diện phái tạo phản,lên tới chức phó chủ nhiệm.
Con đường quan chức của hắn cũng đã danh chính ngôn thuận. Khi hắn đi trên đường
phố thị trấn nhỏ chúng tôi, người nào cũng lấy làm vinh dự quen biết hắn, họ
săn đón cung kính chào hỏi hắn, còn hắn chỉ gật gật đầu với họ có tính chất xã
giao,ra vẻ không tự nhiên. Nhưng khi bọn trẻ chúng tôi gọi hắn là “chủ nhiệm” hắn
mới vẫy tay với chúng tôi một cách hữu hảo.
Sau
khi cách mạng văn hóa kết thúc, trong cuộc vận động thanh trừ chân tay của “lũ
bốn tên”, hắn bị cách ly thẩm tra. Lúc đó chúng tôi vừa tốt nghiệp cao trung, mấy
bạn học chúng tôi chẳng biết làm gì, đã từng rất hiếu kỳ đi xem trộm cuộc thẩm
vấn hắn. Chúng tôi biết hắn bị giam trong ngôi nhà nhỏ đằng sau nhà kho công ty
bách hóa. Chúng tôi trèo lên tường vây sau nhà kho, ngồi trên tường vây đung
đưa hai chân, qua cửa sổ mở, nhìn thấy hắn ngồi trên chiếc ghế nhỏ, quay mặt vào
hai người thẩm vấn hắn ngồi sau bàn. Hai người kia đập bàn, nghiêm sắc mặt dạy
bảo hắn. Cảnh tượng ấy chẳng khác gì phái tạo phản xét hỏi phái đi theo con đường
tư bản chủ nghĩa thời kỳ đầu cách mạng văn hóa. Tên tạo phản oai phong lẫm liệt
ngày nào lúc ấy tỏ ra hết sức mềm yếu, vâng vâng dạ dạ kể lại những tội lỗi đã
phạm khi làm chân tay cho “lũ bốn tên” như thế nào. Tôi còn nhớ lúc ấy hắn đã
khóc, khi khai báo tội ác của mình, hắn né tránh nói sang chuyện khác, hắn bảo
mẹ hắn mới mất cách đây vài hôm, mà hắn không thể trông coi bên thân mẹ. Tiếng
khóc của hắn đột nhiên the thé như trẻ con, hắn bảo:
-
Mẹ
tôi nôn ra máu vào chậu rửa mặt, nôn ra một chậu máu.
Người xét hỏi hắn đập
bàn nói:
-
Nói
láo, mẹ mày sao có nhiều máu thế?
Một
buổi sáng, nhân lúc người canh gác hắn đi ra nhà vệ sinh, hắn bỏ trốn, chạy ven
theo đê biển hơn mười km, đứng tại chỗ, ngẩn ngơ nhìn biển lớn mênh mông không
bờ bến, tiếng sóng vỗ vào bờ không ngớt đập vào tai, rất có thể hắn không nghe
thấy. Sau đó hắn cúi đầu đi vào một thị trấn nhỏ không xa, đứng một lát trước
quầy của một cửa hàng,móc hết tiền trong túi mua hai bao thuốc lá và một bao
diêm, rồi lại cúi đầu trở lại bờ đê.
Gần
đó có mấy người nông dân đang làm ruộng. Họ trông thấy hắn vừa hút thuốc, vừa
đi đi lại lại trên đê. Hắn cứ hút liền tù tì hết điếu này đến điếu khác không dừng
nghỉ. Sau khi hút hết hai bao thuốc,ngẩn tò te nhìn mấy người nông dân đang làm
việc, sau đó quay người đi. Không biết bơi, hắn đi xuống đê, đâm đầu xuống sóng
biển vỗ dạt dào cuồn cuộn. Khi người đuổi bắt hắn dọc đường dò hỏi tìm đến nơi,
thì không còn tung tích, chỉ nhìn thấy một đống đầu mẩu thuốc hắn để lại ở trên
đê.Mấy hôm sau xác hắn bị sóng biển cuốn trôi dạt vào bãi cát huyện bên cạnh.
Tôi nghe kể thân hắn chương phình lên
không nhận ra, giầy và tất của hắn đều bị sóng biển bóc đi, còn quần áo thì vẫn
mặc trên người.
Đại
cách mạng văn hóa khiến những thảo dấn sống ở dưới đáy xã hội bí quá hóa liều,
tìm được cơ hội bay bổng trong cách mạng tạo phản có lý của Mao Trạch Đông, một
kẻ bình dân lập tức được đứng ở địa vị cao. Thời đó người ta dùng câu nói “Đáp
máy bay trực thăng” để nhận xét những tên tạo phản cuộc đời bỗng chốc nổi trội
hẳn lên. Sau khi cách mạng văn hóa kết thúc, những tên này từ vị trí cao rơi tọt
xuống như vật thể rơi tự do, hơn nữa còn rơi qúa mặt bằng bình quân của thảo
dân, rơi xuống đáy tù tội. Người đời lại
dùng câu nói “lên nhanh ngã càng nhanh” để cười nhạo những tên tạo phản cuộc đời
xuống dốc trong phút chốc.
Đương
nhiên,đại cách mạng văn hóa cũng kể càng nhiều truyện cuộc đời lên xuống nhỏ
nhoi. Trên thị trấn tôi sinh sống có mấy câu truyện như thế, tôi chọn ra một
truyện để bạn đọc thưởng thức.
Trong
cuộc “cách mạng tháng giêng”loang ra cả nước năm 1967, con dấu chính quyền tượng
trưng cho quyền lực sau khi bị lần lượt cướp đi, một số tổ chức hồng vệ binh và
phái tạo phản không cướp được con dấu, không vì thế mà không làm được gì, họ bắt
đầu phong trào cách mạng tự khắc dấu. Thế là
bộ máy quyền lực của thảo dân tự phong lập tức trải ra cả nước. Cảnh tượng
hoành tráng của nó giống như câu thơ của nhà thơ Sầm Tham miêu tả tuyết bay đột
nhiên dội xuống: “Bỗng một đêm gió xuân thổi về, ngàn cây vạn cây lê nở hoa”.
Con
người tôi muốn kể chính là kẻ đã dựng cờ đứng lên trong bối cảnh đó. Hắn thành
lập “Đội tuyên truyền tư tưởng Mao Trạch Đông bách chiến bách thắng” và tự
phong là đội trưởng. Hắn lúc đó mới hơn 40 tuổi, ngày thường nhút nhát sợ sệt,
lầm lì ít nói. Hắn không phải hạng người khệnh khạng ngang tàng đi giữa đường
phố, Khi ra phố hắn thường cúi đầu, đi lại sát chân tường. Trong ấn tượng thuở
bé của tôi, hắn thường bị bọn trẻ con bắt nạt.
Trong
ngõ chúng tôi có mấy cậu lớn tuổi hơn, để tỏ ra mình ghê gớm biết chừng nào, cứ
hay đi tìm hắn gây rắc rối. Khi hắn đang đi đến trước mặt,cậu này cố tình va mạnh
người vào hắn, phản ứng của hắn chỉ là đứng lại chau mày nhìn cậu kia lớn hơn đâm
vào mình, rồi lẳng lặng đi khỏi. Vì thế tôi hết sức kính phục những cậu lớn tuổi hơn, nghĩ bụng bọn
kia lợi hại thật, ngay đến người lớn cũng dám bắt nạt. Sau đó những cậu bé còn
chưa đi tiểu học chúng tôi cũng dám bắt nạt hắn, ném vào hắn một viên đá nhỏ, bị
ném trúng hắn quay đầu nhìn chúng tôi, cũng chau mày, rồi lặng lẽ bỏ đi. Chúng
tôi vì thế tỏ ra hớn hở, cảm thấy mình bỗng chốc đã trở nên lớn mạnh vô cùng.
Chính
con người thật thà nhút nhát như thế, khi cơn lũ cách mạng cuồn cuộn ùa đến, những
ngươì chung quanh nhao nhao gia nhập các phái tạo phản khác nhau, hắn cũng đứng
ngồi không yên, cũng muốn gia nhập vào phong trào đại cách mạng văn hóa sôi động.
Có thể ngày thường hắn khiếp nhược quá, mấy tổ chức tạo phản nhận thấy hắn thiếu
tính cách mạng, đều gạt hắn ra ngoài, Không biết làm thế nào, trong tình thế bức bách, hắn đã thành lập tổ
chức phái tạo phản cá nhân,tự khắc một con dấu “Đội tuyên truyền tư tưởng Mao
Trạch Đông bách chiến bách thắng”, đeo con dấu lên thắt lưng da một cách oai
phong lẫm liệt.
Hắn
bắt đầu chặng đường nhân sinh phong quang vô hạn. Tôi còn nhớ mỗi lần khi hắn
xuất hiện trên đường phố, chiếc áo ngoài cho vào trong quần. Đây là người duy
nhất của thị trấn nhỏ chúng tôi nhét áo ngoài vào trong quần. Làm như thế để
con dấu hắn đeo ở thắt lưng càng nổi lên đập vào mắt. Trước ngực hắn đeo một
cái còi, tay hắn cầm quyển “ngữ lục Mao chủ tịch”, cũng bìa đỏ, hắn ngẩng đầu ưỡn
ngực đi đi lại lại trên đường phố, mắt
nhìn người đi lại trên phố, thỉnh thỏang bất thình lình rít lên tiếng còi. Khi
người đi đường đứng lại nhìn mình, hắn bưng quyển sách bìa đỏ, to tiếng ra lệnh:
-
Mở
trang 23, chúng ta đọc một đoạn lời của Mao Chủ tịch...
Thời
đó rất đông người đều mang theo sách bìa đỏ. Thấy hắn nói như vậy, liền lấy
ngay quyển bìa đỏ trong túi ra, dưới sự dẫn dắt của hắn, đứng ngay trên phố lớn
cẩn thận đọc “Mao Chủ tịch ngữ lục”. Đọc xong trang 23, vẫn dưới sự chỉ huy của
hắn, đọc tiếp trang 48, trang 56, trang
79, mãi cho đến khi hắn thành kính gập
quyển sách bìa đỏ vào, trịnh trọng tuyên bố:
-
Hôm nay học tập đến đây chấm dứt, hy vọng mọi người về nhà tiếp tục nỗ lực học
tập tư tưởng Mao Trạch Đông.
Dân
chúng đi lại trên đường phố như trút được gánh nặng to tiếng đáp lời “Rõ”!
Lúc
đấy có một số người không mang theo sách bìa đỏ, nét mặt tỏ ra ngượng ngùng,
không vì thế mà hắn phê bình họ, hắn tươi cười vui vẻ nói:
Ngày
mai nhớ đem theo sách bìa đỏ.
Từ sau khi trên thị trấn nhỏ chúng tôi xuất hiện
tên cảnh sát sách bìa đỏ này, ai ra đường cũng mang theo sách bìa đỏ. Chỉ cần nổi
lên tiếng còi, tiếng đọc sang sảng ngữ lục Mao Trạch Đông lại vang vang trên đường
phố.
Bọn
trẻ con chúng tôi không còn xem thường hắn nữa. Chúng tôi nhận xét một cách sai
lầm hắn là tên đầu sỏ phái tạo phản lớn nhất trên thị trấn nhỏ. Bởi vì chỉ cần
tiếng còi của hắn thổi lên, tất cả những tên tạo phản và quần chúng trên đường
phố đều nghe lệnh của hắn. Thời đó chúng tôi không biết con cáo đội lốt oai hổ
này. Trong thời đại ấy, bất cứ một người nào chỉ cần lấy ra một quyển sách bìa
đỏ là mọi người đều răm rắp nghe theo.
Chúng
tôi bắt đầu cảm mến hắn, các phái tạo phản khác chúng tôi không thèm quan tâm,
chỉ có một anh chàng tạo phản này hòa mình với bọn trẻ chúng tôi. Chỉ cần hắn
xuất hiện trên đường phố là chúng tôi xúm lại bám theo tiền hô hậu ủng. Hơn nữa
chúng tôi còn bắt chiếc hắn, đứa nào cũng bỏ áo vào trong quần, chỉ có điều
trong cái đẹp vẫn thiếu một cái là chúng tôi không đeo con dấu ở thắt lưng. Được
cái hắn hết sức khảng khái cho chúng tôi sờ tay vào con dấu “ Đội tuyên truyền
tư tưởng Mao Trạch Đông bách chiến bách thắng” đeo ở thắt lưng hắn. Mặc dù sờ
vào bao lâu, hắn cũng mỉm cười đối với chúng tôi.Nhưng khi chúng tôi được đằng
chân lân đằng đầu, hỏi hắn con dấu ghê gớm này liệu cũng có thể cho bọn em đeo một lúc trên thắt lưng được
không? Hắn nghiêm chỉnh từ chối và cảnh cáo chúng tôi:
-
Chúng
mày định cướp quyền phaỉ không?
Tên
tạo phản độc thân này có nhân duyên tốt trên thị trấn nhỏ chúng tôi. Thời ấy
nhà trường bỏ học, nhà máy ngừng sản xuất, chúng tôi “náo” cách mạng không đi
làm, có những người nhân dịp này ra tỉnh ngoài thăm họ hàng bạn bè, chỉ cần có
giấy giới thiệu của tổ chức phái tạo phản cách mạng, có thể ngồi tầu xe miễn
phí.Ở nhà trọ khách sạn cũng có thể không mất tiền. Những người này liền tìm đến
hắn xin hắn cho giấy giới thiệu. Hắn không từ chối ai, rất nhiệt tình. Từ đó trở
đi trên người hắn có thêm một đạo cụ cách mạng, ngày nào cũng khoác trên vai
cái túi khoác quân dụng bạc phếch, bên trong đựng một tập dầy giấy giới thiệu in
rô ni ô.
Phía
trên nhất của giấy giới thiệu in bốn chữ “Chỉ thị tối cao”. Bên dưới in lời Mao Trạch Đông: “Chúng ta đến từ
năm hồ bốn biển, vì một mục tiêu chung tìm đến với nhau....Mọi người của hàng
ngũ cách mạng đều phải quan tâm nhau, yêu mến nhau, giúp đỡ nhau”, bên dưới nữa
mới là kiểu cách chính quy của giấy giới thiệu.
Mỗi
khi có ai xin hắn viết giấy giới thiệu, hắn đều tỏ ra rất vui mừng, hắn ngồi bệt
xuống đất, lấy từ túi sách ra giấy giới thiệu để trống kê lên đùi, vừa hỏi đi
đâu? vừa cẩn thận viết trên giấy giới thiệu. Lần nào hắn cũng viết hai giấy giới
thiệu, một giấy ngồi tàu xe miễn phí, một ngủ trọ không mất tiền. Sau đó hắn
móc túi lấy mực in màu đỏ, cởi thắt lưng, lấy con dấu “Đội tuyên truyền tư tưởng
Mao Trạch Đông bách chiến bách thắng” chấm mực in màu đỏ, hết sức cẩn thận cộp
dấu lên.
Về
sau do một sơ xuất, cuộc đời tươi đẹp của hắn đột nhiên chấm dứt. Hôm ấy hắn ra
chuồng tiêu, có lẽ gấp gáp quá, lúc vội vã tụt quần, con dấu “Đội tuyên truyền
tư tưởng Mao Trạch Đông bách chiến bách thắng”bị tụt ra, rơi xuống hố phân bên
dưới.Vừa vặn có một hồng vệ binh cũng vào nhà vệ sinh, lập tức nói hắn là phần
tử phản cách mạng, con dấu của hắn nổi tiếng gần xa trên thị trấn nhỏ chúng
tôi. Ai cũng biết trên con dấu đó có khắc năm chữ “Tư tưởng Mao Trạch Đông”. Tên
hồng vệ binh kia quát mắng hắn:
-
Mày lại vứt “tư tưởngMao Trạch Đông” vào nhà xí...
Chỉ
phút chốc, cao trào của cuộc đời hắn tụt hẳn xuống. Tên hồng vệ binh kia cũng
chỉ quát một tiếng lúc đó, về sau không còn nhắc đến việc này. Nhưng hắn bắt đầu
tự dày vò hành hạ bản thân lâu dài. Áo ngoài của hắn không còn bao giờ bỏ trong
quần, túi khoác đựng giấy giới thiệu trên vai cũng mất biến. Nhưng cái còi thì
vẫn đeo trước ngực. Hắn ẻo lả thổi lên mấy tiếng còi, khi người đi đường trên
phố cung kính bưng quyển sách bìa đỏ,chuẩn bị đọc ngữ lục của Mao Trạch Đông dưới
sự dẫn dắt của hắn, thì hắn laị khóc hu hu,tát vào tai mình, nói hắn là phần tử
phản cách mạng. Hắn lên án tội ác của mình một cách tràn đầy lòng thù hận:
-
Tội tôi đáng chết một vạn lần! Tôi đã vứt tư tường Mao Trạch Đông vào chuồng
xí...
Những
người đi đường bưng quyển bìa đỏ trên tay ngớ người không hiểu chuyện gì xảy
ra, lâu lắm mới rõ sự việc, đương nhiên họ hết sức nghiêm khắc phê bình hành vi sai lầm của hắn. Đây là thời thượng
ngày ấy, hay nói cách khác là phàm việc gì trước tiên phải tỏ rõ lập trường
cách mạng của mình. Nhưng ai cũng không thật sự coi hắn là phần tử phản cách mạng.
Trong lòng mọi người đều cảm thấy hắn là con nguời thật thà, cho nên không ai
phê đấu hắn.
Nhưng
hắn thường xuyên thổi mấy tiếng còi trên đường phố, sau đó bản thân phê đấu bản
thân, khiến ngươì đi đường có vẻ phát ớn, có một người đúng là không chịu nổi,
đã chửi hắn trước đám đông:
-
Mi là phàn tử phản cách mạng, có tư cách gì mà cứ động một tí là thổi còi với
chúng tao?
Ngay
lúc đó hắn sợ tái mét mặt, khom lưng cúi đầu, vâng vâng dạ dạ:
-Thưa
không dám, từ nay trở đi không dám thổi còi.
Về
sau khi hắn xuất hiện, không đeo còi trước ngực, hắn thay đạo cụ, đội trên đầu
cái mũ cao giấy bồi, tay cầm cái chổi, suốt ngày chăm chỉ quét dọn đường phố cuả
thị trấn nhỏ chúng tôi.
Đi
đôi với sự kết thúc của đại cách mạng văn hóa và thời gian trôi qua, hắn đã trở
lại nguyên bản con người hắn, lặng lẽ sống hít thở trong cuộc đời trầm mặc, cho
dù có ra phố cũng không ai chú ý hắn đang đi đến, sau đó hắn bị thị trấn nhỏ
chúng tôi lãng quên hoàn toàn. Mấy năm trước tôi về thăm quê, khi nhắc lại chuyện
này với mấy người bạn thuở nhỏ,thì không ai còn nhớ hắn, tôi nói đến chuyện cũ
sâu sắc trong ký ức thời còn bé, nét mặt của các bạn tôi thời nhỏ giống như lần
đầu tiên nghe tôi kể truyện, khi tôi nhấn mạnh đi nhấn mạnh lại cảnh tượng thời
ấy hắn ra oai thổi còi bốn phương tám hướng như thế nào, dẫn dắt đám đông đọc
ngữ lục Mao Trạch Đông như thế nào, có một bạn thời nhỏ cuối cùng đã nhớ ra, hứa
sẽ thay tôi dò hỏi tung tích của con người này. Hai hôm sau anh bạn cho tôi biết
anh chàng đeo con dấu ở thắt lưng, đeo cái còi trước ngực trong thời gian cách
mạng văn hóa đã chầu trời mười năm trước. Anh bạn thời nhỏ của tôi khi nói chuyện
cứ cười hì hì, ra vẻ thần bí nói, con người ấy hiện giờ đang thổi còi ở cõi âm,
dẫn dắt các hồn ma đọc ngữ lục Mao Trạch Đông.
Thấy
tôi tỏ vẻ nghi hoặc, anh bạn thuở nhỏ của tôi nói, con người ấy hết sức yêu quí
gìn giữ bảo tồn cái còi đó. Trước khi qua đời đã giặn lại phải bỏ cái còi vào
trong hộp tro xương của mình.
Trái
tim tôi run run, tôi hiểu cái còi đó đối với hắn có ý nghĩa quí giá trong cả cuộc
đời. Nếu không có đại cách mạng văn hóa, trong cuộc đời hắn cũng không có cái
còi, không gợn sóng nhấp nhô. Tuy sự lên xuống của đời hắn thua xa Vương Hồng
Văn, nhưng hắn cũng trải qua lên đỉnh xuống vực .Nếu giờ phút hấp hối hắn nghĩ lại cảnh tượng huy
hoàng thổi còi dẫn dắt mọi người đọc ngữ lụcMao Trạch Đông thời kỳ cách mạng
văn hóa, theo tôi, hắn nên cảm thấy không hư phí nghề này.
Tóm
lại,nhìn chung lịch sử 60 năm của Đảng cộng sản Trung Quốc,tôi cảm thấy, đại
cách mạng văn hóa của Mao Trạch Đông và cải cách mở cửa của Đặng Tiểu Bình, đem
lại cho tầng lớp thảo dân của Trung Quốc hai cơ hội lớn. Đaị cách mạng văn hóa
có thể nói là một lần phân phối lại quyền lực chính trị, còn cải cách mở cửa lại
là một lần phân phối lại quyền lực kinh tế.
Ngày 12 tháng 12 năm 2009
Dư Hoa
Vũ Công Hoan dịch
Ngày 12 tháng 10 năm 2012
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét