Vũ Nho - Chủ trang
CẦN TRÁNH MỘT SỐ SAI SÓT KHI DẠY BÀI THƠ “ĐỢI ANH VỀ”
Vũ
Nho
Bài thơ Đợi anh về của K.Ximonov do Tố Hữu dịch được đưa vào sách Văn 9, tập
2. Phải nói rằng bản dịch của Tố Hữu là bản dịch hay. Tác giả Ximonov đã cám ơn
dịch giả và đánh giá : “Thơ tôi đã chết trong lời dịch tuyệt vời của anh”. Tuy
thế, dịch thơ là việc cực kì khó khăn. Có thể thời ấy, Tố Hữu chưa có điều kiện
dịch từ bản tiếng Nga, cho nên bản dịch có chỗ chưa thật chính xác. Điều đáng nói
là những chỗ đó, khi giảng dạy, giáo viên đã “bám sát” bản dịch, đưa vào những
tình huống khác với nguyên bản để bình giảng và cảm thụ nên gây ra những sai lạc.
1.Trong khổ thơ thứ nhất, Tố Hữu đã sáng tạo khi chuyển câu
thơ hai mệnh đề “Hãy đợi anh, anh sẽ trở về” thành câu “Em ơi đợi anh về” rất
tình cảm. “Những cơn mưa màu vàng gợi nỗi buồn phiền” thành ra “Mưa có rơi dầm
dề” cũng rất tài tình. Nhưng câu thơ dịch “Ngày có dài lê thê” là câu không có
trong nguyên bản, chỉ do sự mẫn cảm của nhà thơ mà người dịch đã thêm vào. Nhưng
có thầy giáo đã phân tích say sưa, đã dẫn ra các ví dụ cổ kim “Nhất nhật bất
kiến như tam thu hề” rồi “Ba thu dọn lại một ngày dài ghê” rồi “Đứng một ngày
đất lạ thành quen”… để so sánh và khen Ximonov.
2. Câu thơ trong nguyên bản “Hãy đợi, khi người ta quên ngày
hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa” được Tố Hữu dịch thành “Bạn cũ có
quên rồi”. “Người ta” đó không phải là
“bạn cũ” ( bạn bè gì mà chóng quên thế!). Mặt khác, sẽ trùng lặp với khổ thơ
sau này “Bạn viếng hồn anh”. Hơn thế nữa, Ximonov có ý thức khi sắp đặt trật tự
lãng quên từ người xa đến người gần, từ người sơ đến người thân, mức độ quên và
tin rằng không còn sống cũng khác nhau.
- Người ta quên
ngày hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa.
- Những người
cùng đợi, đã chán cảnh đợi chờ.
- Những người
biết làu làu rằng đã đến lúc nên quên.
- Mẹ và con
trai tin là anh không còn.
- Bạn bè uống
rượu vang đắng cay tưởng niệm.
3. Khổ thơ dịch “Tin
anh dù vắng vẻ/ Lòng anh dù tái tê/ Chẳng mong chi ngày về/ Thì em ơi vẫn đợi”
là khác xa với nguyên bản. Trong mạch cảm xúc của bản dịch, một giáo viên đã giảng
rất xúc động rằng : “Có thế vắng tin tức, bản thân anh (chúng tôi nhấn mạnh - VN) cũng có thể tuyệt vọng, không
mong ngày trở về nhưng vẫn muốn người vợ chờ đợi”. Nghe thoáng thì không sao,
nhưng ngẫm kĩ : bản thân anh, anh cũng không hi vọng trở về, mà vẫn cứ muốn vợ
chờ đợi, như thế có ích kỉ quá không? Người lính trong nguyên tác không có lúc
nào chán nản như vậy. Khổ thơ này, Ximonov chỉ viết:
Hãy đợi, khi
từ những nơi xa xôi
Những bức thơ
không tới
Hãy đợi, khi
những người cùng đợi
Đã chán sự đợi
chờ
4. Câu thơ dịch “Trông chết cười ngạo nghễ” và “Tan giặc
bước đường quê/ Anh của em lại về”, khi dạy, cần đối chiếu với nguyên bản để thấy
sự sáng tạo của người dịch, đồng thời tránh bám sát ý “cười ngạo nghễ” để suy
luận về sự kiêu hãnh, nụ cười của người chiến thắng… Cũng không nên cho học
sinh tưởng tượng con đường bạch dương nước Nga, người lính chiến thắng đang hăm
hở trở về, người vợ chạy ra đón, chị sẽ nói gì với anh. Đơn giản là vì người lính
không cười, và cũng không đi trên “con đường quê”.
Những điều trên
chúng tôi gặp trong một số giờ dạy của anh chị em giáo viên. Nhân đây, chúng tôi
xin cung cấp bản dịch nghĩa từ nguyên bản tiếng Nga để anh chị em có điều kiện
đối chiếu, tham khảo. Theo ý riêng của chúng tôi, để dạy thơ dịch được chính xác,
tất cả các bài thơ được dịch từ tiếng nước ngoài đều cần có bản dịch nghĩa đen
từ nguyên bản kèm theo.
Đợi anh về
Hãy đợi anh, anh sẽ trở về
Chỉ cần hãy gắng đợi.
Hãy đợi khi những cơn mưa màu vàng
Gợi nỗi buồn phiền
Hãy đợi, khi những trận tuyết trút
Hãy đợi khi nóng nực
Hãy đợi khi người ta
Quên ngày hôm qua, không chờ đợi những người khác nữa
Hãy đợi, khi từ những nơi xa xôi
Những bức thư không tới
Hãy đợi khi những người cùng đợi
Đã chán sự đợi chờ
Hãy đợi anh, anh sẽ trở về
Đừng cầu chúc điều tốt
Cho những người biết làu làu
Rằng đã đến lúc quên
Dù cho mẹ và con trai
Tin rằng anh không còn
Dù bạn bè đã mỏi mệt đợi chờ
Ngồi xung quanh đống lửa
Uống rượu vang đắng cay
Để tưởng nhớ hồn anh
Hãy đợi – và đừng cùng với họ
Vội vàng cạn chén
Hãy đợi anh, anh sẽ trở về
Trêu gan tất cả những chết chóc
Người không đợi anh
Cứ để họ nói rằng : Gặp may
Những người không đợi chờ, không hiểu được
Bằng sự chờ đợi của mình
Em đã cứu sống anh
Giữa lửa đạn
Chỉ có em và anh sẽ biết
Vì sao anh thoát chết
Đơn giản, không có người nào khác
Như em, biết đợi chờ
Vũ Nho dịch từ tiếng Nga
Bài in báo Giáo Dục và Thời Đại số 24, ngày 9 tháng 9 năm 1991
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét