CÓ CẦN ĐỐT ĐUỐC ĐI TÌM NHÀ PHÊ BÌNH ?

CÓ CẦN ĐỐT ĐUỐC ĐI TÌM NHÀ PHÊ BÌNH ?

          Trò chuyện với Nguyễn Hoàng Sơn nhân  đọc “Văn Đàn thời sự và bình luận” Nhà xuất bản Văn Học 2003

Cuốn Văn đàn- thời sự và bình luận của Nguyễn Hoàng  Sơn vừa được nhà xuất bản Văn học ấn hành. Một cuốn sách hơn 500 trang bàn về nhiều vấn đề của đời sống văn chương đương đại.  Mặc dù hầu hết các bài trong tập, tôi đã đọc ngay khi còn là bản thảo vi tính, nhưng không khỏi ngỡ ngàng khi  cầm cuốn sách dày dặn trên tay. Đọc một mạch, sẽ viết một bài để nhận định , đánh giá về cuốn sách theo kiểu cụ Trương Chính : dưới mắt tôi ! Nhưng trước khi viết bài,  để có thể  nói có sách, mách có chứng,  cũng để bạn đọc và chính tôi hiểu rõ cuốn sách, tôi  gặp tác giả Nguyễn Hoàng Sơn làm cuộc phỏng vấn hay gọi là  hỏi chuyện cho đỡ tính quan phương.

Vũ Nho ( V.N): -Ông Sơn này! Có thể gọi cuốn sách của ông là sách Lí luận- phê bình được không, mặc dù ngoài bìa đề là thời sự và bình luận? Về chữ bình luận, xin nói trước rằng có người đã từng ngụ ý chê Chân dung và đối thoại của Trần Đăng Khoa và nói rằng người viết cố ý đề bình luận văn chương vào là để nâng giá trị cuốn sách  đấy!

Nguyễn Hoàng Sơn ( N.H. S): - Sao lại không? Đây không là lí luận phê bình thì còn là sách gì ? Cũng cần nói thêm rằng Hoài Thanh rất ngại hai chữ phê bình. Nhưng tôi thì không. Tôi  nghĩ cái gì dở thì phê, thì chê . Cái gì hay thì khen, thì bình để biểu dương. Ngay cái dở cũng phải phẩm bình, phải chỉ rõ nó dở ở chỗ nào, tại sao cho nó là dở. Tất nhiên chỉ ra cái hay khó hơn nhiều, nhưng chỉ ra cái dở cũng là cần thiết, vì bây giờ đôi khi có chuyện loạn chuẩn, một vài người cứ khen vống lên.

Viết lí luận, phê bình thì tất yếu phải bình luận rồi. Tôi không nghĩ là đề thêm hai chữ bình luận vào sẽ làm sang cho cuốn sách. Nếu anh không biết bình luận hoặc bình luận tồi thì có viết , có in chữ bình luận với co chữ 72 thì cũng chẳng vì thế mà cuốn sách sang trọng lên.

V.N.:-  Trong một bài viết ông có nói phải đốt đuốc đi tìm nhà phê bình. Phải chăng vì quá sốt ruột với tình trạng phê bình hắt hiu mà ông bỏ thơ cho trẻ con ( vốn là một thứ mà ông rất sở trường và đã đạt được thành tựu được bạn đọc ghi nhận, được giải thưởng của Hội nhà văn ) để đi làm phê bình?

N.H.S :- Làm gì có chuyện đó. Tôi vẫn viết thơ cho các em. Tôi vẫn làm thơ cho người lớn ( Sẽ in hai tập thơ này trong năm tới ). Và tôi viết phê bình văn học. Tất nhiên với cương vị là phóng viên văn học, tôi có thể tổ chức, đặt bài cho các nhà văn, nhà phê bình. Tôi đã làm. Nhưng tôi muốn ngoài cái việc đó, mình phải tham gia trực tiếp vào đời sống văn học thì hay hơn. Sáng tác và viết phê bình, hai việc đó không hề mâu thuẫn  mà còn bổ trợ cho nhau nếu khéo thu xếp. Tôi viết phê bình vì thường xuyên tiếp xúc với các sự kiện văn học. Cũng phải nói rằng việc Hội Nhà văn trao tặng thưởng lí luận phê bình cho cuốn sách “ Tranh luận văn học “ của tôi cũng có phần động viên, khích lệ tôi. Nhưng nếu như không có cái giải thưởng đó thì tôi vẫn viết. Nó là một nhu cầu của một người cầm bút, nhất là một nhà văn làm báo như tôi.

V.N. :- Người ta bảo nói thì dễ, làm mới khó.  Làm phê bình cũng có cái khó riêng của nó. Có người làm phê bình, nhưng người ta bảo đó là bài đọc sách, điểm sách. Liệu những bài ông viết đã phải là bài phê bình chưa, hay đó cũng chỉ là những bài “ chưa vượt qua tầm một bài đọc sách, nặng về nhấm nháp một câu, một chữ nào đó, rất nhiều khi là vì nể nang” ?

N.H.S. :-  Tôi cho rằng điểm sách, đọc sách nếu viết công phu, nghiêm túc cũng là một cách phê bình. Văn hay lọ phải viết dài. Một bài điểm sách , một bài đọc sách hoặc phê bình viết hay thì tôi đánh giá cao hơn cả một bài lí luận  dài , thậm chí cả cuốn lí luận tràng giang mà viết dở. Tôi chê là chê những bài nặng về nhấm nháp, khen tặng thiếu khách quan, nhiều khi là vì nể nang. Tôi đã từng gặp nhà văn khen nắc nỏm cuốn sách X của chị Y trên mặt báo, nhưng khi chuyện  quanh bàn trà thì anh hùng hổ bảo : Cuốn ấy chả ra quái gì! Vứt!

          Tôi cho rằng những bài viết của mình là những bài  phê bình thực sự.

V.N.: - Những bài phê bình của ông có tính lí luận hay không ?

N.H.S : - Bất cứ một người nào, khi bình phẩm hay phê bình một điều gì đó đều phải có một cái gu , một quan điểm, một niềm tin của mình. Khi người ta nói lên ý kiến về một tác phẩm nghệ thuật nào đó, họ có thể không dùng đến bất kì một khái niệm lí luận nào nhưng họ vẫn nhân danh một lí luận, nhất là nhân danh trên kinh nghiệm nghệ thuật của họ. Không phải cứ dẫn ông ốp hay ông ép, ông smit ra mới là lí luận. Lí luận là những vấn đề mà người viết đã thẩm thấu, đã thành thục trong những trang viết của mình. Tôi ưa thích những bài viết có tính lí luận mà tự nhiên, nhẹ nhõm, sâu sắc chứ không phải là bài có những cục lí luận vón hòn chỉ có mỗi  chức năng là cho người đọc biết ở đây đang dùng lí luận.

V.N.: - Người ta đánh giá ông mạnh về tranh luận.  Phẩm chất nổi bật của ông là trung thực, thẳng thắn, thiện ý. Những bài ông tranh luận với các bậc  “trưởng lão” về những vấn đề lớn lao  được viết chững chạc, chặt chẽ, khiến cho các vị đó dù khẩu chưa phục nhưng tâm phải phục. Ông có nghĩ  như  vậy không ?

N.H.S. : - Việc tranh luận có khiến cho người đối thoại tâm phục hay không đó không phải là mục đích chính của tôi. Có lẽ người ta đã nhận xét đúng về thái độ trung thực, thẳng thắn và thiện ý. Tôi không thích tranh cãi với người nổi tiếng để nổi tiếng. Về một phương diện nào đó thì tôi cũng có tiếng ( tốt) rồi. Sở dĩ tôi phải tranh luận vì những bậc mà thiên hạ kính nể, ngưỡng mộ lại có những sơ suất không đáng có. Tranh luận cũng ngại lắm. Nhưng với tinh thần thẳng thắn, tôi không thể không nói ra. Việc đúng , sai đã có độc giả. Nhưng nói ra được điều mình nghĩ, tôi cho là đã làm đúng bổn phận của một người công dân, người cầm bút có trách nhiệm với bạn đọc.

V.N.: - Những bài viết của ông  đã đăng trên báo Nông nghiệp Việt nam là những bài  tràn đầy tinh thần công dân và tính chiến đấu cao. Ông đã động chạm đến những vấn đề, những nhân vật quan trọng trong vụ án Năm Cam.  Bạn đọc và cả bạn viết rất  thích. Nhưng những bài đó  hình như tính chất văn chương không nhiều, việc liên quan đến văn đàn cũng không trực tiếp lắm. Ông nghĩ sao ?

N.H.S.: - Khi viết về Thuyết buôn vua, tôi nghĩ đến  nguyên mẫu  nhân vật cho các nhà tiểu thuyết, nhà làm phim của chúng ta; tôi bàn về khoảng cách giữa đời sống và tác phẩm nghệ thuật. Viết về   các nhân vật khác, tôi cũng đứng ở góc độ nhà văn quan sát cuộc sống với các mối quan hệ chằng chịt và phức tạp. Viết về cái sinh phần, tôi đề cập đến thói háo danh, xa phí của cải của những nhà thơ, nhà nghệ thuật dởm. Viết về áo dài trước Thiên An Môn, tôi muốn nói đến sự tắc trách, thiếu lương tâm của những người có trách nhiệm quảng bá hình ảnh dân tộc, đất nước ở nước ngoài. Bảo rằng xa thì cũng có thể là xa. Nhưng những điều đó liên quan trực tiếp tới mỗi người Việt Nam, liên quan đến đời sống báo chí,  văn học nghệ thuật của  chúng ta.

Tôi luôn đánh giá cao những cái gì hữu ích, cũng như đã từng đánh giá cao những câu thơ mồ hôi. Tôi sẵn sàng bỏ đi hàng chục bài phê bình tầm tầm  của mình để có được một bài báo ít liên quan đến văn đàn như vậy!

V.N.: - Ông nghĩ như thế nào về việc phê bình thơ? Hình như là người sáng tác thì khi phê bình có cái thuận riêng, dễ được các nhà thơ chấp nhận, nhưng dễ bị các nhà lí luận xem thường ?

N.H.S : - Tôi cho rằng phê bình văn xuôi đã khó, phê bình thơ lại càng khó. Có người viết lí luận rất chặt chẽ, nhưng khi phê bình, nhất là phê bình thơ thì bộc lộ ngay điểm yếu. Đúng là bản thân có sáng tác, khi phê bình thơ cũng có cái thuận. Nhưng tôi cho rằng bài viết giàu cảm xúc, thấu tình đạt lí thì dù người viết là ai, bạn đọc cũng đánh giá cao.  Có nhiều người sáng tác không viết được phê bình. Đúng vậy. Nhưng cái kiểu coi thường người sáng tác viết phê bình là một lối nghĩ, lối nhìn định kiến. Tôi đã dẫn ra cả một danh sách các nhà thơ viết phê bình thành công. Và cần phải nhấn mạnh rằng phê bình văn học không phải là độc quyền của  những ai tự coi mình là người làm lí luận phê bình.

V.N.: - Những bài ông phê bình  thơ , ông tự  đánh giá thế nào ?

N.H.S. : - Cái đó thì để cho bạn đọc và các nhà thơ. Khi tôi viết, tôi viết hết mình về họ. Tất nhiên tôi đã nói việc thẩm bình thơ là rất khó. Tôi rất khâm phục và biết ơn những người phê bình đã viết sâu sắc về thơ của tôi. Bằng một tấm lòng nhiệt thành, trân trọng, tôi đã viết về thơ của các nhà thơ khác. Cũng có người khen, có người chê, thậm chí giận tôi sau khi bài viết được công bố. Nhưng biết làm sao. Có người bảo những bài viết của tôi ngắn quá, không ra tấm ra món. Nhưng tôi thích ngắn mà có vị hơn là dài mà nhàn nhạt.

V.N. : - Nguyễn Hoàng Sơn phải phê bình cuốn “Văn đàn thời sự và bình luận” thì sẽ đánh giá ra sao nhỉ ?

N.H.S : - Tôi hài lòng với cuốn sách của mình. Còn nó được bạn đọc tiếp nhận và đánh giá đến đâu là chuyện khác. Hoàng Minh Tường  bảo rằng sau khi  tôi in Tranh luận văn học, tôi có ý thức làm phê bình hơn, cuốn này là một đợt lên sao, tăng vạch. Sương Nguyệt Minh khen, nhất là loạt bài đăng trên tạp chí Văn Nghệ quân đội.  Bích Thu đánh giá cuốn sách đề cập một cách sắc bén đến nhiều vấn đề của văn đàn, xã hội, đọc  rất lôi cuốn.. Trần Đăng Khoa thì bảo cuốn Tranh luận văn học 6 điểm, cuốn này đáng điểm 10. Được “trạng Khoa” khen kể  cũng sướng, nhưng không biết cho điểm thế có “nới tay” quá không ?

V.N. : - Nghĩa là cuốn sách được người viết tiểu thuyết, người viết truyện ngắn, người nghiên cứu, người làm thơ và người viết phê bình khen ngợi. Họ là những người tinh. Chắc hẳn công chúng sẽ đón nhận Văn đàn thời sự và bình luận một cách nồng nhiệt. Như vậy thì Nguyễn Hoàng Sơn thành công và cũng thành luôn... một nhà phê bình văn học nữa rồi. Xin nói rằng có lẽ quá nhấn mạnh đến tính chuyên nghiệp nên Nguyễn Hoàng Sơn bảo phải đốt đuốc đi tìm nhà phê bình. Tôi thì quả quyết là  không phải nhọc công đèn đuốc  nữa. Với cái không khí sáng tác và phê bình hiện nay, đợi dăm năm , hoặc một chục năm thôi, nhà phê bình có thành tựu hẳn hoi sẽ là một lực lượng.

                                                                   4/6/2003