Vũ Nho chủ trang
VĂN
CAO – MỘT LỐI THƠ RIÊNG
Vũ
Nho
Chúng ta đều biết Văn Cao là một nghệ sĩ đa tài. Trong
tư cách nhạc sĩ, Trịnh Công Sơn đã coi ông “sang
trọng như một ông hoàng” * với những ca khúc trữ tình như Thiên thai, Suối mơ, Làng tôi, Mùa xuân đầu
tiên,… những ca khúc hùng tráng như Tiến
quân ca, Chiến sĩ Việt Nam
Đọc bài viết “ Mấy ý nghĩ về thơ” do
Văn Cao viết năm 1957, thấy rõ khuynh hướng thơ của ông nhất quán từ khi viết
bài thơ đầu tiên 1939 cho đến bài thơ viết tháng 8 năm 1994 trước ngày ông đi
vào cõi Thiên thai một năm. Văn Cao thừa
nhận và khuyến khích sự đa dạng của
phong cách thơ : “Có người nói thẳng tới
cái vô cùng tận của trời xanh qua cái rộng của biển, cũng có người thấy trời
xanh vô cùng tận qua bát nước và cũng có người chỉ nói tới một giọt ánh sáng để
tìm thấy cái vô cùng tận của trời xanh. Có người phải tìm con đường lớn mới
thấy dấu xe mà có người tìm thấy dấu xe trong một hạt bụi”. Nhưng dù khác
nhau, các nhà thơ cũng đều phải “tìm riêng lấy một cách thể hiện”.Tìm riêng lấy một cách thể hiện đó là
mong muốn của Văn Cao trong bất cứ hoạt động trong lĩnh vực nào dù là nhạc, họa
hay thơ. Chúng ta đã thấy tinh thần cách tân của Văn Cao. Tuy nhiên, có thể
thấy ông không cực đoan như nhiều người trẻ bây giờ. Văn Cao mong muốn thơ phải
có tư tưởng mới : “Chúng ta đã qua một
thời kì dài thiên về cảm xúc và một thời kì cảm giác. Cái thời kì thiên về tư
tưởng có phải đang bắt đầu không?”. Nhà thơ chỉ yêu cầu thiên về tư tưởng thôi. Nghĩa là thơ vẫn
cần phải có cảm xúc, cảm giác, và phải có tư tưởng, đậm nhiều hơn tư tưởng. Và không chỉ có thế,
Văn Cao mong muốn thơ không chỉ phục vụ
cho hôm nay, mà thơ phải hướng đến “ngày sau”, phải lo đến tương lai. “ Người thành công nhất ngày nay là phải lo
đến cái thất bại ngày sau và người lo thất bại ngày nay cũng phải lo đến cái
thất bại ngày sau. Nếu không có sự lo lắng đó, một nhà thơ không nghĩ tới trách
nhiệm của mình khi viết, hoặc chỉ viết cho người bây giờ mà không có trách
nhiệm đến người sau”. Viết lời giới thiệu cho tập thơ Lá Chín của họa sĩ Văn Hải ,
nh
Để tìm một lối thơ cho riêng mình, Văn
Cao không hầu như rất ít viết thơ lục bát. Bởi vì nhà thơ biết rất rõ lục
bát : “ một thể thơ dễ làm và cũng khó
làm”, rất dễ bị “nhàm tai” ( Giới
thiệu tập thơ Lá chín của Văn Hải,
nxbVawn Học, 1993). Những dòng lục bát ít ỏi của Văn Cao trong hai bài Đêm ngàn và Đêm mưa rất mới mẻ và hiện
đại:
Vi
vu… Rừng lại sang rừng
Xa
xôi tiếng đáp cũng ngừng xa xôi
Nương
nương qua tiếng đồi đồi
Áo
chàm nàng thổ pha phôi sắc chàm
Đêm ngàn
Thuyền
vào nằm ngủ trong mưa
Trên
con sông vắng lập lờ bóng trăng
Đêm mưa
Ngay từ những bài thơ đầu tiên xuất hiện trên Thi
đàn, Văn Cao đã thể hiện một lối thơ tinh tế, hiện đại như các chủ soái thơ mới
bằng cách đem “con mắt của một người hội
họa” ( chữ của Văn Cao) nhìn cảnh vật và thấu thị sự vật bằng cảm nhận :
Trông
qua song cửa : trời vàng úa
Mấy
lá bàng rơi nhắc nhở thu!
Chiều
ốm cũng đang chầm chậm xuống
Sương
mù chìm lẫn lá vàng thưa
Ai về Kinh Bắc,
1941
Thơ
làm hoa lá rung rinh thở
Nhựa
ở thân cây se sẽ dâng
Sương
ở đầu cành thâm thấm lá
Và
dần dần thấm đất vươn xuân
Ngâm thơ, 1942
Nhà
văn Vũ Bằng đã rất công tâm và chính xác
khi đánh giá rằng : “ Văn Cao quả là một người tài hoa có một. Đến lúc Văn
Cao nổi tiếng về nhạc và vụ ám sát Đỗ Đức Phin, người ta mới giở lại những bài
thơ anh đăng tải trên Tiểu thuyết thứ bảy và một loạt tờ báo khác, và đến lúc ấy người ta mới thấy thơ Văn Cao
cũng hay như nhạc của anh. Chẳng qua chỉ vì Văn Cao không quan niệm cái gì là
quan trọng, không kéo bè kéo đảng để đưa nhau lên, suy tôn nhau là thi hào “lớn”, văn sĩ “lớn” nên lúc bước
vào làng văn nghệ anh không được quảng cáo nhiều, do đó thơ anh bị chìm”.
Văn
Cao đã viết trường ca “ Những người trên
cửa biển” năm 1956. Sau này trên thi đàn của ta một độ nở rộ những trường
ca. Nhưng có thể thấy Văn Cao đã sớm là một người khai sơn phá thạch ở thể loại
này. Nhà nghiên cứu Đặng Tiến cho rằng tất cả các bài thơ sau này của Văn Cao,
dù đặc sắc, vẫn là “ những mảnh vỡ” của
Hải Phòng.
Những bài thơ đặc sắc của Văn Cao được
mọi người nhắc đến, phẩm bình là Năm buổi sáng không có trong sự thật, Những bó hoa, Nguyệt thực, Sự sống thật, Khuôn
mặt em, Quy Nhơn, Thời gian, Khúc biến tấu tuổi 65,…
Có
biết bao người làm thơ về tháp Chàm, nhưng chỉ đến khi Văn Cao đem con mắt nhìn
hội họa thì chúng ta mới có một tháp Chàm độc đáo về kiến trúc trong thơ:
Từ trời xanh
rơi
vài
giọt tháp Chàm
quanh Quy Nhơn
Thơ
cần thiên về tư tưởng, thì những bài thơ như Những bó hoa, Nguyệt thực, Chọn,
Về một người bạn, Trôi,…chứa đầy tư tưởng trong hình thức cô đúc, ngắn gọn.
Văn
Cao mong muốn “ Qua một bài thơ, người ta
thấy ngay con người của nhà thơ đang sống thực” ( Mấy ý nghĩ về thơ). Không
ít các bài thơ dài, ngắn của Văn Cao cho người đọc thấy điều đó.
Bài
thơ Có lúc là một ví dụ:
Có
lúc
một mình một
dao trong rừng không sợ hổ
Có
lúc
ban ngày nghe lá rụng sao hoảng hốt
Có
lúc
nước mắt
không thể chảy ra ngoài được
1963
Và
bài thơ Khúc biến tấu tuổi 65 là một
ví dụ khác về cuộc sống của nhà thơ sau
những biến cố.
Có thể nói rằng toàn bộ sáng tác thơ
của Văn Cao là những tìm tòi không mỏi mệt cho một lối thơ riêng, in đậm dấu ấn
cá nhân của người nghệ sĩ đa tài. Giữa những lời tuyên ngôn và hành động sáng
tạo của nhà thơ luôn nhất quán. Văn Cao viết thơ cho hôm nay nhưng cũng luôn ý
thức viết cho “ ngày sau”. Thơ của ông sẽ đồng hành cùng bạn đọc đến tương lai,
vì ông đã “tìm riêng lấy một cách thể hiện”, đã “can đảm biết làm nổ để mở đường”.
Hà
Nội 29/12/2013
*)
Các trích dẫn trong bài viết đều từ cuốn
“Văn Cao tác phẩm thơ”, nhà xb Hội
Nhà Văn, 2013.
Tham luân trong buổi ra mắt Câu lạc bộ văn chương của Hội nhà Văn Việt Nam, sáng 30/12/2013
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét