VIỆT NAM MỘT TÌNH YÊU LỚN

 

VIỆT NAM MỘT TÌNH YÊU LỚN

Đọc Khúc hát thành Cổ Loa của Ke-vin Bô-oen, nhà xuất bản Hội nhà văn, 2011

                             Vũ Nho

Các nhà thơ nổi tiếng nước ngoài khi đến Việt Nam thường có thể rất xúc động và viết được một hoặc vài bài thơ  về xứ sở lạ kì. Nhưng viết cả một tập thơ về Việt Nam thì  có lẽ thật hiếm hoi. Kê vin Bô- oen là một trong số những người hiếm hoi đó. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều đã có lí khi gọi  tình cảm của Kê vin Bô oen với Việt Nam là  “một tình yêu nhẫn nại”. Chỉ có tình yêu lớn, tình yêu mạnh mẽ mới có phẩm chất nhẫn nại đó.

Tôi muốn bắt đầu với bài thơ Chơi bóng rổ với Việt Cộng . Kê vin đến Việt Nam không phải để làm thơ, mà đến trong tư cách một người lính trong đội quân xâm lược.

          Kẻ thù của chúng ta và trâu bò của họ

          Hòa lẫn vào cây cỏ đất đai

Người lính ấy coi Việt Nam là kẻ thù. Và tất nhiên chúng ta cũng coi anh là kẻ thù. Nhưng anh đã sớm nhận ra sự sai lầm. Anh đã nhận ra tính chất phi nghĩa của cuộc chiến. Anh đã yêu mến, khâm phục, trân trọng những “kẻ thù” của mình. Và những kẻ thù đó đã đến ở dưới mái nhà anh, cùng anh chơi bóng rổ, môn thể thao mà người Mĩ các anh yêu thích. Những tình cảm  thân thiện trìu mến, anh dành cho người ở chiến tuyến bên kia:

          Những đường bóng gọn gàng tới đích đẹp làm sao

          Ông nâng chân trái lên

          Hai cánh tay lượn từ sau ra trước

          Quả bóng bay theo quỹ đạo cầu vồng

          Một , hai, ba,…rồi mười lần trúng đích

Và nụ cười của người chơi bóng được nhà thơ cảm nhận : “Đó là món quà để con người hạ súng”.

          Kê vin đã hạ súng, và đã làm rất nhiều vì  sự hòa giải của hai quốc gia, hai đất nước. Và anh đã trở thành nhà thơ, sứ giả của hòa bình, thân thiện.

          Có thể thấy trong tập thơ nhiều  tên đất, tên người khắp ba miền Bắc- Trung –Nam. Kê vin đã in dấu chân mình, đã để lại tình cảm của mình, và những vùng đất, những con người cụ thể đã để lại dấu ấn sâu  đậm trên những vần thơ của anh.

          Tôi thống kê những người Kevin ghi lời đề tặng:

Nguyễn Quang Sáng, B.W. & P.T.D ( Brucce Weigl & Phạm Tiến Duật?), Thích Thiện Hạnh, Thủy, Vũ Tú Nam, Lê Cao Đài & Vũ Giáng Hương. Hà Khánh Linh, Lưu Quang Vũ & Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy, những công nhân tật nguyền ở An Dương, 5 bạn văn Mĩ.  Có hơn mười người bạn Việt Nam có tên và một tập thể công nhân không tên.  Kê vin có rất nhiều bạn Việt Nam và Mĩ. Đúng như đoạn thơ anh viết về Hồ Tây:

Ôi những người bạn của tôi, nếu họ tiếp tục đến

Tôi nghĩ bóng của họ sẽ tạo nên một chiếc cầu

Mà mỗi linh hồn nghèo nàn của chúng ta đều có thể vượt qua

                                Bức thư từ phía Bắc

Và tên đất thì nhiều không đếm hết. Nhưng điều quan trọng với nhà văn, nhà thơ không phải  chỉ là đi nhiều, gặp nhiều. Quan trọng nhất là xúc cảm và những tình cảm nảy sinh trong những chuyến đi. Có thể thấy là Kê vin đã đọc rất kĩ lịch sử vùng đất mà anh đặt chân tới. Phải rất yêu thương, trân trọng và gắn bó mới có thể nhìn cảnh vật của một đất nước xa lạ với chiều sâu lịch sử và bí ẩn.

          Đến Cổ Loa, nhà thơ nhìn thành Cổ Loa với truyền thuyết, với lịch sử và với những khám phá riêng, trộn lẫn hiện tại và quá khứ, trộn lẫn hiện thực với tưởng tượng:

          Thành Cổ Loa thẳm sâu trong truyền thuyết

          Khi những hồn ma núi Tam Đảo ngăn cản xây thành

          Đêm nay, từ những bức tường thành xưa hoang vắng

          Những bóng hình mờ ảo xuất hiện mông lung

          Khiến gió kêu lên trong những con mương hẹp

          Và thấp thoáng những người đi bắt ốc

          Đèn trong tay hoặc gắn trên đầu

          Như những người thợ mỏ

          Từ ban công nhà khách

          Tôi nghe tiếng họ và rùng mình

          Khi bóng của những người lính gác xưa hiện lên trên thành cũ

                                                Khúc hát thành Cổ Loa

Về chùa Keo Thái Bình, nhà thơ nhớ đến Bùi Viện, người

          Lênh đênh trên thuyền đi khắp thế giới một năm trời

          Để bước vào văn phòng của Tyler

          Yêu cầu ông giúp đuổi người Pháp đi

Tôi nghĩ không phải ai đến chùa Keo, đến Thái Bình cũng biết về Bùi Viện, người đã hai lần sang Mĩ gặp tổng thống vào các năm 1873 và 1875 xin giúp đuổi người Pháp đi.

Nhà thơ tỉ mỉ không kém Nguyễn Tuân của chúng ta khi viết về chuông chùa và

          Ba mươi chín tảng đá trong chiếc giếng chùa

          Gõ những tiếng thúc giục sự sinh sôi

          Giục gieo hạt thóc

                             Chèo thuyền tới Thái Bình

Với một tình yêu lớn, thơ Kê vin ghi lại những nét bình thường, dung dị của cuộc sống  Việt Nam mà anh muốn khám phá. Rất nhiều hình ảnh sinh hoạt, lao động  của những người bình thường đã được anh trân trọng, nâng niu. Một đám cưới, một đám ma, một cuộc nhậu, một đêm nghe hát, một đêm thơ, một lần thiền tịnh, một buổi xúc cát,  một khoảnh khắc Bến Hiệp, một ca làm trong xưởng của những người khuyết tật… Tất cả vào thơ Kê vin, vừa quen mà lại vừa lạ với chúng ta. Bởi vì tất cả được soi sáng bởi sự thân thiện và khám phá  bằng hồn thơ từ một nền văn hóa khác.

          Đây, một  quán nước thành phố trong đêm mưa lạnh:

           Một cô gái trẻ và em trai cô thu mình trong chiếc áo khoác

          Bên một bếp than

          Họ chào bán sự ấm áp của mình

          Một chiếc ghế gỗ, rượu mạnh, thuốc lá Lào, chè đặc

                                      Bức thư từ phía Bắc

Một cảnh làm việc cần mẫn, vất vả mưu sinh của những người lao động:

          Họ lao động cả ngày

          Lưng họ trải ra

          Giống như tấm vải dưới ánh nắng mặt trời

          Những chiếc áo đen mở ra, ướt đẫm

          Mồ hôi và nước sông

                             Những người xúc cát ở Huế

Kê vin là người nhạy cảm và tinh tế. Năm 1969, là một người lính quân dịch, anh đã nhìn thấy, cảm thấy những gì trong ánh mắt của một bà già:

          Từ khóe mắt

          Cái nhìn chằm chằm

          Chắc là bà đang cầu cho chúng tôi chết đi

          […]

          Lời cầu nguyện của bà rơi xuống như tên lửa

          Làm vỡ những trái tim hối hận

                             Chùa ở Quán Lợi năm 1969

Sự nhạy cảm đó đã làm anh đốn ngộ về ý nghĩa cuộc chiến.  Và nhạy cảm như thế cho nên anh luôn bị ám ảnh. Anh viết Bài ca Diôxin để đánh thức mọi người, để nói to lên cơn thịnh nộ lặng câm:

 Hình ảnh những cái đầu dữ tợn, thân mình gù như cá đánh thức anh mỗi đêm

Nơi nào đó chúng trôi nổi trên bầu trời chúng ta

Nơi nào đó những gì không chết đang sống trong cơn thịnh nộ lặng câm.

                                      Bài ca Dioxin

Rồi sau này, qua những chuyến đi, bằng thơ ca, bằng những hoạt động không mệt mỏi,  anh khám phá ra rằng Việt Nam “ từ một nơi của chiến tranh và những người lạ nguy hiểm trở thành một nơi giống như ngôi nhà thứ hai, nơi có bạn bè và gia đình, nơi khích lệ và nuôi dưỡng tinh thần” ( lời Kê vin Bowen, trang 19).

          Với tình yêu lớn của mình, Kê vin đã gặp gỡ bao nhiêu số phận, bao nhiêu cuộc đời của những người Việt : “ Những mảnh đời vô danh đi qua chúng tôi/ Có quá nhiều/ Không đủ thời gian để gọi tên” ( Bức thư từ phía bắc). Nhưng những cuộc đời đó không đi qua và mất hút.  Họ đã ngưng lại trong thơ của Kê vin. Họ cho Kê vin , những người bạn anh, cả nước Mĩ và toàn nhân loại thấy rằng “ Việt Nam sống trong một ánh sáng khác với phần còn lại của thế giới” (  lời Kê vin trang 17).

          Kê vin đã khám phá ra bao nhiêu điều kì lạ  Việt Nam:

          Phụ nữ Hà Nội có thể làm ai mê mẩn như đã chết chỉ bằng một ánh nhìn

                             Trên đường Mai Hắc Đế

          Một thiếu phụ nắm cánh tay tôi

          Lời chúc tụng cũng nồng nàn như rượu

                             Tại nhà hàng Đông Dương

          Gần ao cá, ánh dương chiều muộn

          Nhóm nông dân trở về từ cánh đồng

          Áo trắng họ nhấp nhô như đàn chim vỗ cánh bay

                             Đường tới Sơn Tây

Và đây nữa:

          Trên con đường ven hồ

           Những người đàn bà lặng lẽ quét rác

          Và gió làm tung lên từng lớp

          Sương mù sau lưng họ

          Quá đẹp, bạn chỉ có thể ngắm nhìn

          Những vị Thánh giáng trần,

          Đang hóa thân vào

Những ngón tay quét đường của họ

                    Phố Hai Bà Trưng

Không thể kể hết những điều mà Kê vin  Bowen đã thành công với tập thơ Khúc hát thành Cổ Loa.

Trong bài thơ Hồ Thiền Quang, với giải nghĩa  tên hồ là Ánh sáng của Phật, Kê vin đã viết:

          Điều tôi không biết là chúng ta có thể

          Thấm đẫm những người chúng ta yêu

          Sâu đến mức tuyệt đối vào cơ thể chúng ta.

          Chúng ta có thể gắn với họ

          Như Một...

Kê vin đã gắn bó với Việt Nam bằng một tình yêu lớn. Anh là nhà thơ, công dân danh dự của Việt Nam. Việc Kê vin nhận Huy chương vì sự nghiệp văn hóa của Hội nhà văn Việt Nam, nhận giải thưởng Phan Chu Trinh vì những đóng góp trong việc truyền bá văn học, văn hóa Việt Nam vào Mĩ, và cả việc chúng tôi đã có mặt chật hội trường đêm ra mắt tập thơ Khúc hát thành Cổ Loa là minh chứng cho điều đó.

                                      Hà Nội, 23/4/2011