THƯ GỬI MẸ - ÁM ẢNH KHÔN NGUÔI CỦA MỘT THIÊN TÀI BẤT HẠNH!

Đường Văn

THƯ GỬI MẸ -

ÁM ẢNH KHÔN NGUÔI CỦA MỘT

THIÊN TÀI BẤT HẠNH!

(Đọc bài thơ Thư gửi mẹ của X. Exênhin)

ĐƯỜNG VĂN

          Mỗi lần nhớ về Xergây Exênhin (1895 - !925) thiên tài - nhà thơ của nước Nga bằng gỗ, cây đàn organ tuyệt vời của thiên nhiên, được sáng tạo ra chỉ để làmt hơ, thể hiện nỗi buồn vô tận của nhữg cánh đồng.(M. Gorki), trong tôi lại vang lên những dòng thơ xót xa đứt ruột của V. Maiacốpxki:

Bạn đã đi

                        Như người ta nói

      Sang thế giới bên kia!

                                Không gian trống trải

Bạn bay vèo

                   Xuyên thẳng

                                                 những sao khuya

Thế là hết

                                         Khoản tạm ứng,

           Khoản la ca quán rượu,,,

                                                  Bạn tha hồ tỉnh táo!...

                                           (Gửi E xê nhin; Hoàng ngọc Hiến dịch)

          Khoảng một năm trước ngày tự kết thúc cuộc đời, Exênhin đã để lại cho đời 1 tuyệt tác: THƯ GỬI MẸ (1924) - bài thơ tuyệt diệu về tình mẹ con, nỗi ám ảnh khôn nguôi của một thiên tài bất hạnh.

          Thư gửi mẹ trần ngập nỗi buồn dịu dàng mà da diết, nỗi cô đơn khủng khiếp, tình yêu và thương nhớ dõi hướng quê hương, nơi mẹ già đang mòn mỏi chờ đợi và sự ám ảnh tuyệt vọng về cuộc sống hiện hữu trước vực thẳm đâu đó mờ mờ ẩn hiện phía chân trời. Sức hấp dẫn lạ lùng của bài thơ nổi tiếng này, theo tôi, không phải ở tứ thơ độc đáo, mới lạ, hình ảnh thơ tân kỳ, ấn tượng hay nhạc điệu thơ du dương, réo rắt… mà ở cảm xúc thơ rất đỗi chân thành, nũng nịu, đau đáu sự ăn năn, hi vọng của lòng con gửi tới người mẹ già khốn khổ, bất hạnh – chỗ dựa cuối cùng, niềm vui và ánh sáng diệu kỳ, sưởi ấm lòng đứa con xa, cháy bừng niềm khao khát được trở về dưới mái nhà xưa.

          Từng đoạn, từng khổ, từng câu tan hòa hiện thực đắng cay cùng nguyện cầu, mơ ước của người con trai đầy mặc cảm vọng ngóng quê hương cách trở ngàn trùng . Giọng điệu bài thơ đích thực gồm thâu các giọng tâm tình, giãi bày, kể lể, băn khoăn, thanh minh, van nài, cầu xin, giọng đứa con trai cưng vốn được mẹ yêu chiều, buông thả, dù đã lớn khôn, trưởng thành, đã từ lâu rời xa cánh đồng tuyết phủ, hàng bạch dương lả ngọn để dấn thân vào chốn phố phường huyên náo, buị bặm, vẫn luôn cảm thấy bé nhỏ, ngây thơ trong lòng mẹ già.

          Mở đầu bức thư - thơ là câu hỏi đột ngọt đến ngỡ ngàng và hình như tàn nhẫn:

Mẹ có còn sống không? Mẹ già của con?

          Câu thông báo về mình cũng ra chiều ngây ngô, ngớ ngẩn:

Con cũng còn sống đây! Chào mẹ! Chào mẹ!

          Mạch cảm xúc của toàn bài sẽ được phát triển từ 2 câu thơ khó hiểu, kỳ lạ ấy. Vấn đề người con trai đặt ra ở ngay đầu bức thư không phải là chuyện thăm hỏi thông thường, mà quan trọng hơn nhiều: chuyện sống – chết, mất – còn của mẹ, của con, của những kiếp người. Nhưng đồng thời, nỗi nhớ quặn thắt, lòng kính yêu mẹ thiêng liêng mà gần gũi, niềm hân hoan trào dâng khi có được dịp chuyện trò, tâm tìnhvới mẹ, dù chỉ trên trang giấy, vẫn cứ len lỏi qua câu hỏi bồn chồn cùng lời chào lăp lại hai lần bối rối đến xao xuyến, cuống quýt mừng vui.

          Hai câu tiếp theo vừa tái hiện hình ảnh kỷ niệm hằn sâu trong ký ức, vừa kéo dài nó đến hiện tại và cả tương lai:

Ánh sáng diệu kỳ vào lúc hoàng  hôn

Xin cứ tỏa trên mái nhà của mẹ!

          Chính cái làn ánh sáng diệu kỳ này sẽ trở thành biểu tượng nguồn sáng, sức ấm của thiên nhiên lòng mẹ bao dung, chiếu toả suốt đời con.

          Hai khổ tiếp sau vụt hiện bóng dáng người mẹ tội nghiệp, lo âu, trong bóng tối chiều hôm xanh ngắt, choàng chiếc áo xargan vũ kỹ, đi đi lại lại trên đường làng , mòn con mắt ngóng trông với những tưởng tượng hãi hùng cảnh đứa con trai bị đâm trúng tim trong cuộc loạn đả nơi quán rượu. Những câu thơ run rẩy, sững sờ, tê điếng đi vì đau thương, mất mát, không có gì có thể bù đắp. Mỗi nhịp, mỗi tiếng thơ như phập phồng sợ hãi, dẫu vẫn nửa tin nửa ngờ. Nhưng chính điều ấy lại càng khiến bà mẹ bàng hoàng, đau đớn hơn. Kế đó, người con trai cố sức thanh minh, an ủi mẹ một cách  quả quyết và chân thành, không phải bằng lý lẽ biện hộ hay bằng dẫn chứng chứng minh mà chỉ đơn giản  bằng tình yêu và lòng tin. Mẹ đã yêu thương con, hiểu con hơn ai hết chắc mẹ sẽ tin con. Con có hư dại nhưng chỉ nhất thời. Con vẫn là đứa con ngoan, đằm thắm, dịu dàng, sẵn sàng sám hối, tỉnh ngộ. Giấc mơ trở về quê thăm mẹ, sống bên mẹ vào mùa xuân trắng cây cành nảy lộc luôn thiêu đốt trái tim con. Nhưng trong lời thơ, bên cạnh âm điệu náo nức, nũng nịu, gần gũi, thân thương, cứ rung lên cảm giác ngậm ngùi, u ẩn và cam chịu trước những mất mát, thất vọng, nhọc nhằn mà con đã nếm trải suốt 8 năm năm ròng rong ruổi trên khắp nẻo đường kiếm tìm chân lý và hạnh phúc.

          Một con chiên vô cùng sùng đạo như Exênhin mà lại xin mẹ đừng nguyện cầu vô ích! Kể cũng lạ! Nhưng xét cho cùng, đó chính là những bài học, những kết luận rớm máu được đúc rút từ bao chát đắng và trả giá của chính nhà thơ.

Với cái cũ xưa, không quay lại bao giờ,

Chỉ mình mẹ là niềm vui, là ánh sáng diệu kỳ,

Chỉ mình mẹ giúp đời con vững bước.

          Câu đầu như tiên cảm về cái định mệnh xa xôi mà khắc nghiệt giáng xuống nhà thơ chỉ 1 năm sau, khi chính Exênhin viết mấy dòng thơ tuyệt mệnh:

Trên đời này, chết là điều chẳng mới,

Nhưng sống, thật tình cũng chẳng mới hơn!

          Vĩnh biệt cuộc đời, khi nó, với anh, chẳng còn gìmới mẻ! Sống là phải mới không ngừng!  sáng tạo không ngừng! Nếu không, nhà thơ sẽ đứng trên bờ vực thẳm  ( Phùng Quán)

          Còn 2 câu sau lại giúp nhà thơ và cả người đọc lấy lại thăng bằng, bình yên trong tâm hồn, sau chập trùng khủng hoảng, bất lực, buông xuôi. Tất cả đều dựa vào lòng mẹ, hướng tới mẹ kính yêu – niềm tin và ánh sáng vĩnh viễn của đời con.

          Bài thơ kết thúc bằng một đoạn điệp khúc có bổ sung, ca lên lời nhắn gửi, an ủi tâm thành cuối cùng của đứa con trai –  nhà thơ không mọt phút giây nào nguôi quên hình bóng ngừơi mẹ già nua khoác tấm áo choàng đen cũ nát đi  đi lại lại ngóng chờ con, đồng thời cũng không thôi một phút giây nào ấm ảnh về cái chết của 1 tài hoa nghệ sỹ.

          Exênhin thường băn khoăn, đau khổ và ân hận vì  chưa làm được gì để tuổi già của mẹ được hưởng niềm vui bình yên, thanh thản. Nhưng có lẽ nhà thơ cũng không thể nào ngờ được, rằng bằng bức Thư gửi mẹ vô cùng giản dị, và chân thành nhất mực, Exênhin đã dựng được 1 bức tượng đài bất tử  cho người mẹ đau khổ của mình, cho tất cả các bà mẹ nghèo khổ, nhẫn nhục mà vĩ đại trên thế gian này./.

* Thư gửi mẹ của Exênhin. Nguyễn Hải Hà và Anh Ngọc dịch. SGK Văn học lớp 12, tập 2. NXBGD - 1992, tr. 42 – 46.

* Đã đăng trên báo GD&TDD, số 22, tháng 3 – 1997.

Đọc lại, chỉnh sửa, vi tính, 10 – 11 – 2013. ĐV