VŨ NHO NINH BÌNH: NGUYỄN HIẾU HÀI TRONG CHÙM 3 TRUYỆN NGẮN

Đường Văn ( bìa trái) và Nguyễn Hiếu

NGUYỄN HIẾU HÀI

TRONG CHÙM 3 TRUYỆN NGẮN:

KHI TRĂNG NON LẶN, KHÔNG PHẢI CỦA MÌNH THÌ ĐỪNG SINH CHUYỆN! & ĐIỀU NGỠ NGÀNG CỦA TÔI.

(Tuyển tập truyện ngắn Nguyễn Hiếu, tập 1, NXB Hà Nội, 2010; tr. 427 – 453)

ĐƯỜNG VĂN

Một trong những nguyên nhân chủ yếu khiến truyện ngắn hài của Nguyễn Hiếu gây được tiếng cười, hấp dẫn người đọc, chỉnh là bởi, ở đó, ông đã sáng tạo được những mâu thuẫn hài, biểu hiện trong những tình huống gây cười bất ngờ, thú vị, dù đã có ít nhiều cường điệu, phóng đại, nhưng hồn cốt của chúng vẫn bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống muôn mặt đời thường mà nhà văn đã nhạy bén thâu nhận và khái quát, hư cấu. Có thể nói, mỗi truyện ngắn thuộc thể loại này của nhà văn làng Triện tựa một lát cắt sắc lẻm, tinh quái mà nhân hậu về cuộc sống và con người, lấp lánh những mảnh đời vụn vặt khác nhau, thường gặp quanh ta, nơi làng quê, chốn thị thành, hoặc tại các cơ quan, trường học Việt Nam mấy chục năm qua.

Chùm 3 truyện ngắn hài mà tôi tình cờ đọc liền một hơi rồi ngẫu hứng lẩy ra ghi vụn, bình luận sơ lược bước đầu, đều tập trung phản ánh và biểu hiện một hiện thực có vẻ cũ càng mà hầu luôn mới mẻ của cuộc sống con người mọi nơi, mọi thời: Tình yêu, hôn nhân và gia đình, trước và sau khi cưới. Bằng cái nhìn sắc nhọn và hài hước, Nguyễn Hiếu đã lật trái mặt nạ các nhân vật chính của mình (đều là các chàng trai tốt mã giẻ cùi, những gã con cháu họ Mã, họ Sở, họ Thúc… hiện đại) để cười cợt, chế giễu, phê phán trúng như điểm huyệt qua sự đối sánh tương phản với 3 nhân vật nữ – đối cực, trong những tình huống gây cười, chứa đựng mâu thuẫn hài khá gay gắt. Truyện thường kết nhanh gọn, khá đột ngột, bất ngờ mà chính là phải thế, nên thế, chắc thế, như những tất yếu. Nhưng mỗi truyện lại có nét cười riêng, tạo ra sức cuốn hút riêng.

1. Khi trăng non lặn (7- 1974)

Tôi hơi bị ngạc nhiên vì hóa ra truyện ngắn này đã ngót nghét 40 tuổi, được viết khi Nguyễn Hiếu mới thập thững vào nghề, khi tuổi đời chưa đầy ba chục. Vậy mà cây bút trẻ đã tự tạo cho mình một giọng điệu hóm hỉnh, già giặn, lõi đời đến thế. Kết cấu truyện ngắn hài này khá đơn giản, cách kể chuyện có phần cổ điển. Cốt truyện tự cắt thành 2 đoạn đối lập mà cái ranh giới sừng sững là đám cưới của cặp người yêu đẹp đôi như vẽ: Kỹ sư kinh tế 28 tuổi Hừng và cô giáo mầm non Nụ (chắc trẻ hơn Hừng dăm tuổi?). Nếu trong giai đoạn tán tỉnh, chinh phục, Hừng càng tỏ ra khéo léo, tế nhị, dịu dàng, ga lăng chiều nịnh ý trung nhân (cốt cho xong việc lớn!) bao nhiêu, thì không đợi đến khi thành vợ thành chồng, mà ngay trong những nét chân dung hài thoáng vẽ (hai lỗ mũi hẹp khìn khịt, tai trái mỏng tanh hơi vênh, đỏ hắt mạng tia máu) trong lời nói, cử chỉ và hành động hết sức hào hoa, lịch lãm của chàng trí thức đầy tự tin và kiêu hãnh, vẫn cứ lộ ra sự đóng kịch, vờ vĩnh, giả dối, không chỉ trong mấy lời tâm tình với bạn thân (điểm huyệt vào cụm từ ngã giá mối tình này, rất phù hợp với đức tính của người quen tính toán trong đời) mà ngay cả với Nụ – con bồ câu xinh đẹp của anh, cái bật cười và hơi hơi lắc đầu không tán thành đã khiến Nụ hiểu lầm theo hướng tốt đẹp và cả 2 tiếng vắn cộc, có vẻ dễ dãi, thoáng kẻ cả: Được thôi! đáp lời Nụ xin nghỉ cưới 3 hôm, đâu phải vì cảm động trước tình yêu nghề, yêu trẻ của người yêu mà chỉ vì 1 lý do rất thực dụng và keo kiệt, tầm thường: nghỉ thêm sẽ không có lương!

Nhưng nếu chỉ có vậy, thì trong mắt Nụ, Hừng vẫn là một thần tượng vô cùng đáng yêu, đáng kính. Chỉ đến khi đám cưới bắt đầu, sự thật đắng chát mới nhanh chóng bị phơi bày, từng việc, tuần tự, dồn dập, càng lúc càng tăng, càng hăng, bản chất tính cách độc đoán, tính toán, gia trưởng, chỉ yêu mình, ích kỷ, tàn nhẫn, thô bạo của Hừng càng tỏa ánh sáng lạnh lùng, ghê rợn. Chi tiết dùng vận trù học để tìm ra đường tắt đón dâu qua lớp mẫu giáo của Nụ là 1 mũi tên bắn trúng nhiều đích: thể hiện sự tính toán chặt chẽ, nhỏ nhen của Hừng, tình yêu cô – trò – trò - cô nồng nàn của Nụ và học sinh, tính thô bạo, lạnh lùng của chú rể, ứng xử nhạy bén, thông minh của cô giáo tinh thông chuyên môn nghiệp vụ, lại rất tâm lý, tình cảm trong cách giải quyết tình huống đột xuất này. Không ít chi tiết nho nhỏ được miêu tả thật gần vừa ngộ nghĩnh, đáng yêu vừa tức cười. Từ tiếng mấy chục đứa trẻ thét thất thanh đồng thanh đòi trả cô giáo thoắt chuyển thành tiếng sụt sịt cố chào to, rồi lại nắm áo nhau vừa ra cửa vừa hát bài đồng ca quen thuộc vì đứa nào cũng muốn được khen bé ngoan! Trong khi hai họ cười nói râm ran tán thưởng cô dâu xinh đẹp lại thông minh, nhanh nhạy và hết sức yêu nghề, mến trẻ thì chỉ 1 mình chú rể im lặng, lạnh lùng trao lại bó hoa cưới cho cô dâu.

Nhưng đỉnh điểm của mâu thuẫn lại thực sự xảy ra trong đêm tân hôn đẫm nước mắt, khi trăng non lặn. Lời qua tiếng lại, càng lúc càng căng thẳng, gay gắt. Từ cách xưng hô (tôi – cô) chẳng chút tình cảm, âu yếm đến hàng loạt những cử chỉ, lời nói cáu gắt, mắng mỏ, nhục mạ hết sức khó chịu. Và cuối cùng, không thể kìm nổi cơn giận dữ trào sôi như bão giông cuồng nộ, Hừng lập tức dùng mệnh lệnh bắt buộc người vợ trong và sau đêm tân hôn, đang lẽ phải ngập tràn hạnh phúc, phải lập tức bỏ nghề. Anh ta mắng mỏ, làm nhục nhân cách vợ, coi khinh vợ ngu dốt, lười biếng, coi nghề dạy học mẫu giáo là quỷ quái…Những lời ấy cứ xa xả trút lên đầu, vào tai Nụ như những trận mưa rào a xít, hay chất bẩn bỏng rẫy, nồng nặc. Lẽ tất yếu, một cô gái xinh đẹp, thông minh, đầy tự trọng như Nụ, chỉ vì chưa hiểu Hừng, mới vội vàng nhận lời cưới, trong cái đêm thiêng liêng tuyệt vời ấy, từ chỗ ngạc nhiên, đến kinh hoàng, sợ hãi, giận dữ, khinh bỉ tột cùng, phản ứng cũng mạnh mẽ, quyết liệt không kém: bỗng đứng phắt dậy, mắt tròn xoe, long lanh phẫn nộ, cảnh cáo Hừng 1 chỉ 1 câu: Anh dám ăn nói thế à? Và dứt khoát bước nhanh ra khỏi phòng trong sự kinh ngạc của anh chồng vũ phu, vô học.

Hình ảnh trăng non đã lặn kết truyện mang tính biểu trưng nhiều hơn nghĩa tả thực, được dùng làm nhan đề truyện đã chuyển hướng truyện ngắn hài này sang chút bi nhưng vẫn rất sáng trong và lành mạnh. Tôi cho rằng đó cũng là một sáng tạo về giọng điệu, cảm hứng thể loại mà ngay từ những truyện hài đầu tay, Nguyễn Hiếu đã thử nghiệm, thử sức. Điều đó khiến truyện ngắn hài của ông không chỉ vui cười nhẹ nhõm mà lại trữ tình lắng đọng, khỏe khoắn, lạc quan. Một mặt, chế giễu, cười cợt, phê phán sự thảm bại nhục nhã rền rĩ, hai tay ôm đầu ngồi thụp xuống của Hừng, với tư cách một người yêu, chú rể, người chồng hoàn toàn không xứng đáng với Nụ, đồng thời mặt khác, chia sẻ, ngợi ca vẻ đẹp nhân cách và bản lĩnh của các cô gái Việt trong mối tình đầu, trong cuộc hôn nhân đầu tiên vì vội vàng, không may mắn, phải trả giá, của đời mình.

Tuy còn giản đơn trong cấu trúc, hơi gượng và cứng trong cách kể và ngôn từ kể, đối thoại, nhưng tính đa giọng điệu, cái kết truyện mạnh mà vẫn có mức độ, mở, đã là những yếu tố quan trọng làm nên giá trị nghệ thuật đáng ghi nhận của Khi trăng non lặn.

2. Không phải của mình thì đừng sinh chuyện! (1980)

Ra đời 6 năm sau Khi trăng non lặn, nhưng Không phải của mình thì đừng sinh chuyện! vẫn tiếp tục khai thác chủ đề cũ, sử dụng thể loại cũ với một vài biến thể nhỏ, mới. Theo tôi, điều ấy đã đem lại hiệu quả nghệ thuật nhất định.

Mâu thuẫn hài lần này xoay quanh sự áp sát và đụng độ giữa Duy, chàng trai hậu duệ họ Sở, xảo quyệt lừa tình, đào mỏ, đã thành công và sẽ thất bại, đến cuối truyện vẫn giương giương tự đắc vì chiến tích của mình với đối tượng: Xanh, cô gái xấp xỉ 30, không xinh lắm, sống hơi duy cảm, lãng mạn, tế nhị, yêu văn chương và đầy ước vọng. Nhưng khác với Khi trăng non…, người kể chuyện giấu mình, để câu chuyện như là khách quan chảy theo dòng chảy tự nhiên của nó; ở Không phải của mình,… người kể chuyện nhập vào nhân vật nữ chính mà kể, tả và biểu cảm, nhận xét, luận bàn sự đời, con người. Nhưng chớ vội đồng nhất tác giả và nhân vật là một. Rõ ràng giữa họ vẫn có ranh giới, khoảng cách, tuy về cơ bản người kể chuyện – tác giả đứng về phe nước mắt (Dương Tường), vẫn lộ rõ nụ cười lo lắng, bao dung, đồng cảm và thở phào khi cuối cùng, nhờ tình cờ, ngẫu nhĩ mà âm mưu, thủ đoạn, rồi từ đó, bản chất xấu xa, hèn hạ của anh chủ phòng ngoài mới được trình diễn thật đến từng xăngtimét trước 1 khán giả duy nhất đang trùm chăn để buộc/rất cần theo dõi câu chuyện ở phòng trong. Duy cứ bô bô, hồn nhiên khoe khoang với anh bạn cánh hẩu toàn bộ sự bỉ ổi, tính toán thủ đoạn lừa tình lấy nhà, quyết thực hiện thành công mỹ mãn cú lừa ngoạn mục bằng những xảo thuật cưa gái bài bản, điêu luyện, cao thủ:

- Phải từ từ, từng bước một, phải bịa ra 1 lý do nào đấy để cô ta tự lìa mình, Xong thôi, dứt khoát xong! Mình đã tóm đằng chuôi, nàng đã 30, lửa gần rơm lâu ngày cũng bén…Cứ “gam” ấy mà chơi, hi vọng cô ả sẽ rụng và lúc đó thì…

Tôi nghĩ, nếu không có sự cố tình cờ (đầy dụng ý dàn xếp, bố trí của tác giả), hẳn Xanh sẽ dễ dàng yêu Duy say đắm, sẵn sàng chuyển chủ sở hữu căn phòng 24 m2 của cô cho anh chàng đáng mến, tế nhị tuy đã cô đã lờ mờ nhận thấy 1 cái gì gần như giả dối sau những lời nói ngọt ngào, đầy quyến rũ. Hoặc truyện vẫn có thể phát triển và giải quyết theo hướng khác, căng thẳng, đau khổ hơn, bi kịch hơn. Chẳng hạn, họ thành vợ chồng. Duy hoàn toàn là chủ của cô gái 30 và 2 căn phòng liền kề đầy đủ tiện nghi rồi giở mặt như giở bàn tay. Hoặc mau mắn hơn, lừa được chắc chắn quyền sở hữu căn phòng trong tay, Duy lập tức đánh bài quất mã truy phong, bỏ lại nạn nhân mất cả chì lẫn chài, đắm chìm trong đau khổ. Không! và không! Nguyễn Hiếu quái, hóm chọn giải pháp hài nhẹ nhàng nhưng không kém phần trữ tình thấm thía như ta đã thấy. Đã hơn một lần vô tình bộc lộ chân tướng trước Xanh, mà lúc ra đi, Duy vẫn vô cùng hể hả, cười lục cục với niềm tin nhất định sẽ lại thêm một lần chiến thắng vẻ vang, cả trong lần cuộc cá với tay bạn cùng hội cùng thuyền. Hắn hoàn toàn không ngờ đã tự lột trần mặt nạ, tự chuốc lấy sự khinh bỉ của cô gái mà hắn cho là mồi thơm trước mũi mèo già. Hắn không chỉ giết chết tình cảm mới chớm, giập tắt ngấm tia hi vọng mới le lói trong Xanh mà còn khiến cô gái rùng mình vì kinh sợ và ghê tởm, rồi phải nghiến hai hàm răng lại và bất ngờ bật dậy rồi cố ý ngồi yên như thể nhìn ra ngoài trời như cảm ơn và ân hận một điều gì.

Ngòi bút hài Nguyễn Hiếu còn chứng tỏ khả năng miêu tả và phân tích diễn biến tâm lý nhân vật nữ khá tinh vi ở chỗ này. (Điều ít thấy và có vẻ trái ngược với đặc điểm của truyện hài: ít miêu tả, phân tích trực tiếp, kỹ, sâu tâm lý, tâm trạng các nhân vật). Cô không chỉ tột độ kinh ngạc và sợ hãi ngoài sức tưởng tượng trước sự trắng trợn, đểu giả, thực dụng và thủ đoạn ghê gớm của Duy, mà Xanh cảm ơn trời đất, số phận đã giúp cô tình cờ sớm biết sự thật, tránh được nanh vuốt của gã o mèo, lại ân hận tự trách mình quá ư cả tin, nhẹ dạ, suýt nữa mắc bẫy cò ke, khó thoát. Trạng thái tâm lý cuối cùng trước khi đóng truyện được người viết dựng bằng 1 câu văn từ tốn, nhẹ nhàng, thanh thản như chính tâm trạng của Xanh: Xanh từ từ ngả mình xuống đống gối với cảm giác thanh thản. Ý vị của nụ cười thoát hiểm trong gang tấc chưa kịp lâng lâng vị trữ tình thì đã lại ngả sang giọng hài nhẹ khi dòng cảm thán của tác giả đột ngột tách ra, chen vào: Có lẽ từ khi biết đọc sách, lần đầu tiên cô thấy nhân vật của Ban zắc bước vào đời và đóng vai trò láng giềng của cô.

Hình ảnh thiên nhiên (mấy ngôi sao lóng lánh) kết nối với hình ảnh đồ vật sinh hoạt (lỗ thủng tấm khăn màu sẫm) kèm 1 so sánh giản dị: như đùa cô. là nét bút duyên dáng như nụ cười cảm thông, chia sẻ của nhà văn với cô gái muộn chồng.

Không biết sau chuyện này, Xanh có còn xanh như tên cô, hay sẽ bắt đầu ương ương hơn!? Không biết cô có còn tiếp tục lãng mạn, mộng mơ tìm người yêu lý tưởng như trong sách hay bắt đầu thực tế hơn, lý trí, tỉnh táo hơn trong việc lựa chọn bạn đời?! Khó ai đoán trước được! Trên bình diện khác, sau vụ thảm bại này, tay học trò xuất sắc của Sở Khanh ấy có thay tâm đổi tính được ly lai nào chăng? Hay hắn chỉ càng thêm cay cú, hậm hực, thua keo này ta bày keo khác, đi tìm con mồi mới để bắn hạ? Cũng không ai đoán trước được! Bởi vì đó là chuyện đời thường, chuyện tình cảm và nhân cách con người, rắc rối, phức tạp muôn vẻ, có khi đầy cạm bẫy chông gai…Người ba, bảy đấng, của chín, mười loài! Lại nữa, thế sự dễ đổi, bản tính khó rời! Nhưng chính vì thế kết truyện của Nguyễn Hiếu mang độ mở cao. Tùy người đọc muốn nghĩ thế nào, theo chiều hướng nào… thì nghĩ!

Tôi cho rằng tính biểu cảm của truyện hài Nguyễn Hiếu thể hiện dồn đậm ở đoạn kết. Vì vậy tiếng cười, cái hài trong truyện của ông lúc đầu thường cởi mở, vang to, ròn rã, nhưng càng về cuối, người viết truyện càng có xu hướng thích ngả sang ngẫm ngợi, có khi buồn chát, có khi bâng khuâng, suy tư kín mà lộ, lộ mà kín…

Phải chăng, đó cũng là nét phong cách riêng trong nghệ thuật dựng truyện ngắn hài của nhà văn làng Triện?

3. Nếu anh ấy luôn luôn nói thật!

Khác với 2 truyện trên, Nếu anh ấy… chọn cách kể ngôi thứ nhất đặt vào miệng nhân vật chính – cô Thúy, một cô gái xinh xắn, đặc biệt có mái tóc đen bài tuyệt vời nhưng vô ý vô tứ và vụng về đã đến với mối tình đầu của mình như thế nào. Thú thật, đọc đoạn 1, đến chi tiết cô gái đểnh đoảng hắt bừa chậu nước gội đầu ra đường, tình cờ trúng phải Quang Lân – nạn nhân đẹp trai, dịu dàng, tế nhị hiếm có. Không những Lân không hề bực giận, mắng mỏ, chê trách hay bắt đền, mà ngược lại, đã bị mũi tên thần tình ái bắn trúng tim trong tiếng sét ái tình, lại vừa lau tóc, lau áo vừa nhắc lại 2 lần từ “cảm ơn” một cách chân thành, tội nghiệp khiến cô gái, người gây ra sự cố, cũng phải bật cười và ngạc nhiên, kỳ lạ: người có lỗi lầm rành rành lại thành kẻ ban ơn.Và từ lúng túng, sợ hãi chuyển nhanh thành ngạc nhiên, thích thú vì sự tế nhị hay ga lăng quá đáng của chàng trai, đã khéo léo biến một tình trạng căng thẳng thành sự dịu êm đáng yêu. Quan sát tình huống hài đầu tiên này, tôi bỗng liên tưởng đến tình huống tương tự trong Thủy hử truyện (khi Phan Kim Liên giả vờ đánh rơi chiếc gậy chống cửa lên đầu Tây Môn Khánh). Nhưng nếu trong truyên Thi Nại Am, tình huống này là khởi đầu của 1 âm mưu và kết thúc một cách bi đát, thê thảm bằng cái chết đáng đời của cả cặp gian phu, dâm phụ thì trong truyện của Nguyễn Hiếu, chỉ là khởi đầu cho 1 mối tình, khởi đầu và kết thúc cũng khá nhẹ nhàng, tuy cũng bất ngờ, ít nhất về phía cô gái (còn với Quang Lân, chắc cũng phải sốc nặng một thời gian!?) . Nhưng một đằng là sự cố ý sắp xếp theo cao mưu của mụ già hám lợi họ Vương (Vương Bà) mà cả Kim Liên và tài chủ họ Tây Môn kia chỉ như những quân cờ, vì ham sắc dục nên đã liều lĩnh, tự nguyện làm theo. Còn trong Nếu anh ấy…, với cả 2 nhân vật, đều hoàn toàn vô tình, ngẫu nhiên như trời định. Thú vị, bật ra tiếng cười nhẹ là ở đó.

Đoạn 2 xuất hiện thêm hình ảnh Lâm – một anh chàng Thúy đang để ý – với một vài lời nói, cử chỉ và cách ứng dụng tâm đối sánh trái ngược với Quang Lân. Tác giả muốn qua Lâm, giải thích cảm tình của Thúy ngày càng tăng, càng nghiêng về phía anh này bởi tính cách tế nhị, lịch lãm, chiều bạn gái hết ý, như hoàn toàn rút lui mọi chủ kiến trong mọi chuyện, mọi việc hoàn toàn chiều lòng, chiều ý người yêu. Tính ưa phỉnh nịnh của cô gái được chiều nịnh vô lối, đã tạo điều kiện làm cho cái tính đểnh đoảng, vô tư và ích kỷ của Thúy ngày càng phát triển tự do, trở thành 1 thói quen dễ chịu.

Đoạn cuối câu chuyện nhỏ diễn ra khá bất ngờ với người đọc. Nguyễn Hiếu đã sử dụng thủ pháp hài dân gian quen thuộc: lặp lại và tăng cấp. Ông tạo ra một tình huống ngẫu nhiên mới để, 1 lần nữa, lỗi lầm vô tư của Thúy lại diễn ra. Và tức cười thay, nạn nhân khốn khổ của nó, lại vẫn là chàng Quang Lân đỏm dáng đang trên đường đến rủ người yêu đi dự sinh nhật bạn mình. Tình huống này, theo tôi, hoàn toàn là do người viết bịa ra nhưng không gây cảm giác giả, cộm bởi ông cũng đã công phu chuẩn bị cho sự có lý của nó, ở hàng loạt những chi tiết dẫn dắt, phục bút ở đoạn trên và đầu đoạn 3 này (chẳng hạn, trong lúc chờ Quang Lân, trời lại đổ mưa, Thúy mới giở bút viết bưu thiếp quà tặng, bút tắc, phải rửa. Rửa xong, đổ nước thừa ra cửa như thói quen đã thành nếp. Tình cờ Lân bước vào đúng lúc ấy, nên đã nhận đủ gáo nước thừa như chậu nước gội đầu hôm nao! Đến đây thì sự bất ngờ lại rẽ sang ngả khác, không theo lô gich thông thường của người đọc. Đó là Lân lại 1 lần nữa nhận lỗi về mình, không 1 lời trách móc, bực giận người yêu vô ý?! Hơn thế, anh ta còn tìm mọi cách nịnh đầm, vẫn tìm ra câu nói phù hợp chiều nịnh làm theo quyết định độc đoán của Thúy. Khi bị các bạn cô gái cười, Thúy cũng phì cười vì vết mực loang trên áo thì, thật đang kinh ngạc, anh lại liếc về tôi với ánh mắt của người đầy tớ trung thành! Coi như là 1 kỷ niệm đẹp!!!

Viết truyện ngắn hài này, lấy đề tài tình yêu khởi phát rồi nứt rạn, tất sẽ đổ vỡ, nhưng Nguyễn Hiếu lại nhằm vào 1 cái đích sâu xa hơn, khái quát hơn. Đó là chế giễu, lên án bằng tiếng cười nhẹ nhàng, thâm thúy thói nịnh hót, hèn hạ của con người trong cuộc sống. Người mang tính cách đáng khinh, đáng ghê tởm này, gần như đánh mất hoàn toàn lòng tự trọng, nhân cách. Trong trương hợp cụ thể này, Lân có vẻ đáng yêu rồi trở nên đáng cười, đáng chán ngán, đáng khinh, thảm hại trong mắt người anh yêu. Người ngu thích nịnh, người thường, người bản lĩnh, trung thực rát ghét nịnh. Thúy thuộc lại người nào? Tôi nghĩ, ở 2 đoạn đầu, cô mang không ít đặc điểm của loại đầu nhưng ở đoạn cuối thì cũng vẫn chưa thông minh, cao quý hay nhân ái gì hơn, chưa vượt lên hẳn tầm loại người sau. Phải chăng Nguyễn Hiếu còn muốn bày tỏ cái ý ngầm, rằng, ít người thoát khỏi căn bệnh phổ biến này. Và để đấu tranh khăc phục, loại trừ nó, không hề đơn giản, nhẹ nhàng, ngày 1 ngày 2.

***

Tóm lại, qua chùm 3 truyện ngắn hài này, bước đầu có thể rút ra vài đặc điểm, mặt mạnh cũng như hạn chế, của bút pháp truyện ngắn hài Nguyễn Hiếu:

- Sử dụng thành thạo, khéo léo một số biện pháp hài truyền thống với những biến thể, sáng tạo riêng (tạo tình huống hài, kết bất ngờ mà hợp lý, ngôn ngữ nhân vật, người kể mang tính hài, cường điệu - phóng đại có mức độ, giọng điệu tưng tửng, nhẹ nhõm, không chát chúa, gay gắt…).

- Kết hợp bút pháp gây cười với bút pháp tự sự – trữ tình khiến tiếng cười trở nên nhẹ nhàng, thâm thúy, đa dạng hơn.

- Về dung lượng, độ dài câu chữ, so với truyện ngắn không hài (tạm phân biệt như vậy!), truyện ngắn hài càng cần phải cô đọng, ngắn gọn, lời chật, ý rộng. Mỗi truyện tiếu lâm dân gian chỉ bằng bàn tay (khoảng 1 trang giấy) nhưng đọc đến đâu thích thú và có thể cười vỡ bụng, đến đấy. Nhìn chung, truyện hài Nguyễn Hiếu vẫn dài. Không ít câu từ, chi tiết thừa, hoàn toàn có thể lược bỏ, chẳng những chẳng ảnh hưởng gì đến cốt truyện hay mâu thuẫn mà chỉ càng làm cho chúng sắc nhọn, trong sáng hơn. (một số đoạn lời kể, tả ề à, đối thoại thể hiện tình huống, mâu thuẫn chưa thực gọn, nét).

- Biện pháp cường điệu – phóng đại, một trong những biện pháp nghệ thuật cốt lõi của truyện hài, chưa được sử dụng mạnh tay và hiệu quả. Hình như Nguyễn Hiếu còn rụt rè hay e ngại điều gì đó nên chưa dám hoặc chưa muốn vận dụng thường xuyên các thủ pháp hài: thổi phồng bơm to, vật hóa, đồ vật hóa, lạ hóa… (để tô đậm, khăc họa rõ nét đậm sắc hơn bản chất của sự vật, đối tượng hài, tình huống và nhân vật hài trong truyện hài của mình.

So truyện ngắn hài Nguyễn Hiếu với truyện hài dân gian Việt Nam hay nước ngoài, rõ ràng còn 1 khoảng cách không nhỏ. Nhưng những gì mà tác giả làm được đã rất đáng quý. Bởi lẽ, viết được 1 truyện ngắn hay đâu có dễ! Có được một truyện ngắn hài hay, còn khó gấp bội! Chính Nguyễn Hiếu, nhà văn được nhiều đồng nghiệp và bạn đọc xem là cây bút chuyên nghiệp có năng khiếu hài khá nổi trội, cũng không chuyên thật sâu thể loại này, ngoại trừ tập truyện hài sắc sảo đầu tay Cái vòi nước (1973?)./.

chiều 12 – đêm 15 - 4 – 2012. ĐV

VŨ NHO NINH BÌNH

Chuyên mục

Thứ Tư, 25 tháng 6, 2014

NGUYỄN HIẾU HÀI TRONG CHÙM 3 TRUYỆN NGẮN

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét