GS TS Lộc Phương Thủy phát biểu tại lễ kỉ niệm 45 năm
Người phụ nữ Tày chiếm lĩnh văn Tây
Vũ Nho
Chẳng
cứ gì ở Việt Nam,
mà trên thế giới, ngay cả những nước tiến bộ nhất cũng vậy, các nhà khoa học nữ
luôn luôn chiếm một con số khiêm tốn so với nam giới. Ở ta, phụ nữ làm
công tác nghiên cứu đã hiếm. Phụ nữ người dân tộc thiểu số trong lĩnh vực này
lại càng hiếm. Một trong những người đó là Phó giáo sư, Tiến sĩ Lộc Phương
Thủy, Trưởng ban văn học nước ngoài của Viện
Văn học thuộc Trung tâm Khoa học
xã hội và nhân văn quốc gia.
Điều đầu tiên có thể nói về chị, đó là
một người con của núi rừng, trưởng thành hoàn toàn từ rừng núi. Khi cuộc kháng
chiến chống Pháp vừa bắt đầu, một chàng trai người Tày đi lính cụ Hồ đã nhờ đơn
vị làm lễ cưới đời sống mới với một cô gái Hà Nội theo gia đình tản cư lên Yên
Bái. Cô con gái đầu lòng Lộc Phương Thủy của họ được sinh ra tại Yên Bái, và lớn lên, học hết cấp 3 ở Sơn La, nơi ba mẹ cô
công tác sau này. Năm 1966, Lộc Phương Thủy vào học khoa Văn, trường Đại học Sư
phạm Việt Bắc, ngôi trường mới mở và chiêu sinh khóa đầu tiên. Bốn năm theo học
cũng là bốn năm gắn bó với rừng, với núi Phú Lương và Đại Từ của Thái Nguyên,
nơi trường sơ tán. Tốt nghiệp, chị được giữ lại khoa Văn để làm công tác nghiên
cứu và giảng dạy. Vẫn là ở rừng cho đến khi trường trở về thành phố Thái Nguyên
sau đại thắng mùa xuân 1975. Những năm tháng đó là những năm tháng cả nước có
chiến tranh. Chồng chị, thiếu úy Nguyễn Ngọc Phú, sau lễ cưới đã biền biệt công
tác tại chiến trường B và C. Chị vừa một mình nuôi con nhỏ, vừa nghiên cứu
giảng dạy trong điều kiện sơ tán muôn vàn gian khó. Những việc dựng nhà, đào
hầm, đi rừng hái măng, lấy củi tuy nặng nhọc, nhưng vốn quen với cô gái Tày
khỏe mạnh. Song, việc nghiên cứu văn học cổ Hy Lạp- La Mã để dạy lại cho các
bạn sinh viên suýt soát tuổi mình thì đây là công việc mới mẻ hoàn toàn. Muốn
nghiên cứu văn học nước ngoài nhất thiết phải giỏi ngoại ngữ. Vốn tiếng Trung
Quốc được học từ phổ thông và bốn năm đại học có thể dùng tạm. Nhưng tiếc thay,
tài liệu Trung Quốc hầu như không có. Thế là Lộc Phương Thủy lại bắt
đầu a, b, c tiếng Nga để có thể đánh vật với những tài liệu ít ỏi trong thư
viện. Vừa nuôi con, vừa học tập, vừa giảng dạy, cô gái Tày giàu nghị lực đã âm
thầm tích lũy kiến thức. Năm 1976, trong kì thi tuyển nghiên cứu sinh đi học
nước ngoài, chị đã đỗ đầu khối Ngữ văn cả nước với ba môn thi đạt 25 điểm.
Sang Nga nghiên cứu về văn học Pháp,
nên vừa phải học thật giỏi tiếng Nga để
đọc, để trao đổi với giáo sư hướng dẫn, chị lại phải học vỡ lòng tiếng Pháp để
có thể đọc nguyên bản. Bảo vệ thành công luận án tiến sĩ trước thời hạn 5 tháng
tại Đại học Tổng hợp quốc gia mang tên Jđanôp tại Leningrat, Lộc Phương Thủy
cũng thành thạo luôn cả hai thứ tiếng
Pháp, Nga.
Về nước, chị chuyển công tác, rời
trường Sư phạm Việt Bắc để về Viện
Văn học. Nhiều người mừng nhưng
cũng lo cho chị. Họ nghĩ đây chỉ là một bước để hợp lí hóa gia đình. Vốn là
người được đào tạo ở trường Sư phạm để dạy học là chính, nay chuyển hẳn sang
nghiên cứu, liệu có thể kham nổi không? Nhất là người làm cuộc đổi thay táo bạo
ấy lại là phụ nữ?
Chẳng hề có ý định tranh luận với
những người có “con mắt hạt đậu”, Tiến sĩ Lộc Phương Thủy tiếp tục con
đường của mình. Chị vừa củng cố tiếng
Pháp, vừa mở rộng phạm vi đề tài nghiên cứu. Những bài báo, những cuốn sách
viết chung rồi viết riêng cứ tuần tự xuất hiện. Chị đã in chung 9 đầu sách quan
trong ở các nhà xuất bản lớn, in riêng 2 chuyên luận dày dặn và dịch 3 cuốn sách
tiếng tiếng Pháp. Cho đến bây giờ Phó giáo sư, Tiến sĩ Lộc Phương Thủy đã trở
thành một trong số chuyên gia hàng đầu của Việt Nam về văn học Pháp.
Có thể nói chị là một phụ nữ thành
đạt. Chồng chị, thiếu úy Nguyễn Ngọc Phú ngày nào giờ đã là Đại tá, Phó giáo
sư, Tiến sĩ tâm lí, Chủ nhiệm khoa tâm lí học quân sự của Học viện Chính trị
Quân sự. Con gái chị, cháu Phương Ngọc, sau khi tốt nghiệp đại học tại liên xô,
đang làm luận văn Tiến sĩ tại Pháp.
Là người nghiên cứu khoa học, nhưng
chị là một phụ nữ giản dị, thích làm nội trợ, thích đùa cợt và tán gẫu với bạn
bè. Người cán bộ Đoàn, cán bộ Công đoàn yêu ca hát, mê diễn kịch nghiệp dư
không hề có vẻ gì là đạo mạo. Chị lẫn trong muôn người phụ nữ bình thường. Bạn
gặp ở đường sẽ không thể nhận ra đâu! Và đặc biệt khi gặp, bạn không thể hình
dung rằng cô “viện sĩ” kia là một cô gái Tày, một cô gái sinh ra, học hành và
trưởng thành từ rừng núi; mái trường đại học mà từ đó cô đã thành người nghiên
cứu cũng là Đại học đầu tiên của các dân tộc ít người Việt Nam khai sinh ở
trong rừng.
3.1.2002
Bài
đăng trên Văn nghệ Dân tộc thiểu số và miền núi, số 2 ( 78) /2002
Chú thích bổ sung 10/2016: Lộc Phương Thủy và Nguyễn Ngọc Phú bây giờ đều là Giáo sư, Tiến sĩ. Phương Ngọc cũng đã trở thành PGS TS và dạy Đại học ở Pháp.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét