TS Đường Văn
NHỮNG CÂU THƠ HAY
THỨC
CÙNG BÓNG TỐI
ĐƯỜNG VĂN
Đọc tập thơ Thức cùng bóng tối: 72 trang in, với
56 bài và 1 chùm thơ 2 câu
(16 bài), chuyên 1 thể thơ sáu tám
dân tộc (NXB Văn học, 2014) của cây bút
trẻ khiếm thị Nguyễn Việt Anh, thấy hồn
thơ lục bát quê Hà Nội này thật lắng sâu cảm nhận, trầm tư, suy tưởng về
bản thân và cuộc sống, đăm đắm một nỗi buồn tái tê mà trong sáng, một niềm tin
xanh tươi, trẻ trung vào tương lai. Tất cả khởi xuất từ một chàng trai mới
ngoài 30 xuân mà đã trải gần 20 năm đằng đẵng không được nhìn thấy ánh mặt
trời!
Quyết
tâm chọn thể lục bát như 1 lối
độc tấu của thơ mình, thật ra, Nguyễn
Việt Anh cũng là người đi sau, ít nhất nối sau Nguyễn Duy, Phạm Công Trứ,
Đồng Đức Bốn…những tên tuổi đã thành danh lục bát gia…trên thi đàn Việt cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21. Tuy
nhiên, lục bát Nguyễn Việt Anh cũng đã bắt đầu hé lộ những phẩm tính tư
tưởng – thẩm mỹ đáng chú ý của riêng mình, mà tôi vừa bước đầu nhận diện và
khái quát trong đoạn trên. Đó cũng là những ưu
điểm cơ bản của tập thơ Thức cùng
bóng tối. Còn về nhược điểm, hạn chế: cũng khá rõ. Chẳng hạn, các đề tài, chủ đề thể hiện trong nội 1 thể thơ (tuy ngắn gọn, (bài dài nhất
không quá 20 câu. Hầu hết các bài từ 4 – 8 – 10 – 12 câu), nhưng vẫn gây cảm
giác đơn điệu, cũ kỹ. Một số câu, chữ, hình
ảnh còn dễ dãi, khuôn sáo, một số
vần gieo còn gượng ép…
Nhưng trong bài viết nhỏ này, tôi chưa
muốn và cũng chưa có điều kiện để nhìn nhận, phân tích và đánh giá tập thơ đầu
tay của Việt Anh một cách toàn diện, tỉ mỷ. Tôi chỉ làm được một việc rất nhỏ,
nghiêng về cảm xúc, thưởng thức và
không mấy khó khăn, là trích, lẩy ra một
số câu thơ, bài thơ trong tập, mà tôi
cho là được, là hay, rồi điểm xuyết đôi dòng
phẩm bình theo cái gu thẩm mỹ của
riêng mình, ngõ hầu chia sẻ cùng bạn đọc gần xa.
***
Ấn tượng đầu tiên, với tôi, khi đọc Thức cùng bóng tối, là chùm thơ hai (2) câu: (16 bài) mà thoạt đọc cứ ngỡ tác giả định viết theo thể thơ haicư (Nhật Bản). Hóa ra đó là 2 câu thơ lục bát dân tộc Việt 100%/
bài. Theo tôi, đó là chùm thơ thành công đều hơn cả trong tập. Tứ khá sâu, lời đúc, mượt mà; giọng điệu linh hoạt. Mỗi cặp có thể đứng độc lập thành 1
bài riêng. Và khi đứng chung thành 1 chùm thì lại có sự liên hệ và thống nhất với nhau ở những
mức độ nhất đinh. Tôi lựa ra được 04/16 bài nổi bật hơn cả, một tỷ lệ bài hay
khá cao, theo sự cảm nhận của tôi.
* Ám ảnh trước hết, là câu:
Giọt
mưa làm ướt nỗi buồn?
Hay
buồn làm ướt tâm hồn giọt mưa?!
Hai nhà thơ – nhà phê bình thơ Trần
Đăng Khoa, Trần Mạnh Hảo đều hết lời khen ngợi bài thơ này. (Đọc bài Mặt trời khiếm thị vào thơ; trên các
trang trannhuong.com; lethieunhon.com;
nguyennguyenbay.com…tháng 12 – 2014).
Nhưng hai ông không giảng rõ cái hay
ở đâu? sự tuyệt vời ở chỗ nào?...
Thiết nghĩ: phải chăng đó là cảm xúc thăng hoa theo lối riêng của cây bút
luôn phải thức cùng bóng tối, khi thể
hiện mối quan hệ giữa giọt mưa (thiên
nhiên, khách quan) và nỗi buồn (con
người, chủ quan) bằng 2 câu hỏi mơ
hồ, bâng khuâng… không và không thể có câu trả lời? Cái gì làm ướt cái chi? Thật khó minh định rõ ràng! Và… phi lý! Giọt mưa là sự vật cụ thể. Tâm hồn là trừu tượng, chỉ có thể hình
dung trong tưởng tượng của con người. Chúng thuộc những phạm trù hoàn toàn khác
nhau. Vậy thì làm sao cái này có thể làm
ướt hay không làm ướt cái kia? Đó là phân tích, suy lý
theo quy luật lôgich học. Nhưng thơ lại là 1 vương quốc riêng có khả năng kỳ
diệu biến cái phi lý ngoài đời thành
cái có lý nghệ thuật mà nhiều khi
người đọc chỉ có thể cảm nhận, thưởng thức; nhưng bất khả tri, khi muốn cắt
nghĩa, luận giải tường minh, tận bờ sát góc.
Bài Giọt mưa và nỗi buồn (Nhan đề do người viết bài này mạn phép tác giả tạm đặt) có lẽ thuộc loại này.
Từng từ ngữ, hình ảnh đều rất giản dị,
dễ hiểu, thân thuộc; nhưng đặt trong tương
quan thơ, bỗng trở nên lung linh, kỳ ảo, khó hiểu lạ lùng! Giọt mưa
có hồn là 1 nhân hóa. Nhưng tâm hồn giọt mưa thì không chỉ là nhân hóa mà còn thật mới và thật khó hình dung, nắm bắt. Ở
đây, hình như tâm hồn con người và tâm hồn giọt mưa đã thực sự quyện hòa
trong cử chỉ làm ướt nhau 1 cách đầy
bí ẩn!
* Ngoài trời, còn có trời cao,
Trong
tôi, biết có tôi nào tôi hơn?!
Câu đầu, rõ ràng chỉ là sự mạ lại hơi thô 1 câu tục ngữ Trung Hoa: Thiên ngoại hữu thiên! (Ngoài trời còn có trời!) Nhưng từ chân
lý phổ biến ấy, tác giả đã đẩy suy tưởng tới câu sau thì quả là thâm thúy, bất
ngờ. Vì sự thúc đẩy ấy đào sâu vào nỗi băn khoăn, nghi ngờ chính bản thể mình là ai? cá nhân mình tồn
tại hay không tồn tại và tồn tại như
thế nào? Nghĩa là lại trở về với những câu hỏi triết học siêu hình lớn, xưa
nay, chưa có lời đáp, từ chàng Hămlet
của U. Sêcxpia vĩ đại đến Ánh sáng và phù
sa của nhà thơ lớn Chế Lan Viên: Ta
là ai?! Ta có?! Ta không?!...
Ta là ai? Như ngọn gió siêu hình,
Câu hỏi hư vô thổi nghìn nến tắt! (Hai câu hỏi)
Nhưng hình như, ở đây, ý thơ, tình thơ
Nguyễn Việt Anh còn có phần da diết hơn, khắc khoải hơn, diễn đạt hiện đại hơn
và cũng… đáng cảm thông, chia sẻ hơn?!
·
Gồng mình lên
để nói không,
Chi bằng nói có, cho lòng nhẹ vơi!...
Cái
hay và lý thú của câu này là thể hiện tinh tế 1 trong những trạng thái tâm lý khó nói, tế nhị
trong quan hệ ứng xử tình cảm của con người, dẫn tới 1 cách ứng xử miễn cưỡng, gượng gạo nhưng thẳng thắn
và thông minh, dám chấp nhận hậu quả. Cũng có thể đoán đây
là quan hệ tình yêu, tình bạn mà 1 bên đã phải hết sức cô gắng để tự dối mình, dối
bạn, gồng mình lên cho vừa lòng đối
tượng, và chuyện đó đã từng xảy ra nhiều lần…Sau mỗi lần gồng mình để hài lòng người khác như thế, chủ thể trữ tình đều cảm thấy không yên, day dứt, đau khổ hay bực
bội với chính mình…! Tâm trạng bất an, khó chịu ấy càng gia tăng. Và đến lần
này,… thì (anh hoặc chị) tự thấy không thể như trước được
nữa! Người bạn thẳng thắn quyết định trả
lời ngược lại bằng cách khẳng định
dứt khoát cái điều mà bao lần trước, y đã phủ
định với người nghe, dù biết rằng người nghe có thể mếch lòng vì hẫng hụt,
thất vọng. Bao lần trước, người nói đều nói dối lòng mình, ý nghĩ của mình. Đến
lần này, mới được nói thật, thật với mình và thật với người đối thoại. Xét cho cùng, chủ yếu là nói để cho lòng
mình được thanh thản trong quan hệ
hiện tại và tiếp theo. Dù quan hệ ấy có thể có nguy cơ rạn nứt, thậm chí đổ vỡ…!
Cho
hay, nói thật bằng cách nói ngược với
điều đã nói dối là cách nói phủ định bằng
khẳng định dứt khoát, cũng là 1 cách ứng xử, nói năng cần thiết và hữu hiệu
trong những tình huống giao tiếp, quan hệ nhất định, chứ sao! Trong câu này, những tiếng gồng mình, không, có, chi bằng… là từ ngữ được chọn dùng đích đáng và rất chi phù hợp
với ngữ cảnh, văn cảnh.
·
Ngồi nhà, gấp máy bay chơi,
Giấc mơ hết
lượn lại rơi xuống sàn!...
Dòng
lục chịu ảnh hưởng môtip ca dao quen thuộc: Ngồi buồn mà… (lại trách ông xanh, đốt một đống rơm,…); trong đó ngồi buồn hay ngồi nhà không phải là 1 địa điểm, 1 vị trí cụ thể, 1 hành vi xác
định mà chỉ là cái cớ, điểm tựa nghệ thuật, động tác trữ tình để hình tượng trữ tình được triển khai một cách
thuận lợi, ngọt êm, suôn sẻ và tự nhiên. Hành
động trữ tình trong câu lục cũng không phải là mục tiêu chủ
yếu mà tác giả hướng tới. Gấp máy bay
(để) chơi, như là 1 trò chơi, có khi cũng chỉ để giết thời gian khi con người chẳng
biết làm gì, chẳng có việc gì để làm…!
Điều
bất ngờ, đa nghĩa nằm ở câu 2 (dòng bát), khởi phát từ câu 1 và tiếp tục phát triển ở câu 2. Cái máy
bay gấp bằng giấy, bằng bìa được chú (cô) bé ném vút lên không, dù tay ném, sức
ném và cách ném của VĐV nhí có mạnh, khéo, kỹ thuật đến đâu, rốt cục cũng chỉ
lượn bay được 1 vài vòng gì đó, trên bầu không… rồi nhất định cũng phải từ từ
đáp xuống sàn (nền) nhà (phòng) ...
Đó là hiện tượng bình thường xảy ra tuân theo quy luật vật lý cơ học giản đơn,
không có gì lạ!
Điều
lạ là do sự chuyển hóa cảm giác từ giấc mơ gợi ra nơi cái máy bay giấy, trò
chơi con trẻ cụ thể, thoắt được trừu
tượng hóa, trở thành mơ ước lên
cao, bay xa, vượt thoát khỏi thế giới hiện tại tù túng, chật hẹp… để vươn tới
những chân trời mới cao đẹp và lý tưởng.
Nhưng
trong thực tế cuộc sống đã có bao nhiêu giấc
mơ như thế trở thành hiện thực? Hay hầu hết chỉ là ảo vọng, ảo ảnh xa vời,
như giấc mộng kê vàng của Trang Chu hóa
bướm hay bướm hóa thầy Trang… xưa?
Tôi tiếc
những chân trời không có người bay!
Lại tiếc
những người bay không có chân trời!
(Hãy đi mãi!
Trần Dần, 1957)
Con người
muốn sống một cuộc đời có ý nghĩa, không thể không hành động, lao động, làm
việc và càng không thể không dệt cho mình ước mơ, biết ước mơ và tìm mọi cách
biến ước mơ thành hiện thực ngay trong cuộc đời trên dương thế của mình. Vấn đề
cốt lõi là ở đó. Biết ước mơ và biết tư duy, hành động sáng tạo có hiệu quả để
ước mơ bay cao, bay xa; chứ không phải chịu cảnh bay lượn là là một chút, một lúc rồi hết lực, hết đà, lại rơi xuống sàn, như một cái xác giấy vô hồn! kết cục 1 trò chơi, trò đùa của số phận nghiệt
ngã, đáng thương!
***
Thật
ra, nói một cách chặt chẽ, khách quan: cái hay, hấp dẫn của những bài thơ 2 câu lục bát này rất
không đều. Câu 1: thường là ở mức trung bình. Ý tứ tinh tế hoặc sắc sảo dồn
xuống hầu hết ở câu 2. Song, thiếu
câu 1, câu 2 sẽ trở nên chung chiêng, bơ vơ, vì không có điểm tựa, bệ phóng
vững chắc, tuy thô tháp, sù sì. Âu đó cũng là 1 lối cấu tứ riêng của chùm
thơ hai câu của Nguyễn Việt Anh
chăng? Và đó cũng là điều xứng đáng được biểu dương và làm rõ trong 1 tập thơ
đầu tay của nhà thơ trẻ phải thức cùng
bóng tối, phải luôn từ trong bóng
tối dày đặc cuộc đời mà tuông ra tìm ánh sáng… bằng thơ!
***
Dưới
đây, xin trích dẫn một số câu hay, lạ,
nhã thú trong các bài lục bát khác dài từ 4 câu trở lên, mà
tôi đã lựa được trong tập thơ. Mời bạn đọc yêu thơ cùng nối điêu, tiếp tục
thưởng lãm, chia sẻ, phân tích, giảng bình hoặc bàn luận:
-
- Gửi em trang giấy viết đầy trăng tinh!
(Viết cho em)
-
Chỉ riêng con sóng vỗ đầy ngày xưa!
(Đề từ)
-
Giờ em nhổ tóc giùm anh,
Ai người nhổ
cỏ giúp mình ngày sau?
Yêu đi, cho
tóc bền màu,
Lo gì cỏ mọc
trên đầu, một mai…!
(Tóc và cỏ)
- Thương em,
thương đến dửng dưng,
Yêu em, yêu
đến lạnh lùng, cằn khô!
Nhớ em, nhớ
đến thờ ơ!
Mong em, mong
đến hững hờ cả em!...
(Không đề 4)
-
Hòa thêm một chút ngọt ngào,
Lại nghe đắng
chát thấm vào đầu môi!
- Sao em như
thể làn hương?
Đuổi tìm thì
mất, bỏ, buông thì còn?!
- Tình đầu
như hạt mưa rào,
Những chiều
trở gió, òa vào hoàng hôn!...
…
Trèm – Thụy
Phương, Bắc Từ Liêm,
9 – 1 – 2015.
ĐV
-
-
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét