Buson TANIGUCHI&YOSA(1716-1783)

Buson TANIGUCHI&YOSA(1716-1783)

*Đại sư Haiku-Nhà Danh họa*

Ngày 25 tháng 12 hàng năm là  Kỷ niệm ngày mất của Đại sư Haiku-Nhà Danh họa BUSON. Chúng tôi xin cúi đầu tưởng niệm một tượng đài của nền thơ Haiku Nhật Bản vàThế giới và trân trọng giới thiệu tóm lược về Người.

Đinh Nhật Hạnh

                                              *****

 Vài dòng tiểu sử

Buson sinh năm 1716 là con một gia đình nông dân ở Kema quận Higashinari Tỉnh Setsu (nay là quận Osaka) vào thời kỳ bình trị của thời đại TOKUGAWA.Cho đến năm 20 tuổi,ông ở với gia đình làm nghề vẽ tử hồi rất trẻ.Rồi ông đi Edo (nay là Tokyo) học vẽ và làm thơ.Lúc đầu học với thầy Uchida Senzan trước khi thụ giáo thầy Hayano (còn gọi là Soya) vốn là đồ đệ của Kikaku và Ransetsu-2 nhà thơ lớn, môn sinh của Cụ Basho.Khi thầy Hayano mất,ông ở lại phía Bắc Edo,làng Yuki từ đó” Lên miền Oku “ như Đại sư Basho khi trước, khoảng 10 năm vẫn vẽ và làm thơ..Năm 1751,cố định ở Kyoto ,học xong hội họa ở đó.Mùa xuân năm 1754 dời về Yosa bắc Kyoto trong 10 năm,lấy tên họ mới là YOSA khi 38 tuổi,mở xưởng vẽ bình phong,cùng với các môn sinh theo đuổi hội họa chuyên nghiệp.

Năm 45 tuổi, lấy vợ là Tomo, có một con gái. Lập trường phái họa Nanga cùng Ikeno Taiga,lập Hội thơ Shankasa cùng Tan Taigi,Kuroyagani Shoha và các học trò của Hayano.Từ 1766 đến 1768 du ngoạn,đã đến Shikoku.Trở về,vẫn tiếp xúc với hội thơ Shankasha.Thời gian này sáng tác nhiều tác phẩm hay nhất.

Từ 1770- lấy tên mới là Yahantei để tôn vinh thầy là YAHANTEI.Phụ trách Nhóm nhà thơ trẻ ở Kyoto.Thời kỳ này vẽ nhiều.Nhiều tác phẩm lớn.Năm 1771,cùng Taiga đã minh họa các album của Lili Weng “ Les 10 avantages et 10 plaisirs de la vie à la campagne” 10 lợi ích và 10 điều thú vị ở nông thôn”Jubenzu Jugizu” .Thời kỳ này cũng là đỉnh cao sáng tạo của Nghệ thuật và Thi ca của ông.

 

                    Tác giả Đinh Nhật Hạnh

-Năm 1773,bắt đầu xuất bản Haiku của mình,tiếp sau các tập in chung Sôno Yuki

Kage (Bóng của tuyết) và Kono hotori (Ở gần đây)

-Năm 1773,ra tập Ake garasu (Con quạ lúc bình minh)

-Năm 1776,ra tập Zoku ake garasu (Con quạ khác lúc bình minh) và Yahan raku (Mừng năm mới)

-Năm 1774 ông lấy tên mới là BUSON khi 58 tuổi,10 năm trước khi mất.

Tiếng tăm về hội họa của ông ngày càng lớn,tác phẩm bán rất chạy.Ông cũng tự nhận thức được chất lượng của chúng.Trong một bức thư gửi bạn,ông tự đánh giá “là vô địch so với các họa sĩ cùng thời”

-Năm 1777,ông bỗng đưa ra một dự định độc đáo (cũng như HOKUSAI khi về già là:

* Mỗi buổi sáng vẽ 1 con Shishi (Con vật thần thoại dưới lốt sư tử)

Kết quả : Đến cuối đời vẽ được 219 bức.

    *Ra tập SHIN HANATSUMI (Mùa hái hoa mới-Thơ Haiku)

Dự kiến : đạt 1.000 bài-mỗi ngày 10 bài / 100 ngày liền

Kết quả : Trong 17 ngày, đạt 17x10 = 170 bài.

Do sức khỏe không ổn định đành phải bỏ dở 2 dự định này.

-Năm 1782 : Vãn cảnh núi YOSHINO,tây-nam NARA nổi tiếng danh thắng về mùa hoa anh đào . Đó cũng là chuyến viễn du cuối cùng của ông.Sau này ông còn đi dạo chơi vùng YI gần Kyoto hái nấm rừng. Bị ngộ bệnh nặng,rất may qua khỏi.

-Tháng 10 năm 1783,tại JINIJU ông viết:

“Thế là phần dài nhất của Lộc trời cho ta đã qua.Và ta chờ đợi phút đi về  phía bên kia của cuộc đời.Ta đã tự thấy mình kiệt sức rồi”.

Trước khi mất,ông viết 3 khúc từ thế :

1-Rossignol d’hiver

Comme autrefois sur la haie

Chez Wang Wei aussi

Ôi họa mi mùa đông*

hót trên bờ dậu-

Như xưa ở Hoàng Hoài

2-Ô rossignol!

Quel est ce bruit

Givre sur la haie

Ơi họa mi!*

Tiếng gì thế nhỉ?

Tiếng băng tan trên bờ dậu

3-Fleurs de prunier blanches

Et cette nuit qui devient

la lueur de l’aube

Hoa mận trắng xóa*

Và đêm nay bỗng hỏa

 ánh bình minh

Buson mất ngày 25 tháng 12 năm 1783 ở tuổi 68. An táng tại Nghĩa trang phía trên đền KONPUKUZI, gần ngôi thảo am của Cụ Basho xưa kia mà chính ông và bà vợ (sau thành ni cô) đã từng sửa sang,tu bổ.

                                           ***

Cũng như xưa kia,Cụ Basho đã nâng thơ Haiku lên tuyệt đỉnh,vào hàng Văn chương thanh cao nhất-BUSON đến lượt mình,đã tiếp cho Haiku hơi thở mới,đúng vào thời kỳ thể thơ này đang bị bỏ rơi kể từ khi Cụ BASHO qua đời.Mãi 100 năm sau,MASAOKA SHIKI (1867-1902) nhà Phê bình và Đại thi sĩ đã trả lại công bằng cho BUSON khi đặt ông vào vị trí chuẩn xác trong lịch sử Văn học Nhật Bản : So sánh” BUSON ngang tầm với BASHO”lần đầu tiên ở nước này.

Phối hợp tài năng hội họa đỉnh cao và thi ca thượng thặng,BUSON đã rút biết bao kinh nghiệm khi tiếp xúc với thiên nhiên,đã đạt tự do biểu cảm và một độ cao trữ tình ít người sánh kịp trong thơ Haiku.

Chính ông đã đề xuất BUNJIN GA (Hội họa của văn nhân) và NANGA (lấy tứ trực tiếp từ hội họa Trung Hoa) Ông đã bảo vệ nguyên tắc Không chuyên nghiệp hóa trong Quy chế “ HỌA SỸ-THI SĨ”.Ông đã lập ra Trường phái học HAIGA : Phối hợp trong cùng một không gian HAIKU & HỘI HỌA,nhấn mạnh các hình ảnh chủ đạo,đẹp đẽ của bài thơ bằng tranh thủy mặc (lavis) để nhấn mạnh sức gợi cảm.

         Về cuối đời,ông rời bỏ hoàn toàn hội họa ,chỉ dành thời gian làm thơ.Ông dạy học trò sự cần thiết VIỆC HỌC TẬP NGHIÊM CẨN mọi tác phẩm của Quá khứ để rút ra các lý tưởng của Tiền Nhân./.

·        ĐNH dịch thơ                                  

          PHỤ LỤC QUÝ HIẾM CẦN BIẾT VỂ ĐẠI SƯ BUSON

                         HỌ TÊN & BÚT DANH CỦA ĐẠI SƯ BUSON

Thật chưa có ai trên thi đàn Haiku Thế giới cổ kim lại có 2 họ và 25 tên và bút danh như Đại sư BUSON.Trong suốt cuộc đời mình,chưa hiểu lý do gì mà ông lại dùng nhiều bút danh đến thế.

Đặc biệt là ông có 2 họ:

Họ khai sinh :    TANIGUCHI

Họ thứ hai     :   YOSA (năm 38 tuổi)

24 TÊN & BÚT DANH :

BUSON (từ năm  1774- khi đã 58 tuổi)

 -Nobuaki –Shinsho –Busei- Choko- Chokyo- Choso  -Gasendo - Hajin-

Hakundo -Heikyundo- Rakujitsuan- Saicho- Sanka- Sansodo - Sha Sunsei-  Shain-Shikoan –Shimei-Shunsei-Tosei-Undo-Unsai-Yaha’no-Yahantai  .

 **************************************************************

Tham khảo:

Buson-66 haiku

Dịch từ tiếng Nhật của Joan Titus-Carmen

Buson-1020 haiku

Dịch từ tiếng Nhật củaTakafumi Saito