TÌNH QUA của XUÂN DIỆU với lời bình Vũ Nho

Vũ Nho chủ trang

TÌNH QUA

                               XUÂN DIỆU

Tôi dạo thanh bình giữa phố đông

Tự cười sao chở núi và thông

Về đây áng trở người qua lại

Bỗng lướt ngang tôi một thoáng hồng.

Tâm trí còn kinh trận gió người !

Bốn bề không khí bỗng reo tươi

Một luồng ánh sáng xô qua mặt

Thắm cả đường đi rực cả đời.

Tôi trải yêu thương dưới gót giày,

Ôm chừng bóng lạ giữa mê say.

Lòng buồn lững thững vương sau áo

Bước đẹp mà sao khéo tỏa đây.

Thiên hạ về đâu ? Sao vội đi ?

Bao giờ gặp nữa ?Có tình chi ?

Lòng tôi theo bước người qua ấy,

Cho đến hôm nay vẫn chẳng về

Lời bình của Vũ Nho

Trong bài thơ "đa tình" Xuân Diệu tự giới thiệu mình đã yêu từ khi chưa có tuổi và cả khi chết rồi thi sĩ vẫn còn yêu. Đó chẳng qua là một cách nói để khẳng định cái tôi đa tình cuồng nhiệt.

Giở những trang thơ "Mênh mông như vũ trụ - Đầy khói hương xưa tràn ân ái cũ" ta bắt gặp một Xuân Diệu khao khát tình ái, yêu si mê, yêu điên cuồng, yêu hối hả, yêu vội vã, yêu đến mức phải "riết" phải "ôm", phải "uống" phải "cắn" cho "chếnh choáng", cho "đã đầy" mà vẫn chưa thoả. Thi nhân tự nhận mình là một "Kẻ uống tình yêu dập cả môi".

Mang trái tim chứa cả "một kho  ân ái" nên lúc nào Xuân Diệu cũng dễ dàng chìm đắm vào biển yêu. Có khi chỉ có ngắn ngủi phút giây cũng đủ xao xuyến một đời người :

Một phút gặp thôi là  muôn nỗi nhớ

Vài giây trong khơi mối vạn ngày theo

Trong số những muôn vàn giây phút sống mãnh liệt cho tình yêu của thi nhân, Tình qua tựa như một chứng chỉ đặc biệt để người đọc hiểu thêm Xuân Diệu - một tình nhân.

Khi đó có lẽ vào một ngày đẹp trời. Thi sĩ dạo chơi và thả hồn vào mơ mộng vẩn vơ.

Tôi dạo thanh bình giữa phố đông

Tự cười chở núi và thông

Và đây áng trở người qua lại.

Đi trên phố, trên đường nhưng không thấy phố, thấy đường, chỉ thấy núi, thấy thông trong tâm trí. Ấy vậy mà đang lúc mơ màng đem cái mơ vào cái thực, trùm lên cái thực thì Xuân Diệu chợt giật mình :

Bỗng  lướt ngang tôi một thoáng hồng

Câu thơ diễn tả ấn tượng đối với người đẹp đã tinh vi về cảm giác, mà vế chữ dùng cũng rất mực tài hoa. "Lướt ngang" chứ không phải là đi, "thoáng hồng" chứ không phái là "bông hồng" càng không phải là "bóng người".

Người đẹp đột ngột hiện ra trong trạng thái chuyển động lọt vào tầm nhìn mơ mộng của thi nhân và gây nên một niềm kinh dị lớn :

Tâm trí còn kinh trận gió người

Người ta có thể nghĩ "trận gió người" là do nhiều người đi trên đường phố gây ra. Nhưng thi nhân nào có nhìn thấy họ trước khi thấy "bóng hồng" ? Vậy thì trận gió ấy chỉ là do "thoáng hồng" lướt ngang và cuốn theo. Mà chủ yếu là do thi nhân tưởng thế vì quá ngỡ ngàng. Nên chỉ "kinh" là kinh ngạc và bàng hoàng chứ không thể là điều gì khác. Trong khoảnh khắc mà một chuỗi trạng thái tâm lý diễn ra dồn dập. Mơ mộng - chợt tỉnh - kinh hoàng - sửng sốt. Lại càng sửng sốt hơn nữa vì ấn tượng tiếp theo cực kì lộng lẫy và mạnh mẽ :

Bốn bề không khí bỗng reo tươi

Một luồng ánh sáng xô qua mặt

Thắm cả đường đi cả cuộc đời

Còn đang mơ màng thì thấy "một bóng hồng". Tỉnh táo hoàn toàn lại thấy bao điều lạ lung "không khí reo tươi" một luồng ánh sang  xô qua mặt", "thắm đường", "rực đời". Từ cõi mơ mộng trở về cõi thực. Nhưng cõi thực lại rực rỡ và kỳ diệu đến mức còn thần tiên hơn cả cõi mộng mơ. Người đẹp không được nhìn cặn kẽ, không được tả cụ thể vì nàng hiện ra chói ngời hào quang. Cảnh vật gợi nhớ câu thơ "một vùng như thế cây quỳnh cành giao" của thi hào Nguyễn Du ngày trước.

Thế là một tình yêu rất thi sĩ, rất là Xuân Diệu. Nào đã biết gì "thoáng hồng" làm tươi không khí làm rực đường đi ấy đâu. Và cũng rõ ánh mắt, nụ cười hay ít ra là giọng nói của nàng thế nào ? Nhưng cần chi. Xuân Diệu yêu mới trân trọng làm sao :

Tôi trải yêu thương dưới gót giày

So với người xưa đúc hoa sen bằng vàng lót xuống nền nhà cho tình nương bước lên nào có kém đâu. Hơn thế nữa, đây không phải là đồ vật, mà là trái tim là tấm lòng đem trải dưới gót giày. Dâng hiến đến như thế ở trong thơ Việt Nam thời bấy giờ cũng chỉ có Xuân Diệu mới dám làm. Nhưng sau cái phút mê say cuồng nhiệt đơn phương ấy, thi nhân vẫn còn tỉnh táo để nhuốm ngay một sắc buồn bâng khuâng. Nhịp thơ chừng như cũng chững lại cùng với từ "lững thững" :

Lòng buồn lững thững vương sau áo

Đây lại cũng là một nét rất Xuân Diệu trong tình yêu :  Yêu đấy nhưng lại hoài nghi liền đấy, vui đấy, nhưng buồn ngay đấy ; sung sướng đấy, nhưng khổ đau liền đấy ; gặp nhau đấy, gần gũi đấy nhưng xa cách ly biệt cũng liền kề :

Tình yêu đến, tình yêu đi ai biết

Trong gặp gỡ đã có mầm li biệt.

Dâng hiến nhưng người ta vô tình. Trái tim trải dưới gót giày nhưng người ta đâu có biết. Hơn một lần tình huống trớ trêu trong "dối trá" tái lập ở đây :

Tôi chỉ sống để hoài hoài tưởng nhớ

…

Mà người thì lơ đãng dậm trên buồn

Lòng chạnh buồn, nhưng không vì thế mà không say đắm, và cũng không vì thế mà không say ngắm, không trầm trồ theo bước chân hết sức lạ lung :

Bước đẹp mà sao kéo toả dây

Phải chăng đây là thứ dây tơ trong trẻo "Bước đi sẽ đứt động hờ sẽ tiêu". Chỉ riêng thi nhân mới nhìn thấy được ?  Hay đây là những sợi dây vô hình có ma lực cuốn hút, trói buộc ánh nhìn, rồi từ đó trói buộc tâm hồn người đa cảm ?

Khổ thơ kết dồn dập liền bốn câu hỏi. Thi nhân hỏi người hay chỉ tự vấn lòng mình ? Vẫn là điều mà khách đa tình muôn thuở băn khoăn. "Người đâu gặp gỡ làm chi", nhưng với Xuân Diệu nó có thêm vẻ mãnh liệt hơn, cụ thể hơn, bức bách hơn, bối rối hơn :

Thiên hạ về đâu ? Sao vội đi ?

Bao giờ gặp nữa ? Có tình chi ?

Còn quá sớm để gọi bằng "em" gọi "cô" thì nhàm, gọi "người" lại đã có phần gần gũi. "Thiên hạ" là cách gọi độc đáo, nghe khách quan mà đượm xót xa.

Những câu hỏi thầm ấy không thốt ra được. Và rồi luồng ánh sang kia cũng tắt hẳn sau bước chân vội đi. Nhưng dẫu sao cũng đã kịp bùng lên sự si mê, một nỗi si mê dây dưa, dai dẳng :

Lòng tôi theo bước người qua ấy

Cho đến hôm nay vẫn chẳng về

Theo cách nói dân gian, chàng đi đã bị nàng bắt mất hồn vía mang đi. Nhưng với Xuân Diệu sự "bị bắt" ấy là tự nguyện. Con người khát khao tình ái, yêu đến si mê, khờ dại, yêu mãnh liệt "Dẫu chỉ là trong một phút mà thôi" đã dâng cả hồn mình cho một thoáng tình qua. Cái hành động bồng bột cực kỳ thi sĩ này để lại một áng thơ nồng nàn sắc hương Xuân Diệu.