CẦN TRÁNH MỘT SỐ SAI SÓT KHI DẠY BÀI THƠ “ĐỢI ANH VỀ”

                                                           Vũ Nho - Chủ trang

CẦN TRÁNH MỘT SỐ SAI SÓT KHI DẠY BÀI THƠ “ĐỢI ANH VỀ”

                                                Vũ Nho

Bài thơ Đợi anh về của K.Ximonov do Tố Hữu dịch được đưa vào sách Văn 9, tập 2. Phải nói rằng bản dịch của Tố Hữu là bản dịch hay. Tác giả Ximonov đã cám ơn dịch giả và đánh giá : “Thơ tôi đã chết trong lời dịch tuyệt vời của anh”. Tuy thế, dịch thơ là việc cực kì khó khăn. Có thể thời ấy, Tố Hữu chưa có điều kiện dịch từ bản tiếng Nga, cho nên bản dịch có chỗ chưa thật chính xác. Điều đáng nói là những chỗ đó, khi giảng dạy, giáo viên đã “bám sát” bản dịch, đưa vào những tình huống khác với nguyên bản để bình giảng và cảm thụ nên gây ra những sai lạc.

1.Trong khổ thơ thứ nhất, Tố Hữu đã sáng tạo khi chuyển câu thơ hai mệnh đề “Hãy đợi anh, anh sẽ trở về” thành câu “Em ơi đợi anh về” rất tình cảm. “Những cơn mưa màu vàng gợi nỗi buồn phiền” thành ra “Mưa có rơi dầm dề” cũng rất tài tình. Nhưng câu thơ dịch “Ngày có dài lê thê” là câu không có trong nguyên bản, chỉ do sự mẫn cảm của nhà thơ mà người dịch đã thêm vào. Nhưng có thầy giáo đã phân tích say sưa, đã dẫn ra các ví dụ cổ kim “Nhất nhật bất kiến như tam thu hề” rồi “Ba thu dọn lại một ngày dài ghê” rồi “Đứng một ngày đất lạ thành quen”… để so sánh và khen Ximonov.

2. Câu thơ trong nguyên bản “Hãy đợi, khi người ta quên ngày hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa” được Tố Hữu dịch thành “Bạn cũ có quên rồi”. “Người ta”  đó không phải là “bạn cũ” ( bạn bè gì mà chóng quên thế!). Mặt khác, sẽ trùng lặp với khổ thơ sau này “Bạn viếng hồn anh”. Hơn thế nữa, Ximonov có ý thức khi sắp đặt trật tự lãng quên từ người xa đến người gần, từ người sơ đến người thân, mức độ quên và tin rằng không còn sống cũng khác nhau.

          - Người ta quên ngày hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa.

          - Những người cùng đợi, đã chán cảnh đợi chờ.

          - Những người biết làu làu rằng đã đến lúc nên quên.

          - Mẹ và con trai tin là anh không còn.

          - Bạn bè uống rượu vang đắng cay tưởng niệm.

3. Khổ thơ dịch “Tin anh dù vắng vẻ/ Lòng anh dù tái tê/ Chẳng mong chi ngày về/ Thì em ơi vẫn đợi” là khác xa với nguyên bản. Trong mạch cảm xúc của bản dịch, một giáo viên đã giảng rất xúc động rằng : “Có thế vắng tin tức, bản thân anh (chúng tôi nhấn mạnh - VN) cũng có thể tuyệt vọng, không mong ngày trở về nhưng vẫn muốn người vợ chờ đợi”. Nghe thoáng thì không sao, nhưng ngẫm kĩ : bản thân anh, anh cũng không hi vọng trở về, mà vẫn cứ muốn vợ chờ đợi, như thế có ích kỉ quá không? Người lính trong nguyên tác không có lúc nào chán nản như vậy. Khổ thơ này, Ximonov chỉ viết:

          Hãy đợi, khi từ những nơi xa xôi

          Những bức thơ không tới

          Hãy đợi, khi những người cùng đợi

          Đã chán sự đợi chờ

4. Câu thơ dịch “Trông chết cười ngạo nghễ” và “Tan giặc bước đường quê/ Anh của em lại về”, khi dạy, cần đối chiếu với nguyên bản để thấy sự sáng tạo của người dịch, đồng thời tránh bám sát ý “cười ngạo nghễ” để suy luận về sự kiêu hãnh, nụ cười của người chiến thắng… Cũng không nên cho học sinh tưởng tượng con đường bạch dương nước Nga, người lính chiến thắng đang hăm hở trở về, người vợ chạy ra đón, chị sẽ nói gì với anh. Đơn giản là vì người lính không cười, và cũng không đi trên “con đường quê”.

          Những điều trên chúng tôi gặp trong một số giờ dạy của anh chị em giáo viên. Nhân đây, chúng tôi xin cung cấp bản dịch nghĩa từ nguyên bản tiếng Nga để anh chị em có điều kiện đối chiếu, tham khảo. Theo ý riêng của chúng tôi, để dạy thơ dịch được chính xác, tất cả các bài thơ được dịch từ tiếng nước ngoài đều cần có bản dịch nghĩa đen từ nguyên bản kèm theo.

           
Đợi anh về

Hãy đợi anh, anh sẽ trở về

Chỉ cần hãy gắng đợi.

Hãy đợi khi những cơn mưa màu vàng

Gợi nỗi buồn phiền

Hãy đợi, khi những trận tuyết trút

Hãy đợi khi nóng nực

Hãy đợi khi người ta

Quên ngày hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa

Hãy đợi, khi từ những nơi xa xôi

Những bức thư không tới

Hãy đợi khi những người cùng đợi

Đã chán sự đợi chờ

Hãy đợi anh, anh sẽ trở về

Đừng cầu chúc điều tốt

Cho những người biết làu làu

Rằng đã đến lúc quên

Dù cho mẹ và con trai

Tin rằng anh không còn

Dù bạn bè đã mỏi mệt đợi chờ

Ngồi xung quanh đống lửa

Uống rượu vang đắng cay

Để tưởng nhớ hồn anh

Hãy đợi – và đừng cùng với họ

Vội vàng cạn chén

Hãy đợi anh, anh sẽ trở về

Trêu gan tất cả những chết chóc

Người không đợi anh

Cứ để họ nói rằng : Gặp may

Những người không đợi chờ, không hiểu được

Bằng sự chờ đợi của mình

Em đã cứu sống anh

Giữa lửa đạn

Chỉ có em và anh sẽ biết

Vì sao anh thoát chết

Đơn giản, không có người nào khác

Như em, biết đợi chờ

                Vũ Nho dịch từ tiếng Nga

Bài in báo Giáo Dục và Thời Đại số 24, ngày 9 tháng 9 năm 1991